دعا از لسان امام سجاد(ع) برای جلب رحمت الهی

مرحوم کلینی در کتاب اصول کافی و باب الهام‌الدعا روایتی با این مضمون دارد که هشام بن سالم از قول امام صادق(ع) نقل می‌کند که خطاب به یاران فرمودند می‌دانید چگونه می‌توان تشخیص داد که یک بلا کوتاه است یا طولانی؟ پاسخ شنیدند که خیر. پس فرمودند زمانی که به هر کدام از شما الهام شد که برای رفع بلا دست به دعا بردارید، یقین بدانید که عمر آن بلا کوتاه خواهد بود.

مقام معظم رهبری روز گذشته در بیاناتشان، همگان را به خواندن دعای هفتم «صحیفه سجادیه» و توجه به معنای این دعا توصیه کردند. توصیه ایشان این موضوع را روشن می‌کند که بر دل مؤمنان الهام شده است تا برای رفع بلا و رهایی از گرفتاری‌های حاصل از شیوع بیماری جدید دست به دعا بردارند.

اینکه رهبری به عنوان فردی که در رأس نظام مقدس اسلامی و در کنار مردم موحد و مؤمن قرار دارند، مردم به‌ویژه جوانان را به دعا برای رفع گرفتاری‌ها توجه می‌دهند، نویدبخش کوتاهی عمر بلاست، به شرطی که به توصیه ایشان جامه عمل بپوشانیم و اهل دعا باشیم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا اعوانی، معاون صحیفه‌پژوهی کانون خورشید قم، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با قرائت عنوان دعای هفتم امام زین‌العابدین(ع) در صحیفه سجادیه، اظهار کرد: این دعا با عنوان «و كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا عَرَضَتْ لَهُ مُهِمَّةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ، مُلِمَّةٌ وَ عِنْدَ الْكَرْب» آغاز می‌شود که دو واژه مُهِمَّةٌ و مُلِمَّةٌ، مترادف بلا و گرفتاری هستند.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) این دعا را برای زمان بلا و شدت انشا فرموده‌اند و این آدرس مهم را در سراسر دعا به ما نشان می‌دهند که در باورهای توحیدی، هیچ برگی از درخت نمی‌افتد مگر با اذن و اراده خداوند، لذا ایشان این نگاه توحیدی را در دعای هفتم صحیفه سجادیه تقویت می‌کنند.

آرامش؛ حلقه مفقوده در زمان گرفتاری

حجت‌الاسلام اعوانی با طرح این پرسش که چرا امام سجاد(ع) دعا را با این مقدمه آغاز می‌کنند، تصریح کرد: حلقه مفقوده در زمان بلا و گرفتاری انسان «آرامش» است که از او سلب می‌شود، امام(ع) با انشای این دعا و نگاه توحیدی که همگان را به آن توجه می‌دهند، این آرامش را به دعاکننده باز می‌گردانند چرا که تا خدای متعال اراده نکند، اتفاقی نمی‌افتد.

این کارشناس دینی با اشاره به سوره مبارکه نساء، گفت: خداوند در انتهای آیه ۱۹ این سوره می‌فرماید که ممکن است شما از چیزی کراهت داشته و آن‌را نپسندید حال آنکه خداوند خیر کثیر در آن قرار داده باشد، لذا امام سجاد(ع) تأکید دارند که تا اراده خداوند بر چیزی قرار نگیرد، اتفاقی نمی‌افتد.

حجت‌الاسلام اعوانی تأکید کرد: در مورد شیوع این ویروس جدید نیز باید گفت که حتی اگر این ویروس یک سلاح بیولوژیک ساخت دست بشر باشد و یا هر فرضیه دیگر که مطرح باشد، تا زمانی که اراده خدا نباشد کاری هم انجام نمی‌شود، وقتی به این باور برسیم که کار از سوی خدا ریشه می‌دواند و پی می‌گیرد، به آرامش می‌رسیم. اگر به این مهم یقین داشته باشیم، در هنگام بلا و گرفتاری به آرامش می‌رسیم چرا که می‌دانیم خداوند کار را از سر حکمت و علم انجام می‌دهد و در عین حال، أرحم‌الراحمین است.

معرفت‌الله در دعا

حجت‌الاسلام اعوانی بندهای آغازین دعای هفتم صحیفه سجادیه را یادآوری کرد و افزود: امام(ع) تا انتهای بند چهارم این دعا، خداوند را با نام‌ها و صفت‌هایش صدا می‌زند تا هم ابراز معرفت خدا کند و هم با حال تضرع حاجتش را در ادامه بیان کند.

وی در بیان اهمیت خواندن خداوند با صفاتش به هنگام دعا به روایتی از امام صادق(ع) اشاره و بیان کرد: در اصول کافی از امام صادق(ع) نقل است که می‌فرمایند هر کدام از شما در زمان طلب حاجت، پروردگار را ثنا و مدح کنید، همچنان که وقتی حاجتی از سلطان تقاضا می‌کنید او را با نیکوترین کلام خطاب می‌کنید تا سلطان صله بیشتری عطا کند. خداوند سلطان عالم، ملک‌الناس، است پس او را به اوصاف الهی بخوانیم.

حجت‌الاسلام اعوانی گفت: وقتی خدا را با نام‌ها و صفاتش صدا می‌زنیم بدین معناست که او را با این صفات می‌شناسیم و موضوع معرفت و شناخت خداوند که بسیار مهم است، مطرح می‌شود، لذا امام سجاد(ع) این صفات الهی را برای مؤمنان یادآوری می‌فرماید و با خواندن خداوند با این صفات، حالت تضرع بر درگاه الهی دارد.

این صحیفه‌پژوه با بیان اینکه امام سجاد(ع) مجاری جلب رحمت خداوند را به صورت ویژه بلد است، ادامه داد: ایشان می‌دانند که خدا را به وقت گرفتاری با کدام اوصاف بخواند تا رحمت خدا را جلب و گرفتاری را رفع کند.

وی با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری بر خواندن دعای هفتم صحیفه سجادیه ، گفت: دعا از لسان امام سجاد(ع) در اینجا موضوعیت  دارد تا با خدا صحبت و به معنی دعا توجه کنیم تا رحمت خداوند إن‌شاءالله جلب شود و گرفتاری خاتمه بیابد. پس از آنکه امام(ع) خداوند را به این اوصاف می‌خواند، رو به خدا گرفتاری‌اش را عرضه می‌دارد که قادر به حمل سنگینی آن نیست «قَدْ نَزَلَ بِي يَا رَبِّ مَا قَدْ تَكَأَّدَنِي ثِقْلُه»، پس از خدا می‌خواهد که با قدرت خود آن گرفتاری را رفع کند.

نگاه توحیدی در دعا

حجت‌الاسلام اعوانی با اشاره به جریان داشتن نگاه توحیدی امام(ع) در طول این دعا، گفت: ایشان در هر کدام از فرازهای دعا این معنا را می‌رسانند که هر آنچه بر انسان می‌رسد از جانب خداست، علل و اسباب مادی هم حضور دارند اما تمام اتفاقات از اراده خدا نشأت می‌گیرند. پس کسی که گرفتاری را ایجاد می‌کند، گره گرفتاری را نیز می‌گشاید، قدرت دست اوست و گرهی را که می‌بندد، خودش باز می‌کند.

این کارشناس مسائل دینی با بیان این نکته که صحیفه سجادیه ترجمان قرآن کریم است، افزود: مضمون باور توحیدی در دعای هفتم را می‌توان در چندین آیه قرآن یافت از جمله در آیه ۱۰۷ سوره مبارکه یونس که خداوند می‌فرماید اگر گرفتاری به سمت تو آمد کسی جز خدا نمی‌تواند آن‌را از تو دور کند و از بین ببرد.

جت‌الاسلام اعوانی با یادآوری این نکته که برشمردن صفات الهی از سوی امام سجاد در این دعا به معنی معرفت‌الله است، تصریح کرد: اگر انسان صاحب قدرت را نشناسد پا جای پای مبانی او نمی‌گذارد، همچنان که خداوند در آیه ۴۳ سوره مبارکه انعام با لحن عتاب‌گونه خطاب به انسان‌ها می‌فرماید «چرا تضرع نکردید؟»، باید گفت که خداوند نیازمند تضرع ما نیست بلکه تضرع بندگان به درگاه خدا به معنی تسلیم شدن در برابر اوامر و نواهی اوست.

تبیین ضرورت تضرع

وی با بیان اینکه انسان در سایه نعمات و لذات از خدا روی بر می‌گرداند و به سبب بُعد در مسیر نافرمانی قرار می‌گیرد، اضافه کرد: تضرع به درگاه خداوند انسان را به مسیر باز می‌گرداند، لذا تضرع سبب رو کردن انسان به بندگی می‌شود.

حجت‌الاسلام اعوانی با اشاره به فرازهای آغازین دعای ابوحمزه ثمالی، بیان کرد: امام سجاد(ع) در آنجا عرضه می‌دارد که «خدایا مرا به عقوبتت ادبم نکن»، پس تضرع رو کردن به درگاه خدا و برشمردن صفات الهی است تا زیر سایه این بیان معرفت، رحمت خدا جلب شود، هیچکس نمی‌تواند گرهی را که خداوند بسته است، باز کند.

این صحیفه‌پژوه با قرائت بند ۸ دعای هفتم صحیفه سجادیه «فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِي يَا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِكَ»، گفت: در این فراز، بیان صلوات از سوی امام(ع)، حکمت‌های مختلف دارد و مهم‌تر آنکه، دعاکننده در موضع نورانیت با خداوند صحبت کند.

حجت‌الاسلام اعوانی با نقل روایتی از اصول کافی «باب الصلاة علی النبی و أهل بیته»، تصریح کرد: در این بخش از قول پیامبر(ص) نقل شده است که اگر خداوند و فرشتگان بر من صلوات بفرستند ثمره بسیار مهمی دارد که همانا نورانیت و رشد به سوی ایمان است، لذا دعا کننده با ذکر صلوات خود را در موضع نورانیت قرار می‌دهد پس نظر خداوند زمانی جلب می‌شود که دعا کننده در موضع نورانی باشد، نظیر همین تعبیر در آیه ۴۳ سوره مبارکه احزاب نیز آمده است.

وی با تشریح ادامه بند ۸، بیان کرد: امام(ع) با عبارت «يَا رَبِّ» خداوند را صدا می‌کند و کسره آن اشاره به خدای من دارد، معانی رب در مجمع‌البیان ذیل سوره حمد آمده است که یکی از معانی آن «صاحب و مالک» است، پس امام(ع) که مجاری رحمت خداوند را می‌شناسد از خدا که صاحب و مالک است، می‌خواهد تا درهای فرج و گشایش را به روی او باز کند.

معاون صحیفه‌پژوهی کانون خورشید قم در تبیین «وَ أَنِلْنِي حُسْنَ النَّظَرِ فِيمَا شَكَوْت»، بیان کرد: در این عبارت مراد از «شکوه» درد و دل است و زمانی که دعا کننده با این ادبیات درد دلش را به درگاه خدا ببرد، درهای رحمت به رویش گشوده می‌شوند، ضمن اینکه حُسن نظر یعنی اوج نظر و رحمت خداوند در زمانی که انسان نیازمند رحمت است.

حجت‌الاسلام اعوانی با تأکید بر اینکه به دعای محال اجابت تعلق نمی‌گیرد، ادامه داد: در جایی که امام(ع) چیزی را از درگاه خداوند می‌خواهند، پیداست که آن تقاضا عملی است، لذا شکوه حسن نظر خداوند را در پی دارد که اگر غیر این بود امام(ع) طمع نمی‌کرد تا با این ادبیات از خداوند تقاضا کند.

معنای « هَنِيئاً » و « وَحِيّاً »

وی با قرائت فراز «وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِيئاً» در تشریح آن، بیان کرد: هَنِيئاً چیزی است که بدون مشقت و رنج به دست آید، لذا در این فراز امام سجاد(ع) با تضرع درد دلش را پیش خداوند می‌برد تا حاجتش را بدون تحمل رنج و سختی بگیرد، انسان وقتی با معرفت به صفات الهی به درگاه خدا می‌رود، کم نمی‌خواهد.

حجت‌الاسلام اعوانی گفت: در ادامه دعا، امام(ع) عرضه می‌دارد که «وَ اجْعَلْ لِي مِنْ عِنْدِكَ مَخْرَجاً وَحِيّاً»، واژه وَحِيّاً به سرعت رفع گرفتاری تأکید دارد یعنی ایشان از خدا می‌خواهد که سریع‌تر گرفتاری را رفع کند، زیرا اگر طولانی شود، برای شیطان فرصت مهیا می‌شود تا به انسان نهیب زند آن خدایی که برایش بندگی می‌کنی پاسخت را نمی‌دهد. انسان در مواقع سختی و گرفتاری دغدغه‌مند می‌شود تا جایی که ممکن است در عبادات و واجبات خود سست شود، لذا در ادامه دعا داریم که «وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالِاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ» مبادا این گرفتاری مرا چنان مشغول کند که از واجبات تو باز بمانم؟ پس اگر گرفتاری سریع برطرف نشود، انسان به خداوند بدبین و در واجبات نیز ممکن است سست شود.

وی با بیان اینکه امام(ع) دغدغه امتش را دارد، ادامه داد: ایشان در این فراز توجه ما را به این مهم جلب می‌کنند که از خدا بخواهیم تا گرفتاری‌ها واجباتمان را تحت‌الشعاع قرار ندهد بلکه بر عکس، کرنش ما بیشتر شود.

این حافظ نهج‌البلاغه به تشریح فراز «فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بِي يَا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَيَّ هَمّا» پرداخت و بیان کرد: امام سجاد(ع) از بند ۱۰ به بعد بر این نکته تأکید دارند که هر گاه کسی به درگاه خداوند می‌رود، پیداست کارد به استخوانش رسیده است، همچنان که در سوره نمل، عبارت معروف «أمن یجیب» بر این واقعیت صحه می‌گذارد که با حال مضطر و مستأصل و با اعتقاد واقعی به درگاه خداوند برویم چرا که خدواند یجیب فرد مضطر است و پاسخ او را می‌دهد.

حجت‌الاسلام اعوانی با بیان اینکه دعای هفتم صحیفه سجادیه از زبان کسی است که از گرفتاری رنج می‌برد، بیان کرد: او با حال کسی با خدا صحبت می‌کند که صبرش لبریز شده، لذا به خداوند عرضه می‌دارد «ای پروردگارِ من، از آنچه بر سرم آمده، دلتنگ و بی‌طاقتم، و جانم از آن اندوه كه نصيب من گرديده، آكنده است، و اين در حالی است كه تنها تو می‌توانی آن اندوه را از ميان برداری و آنچه را بدان گرفتار آمده‌ام دور كن».

وی در پایان در خصوص عبارت «يَا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِيمِ»، گفت: مراد از عرش، کرسی و تخت است و مُلک تمام عالم مِلک خداست و اوست که بر عالم سیطره و قدرت دارد و حکمفرمایی می‌کند.