اضطراب کارکردهای مثبت سیستم ایمنی را تقلیل می‌دهد

مژده ارشادی، دکترای روانشناسی و روانشناس بالینی در دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با اشاره به مواجه بودن مردم با مسائل و مشکلات فراوان به ویژه در بخش اقتصادی در چند وقت اخیر، اظهار کرد: به دنبال این مشکلات طبیعتاً مردم ترسیده و حساس شده‌اند و دور از ذهن نیست که در قبال خبر شیوع ویروس همه‌گیر و پرخطر با نام کرونا، موجی از واکنش‌های اضطرابی در میان مردم ایجاد شود.

وی ادامه داد: طبیعی است که جامعه در چنین وضعیتی شرایط عادی روزمره را نداشته باشد و مسائل اقتصادی سبب افزایش دل‌نگرانی‌ها و دغدغه‌های افراد شده است تا جایی که می‌بینیم موضوع کرونا از شدت فشار و رنجی که بر افراد وارد می‌شود، به طنز و فکاهی تبدیل می‌شود.

عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران در خصوص تبعات این رنج و ناراحتی در میان مردم، تصریح کرد: پذیرش منفی، تسلیم شدن، از دست دادن حس امنیت روانی، سلب شدن آرامش خیال و نگرانی از موضوعی که با ادامه حیات افراد در ارتباط است، سبب می‌شوند که افراد جامعه موضوع کرونا را متفاوت‌تر از ماهیت و واقعیت آن دریافت و برداشت کنند.

فقر آموزشی و فرهنگی در مواجهه با بحران

ارشادی بیان کرد: بروز ویروس کرونا ما را متوجه فقر آموزشی و نیز فقر فرهنگی در رفتار و کردار فردی و اجتماعی افراد جامعه و سبک زندگی آنان ساخت، استفاده از دستکش یکبار مصرف، شستن مرتب دست‌ها، ضدعفونی سطوح و اشیاء در منزل و محل کار و ... معمولاً از سوی بسیاری از افراد رعایت نمی‌شوند.

وی با بیان اینکه مردم ترسیده‌اند و اضطراب دارند، ادامه داد: آنان در چنین شرایطی فقط منتظر دریافت و شنیدن اخبار می‌مانند و اقدامی در جهت اصلاح و پیشگیری در طیف وسیع انجام نمی‌دهند، حال آنکه با آگاهی‌بخشی صحیح باید آنان را بر وظایف و بایدها و نبایدها واقف کرد.

این روانشناس با اشاره به شایعات متدوال، گفت: شایعه یکپارچگی ذهنی و روانی مردم را بر هم می‌زند، شایعه که از سوی عده‌ای منفعت‌طلب و سودجو ایجاد می‌شود، توسط مردم که آماده پذیرش و دریافت هر خبری هستند، پذیرفته می‌شود، ضمن اینکه مردم عموماً به رفتارهای خودمراقبتی توجهی نشان نمی‌دهند.

اهمیت نقش رسانه‌ها

این مدرس دانشگاه بر اهمیت نقش رسانه‌های عمومی تأکید و بیان کرد: نشر اخبار بدون ذکر منبع موثق و به صورت غیرشفاف و مبهم که متأسفانه به صورت گسترده در فضای مجازی شاهد آن هستیم، سبب فشار به ذهن مردم می‌شود که تلاش می‌کنند خود را در این شرایط حفظ کنند که گاه باید شاهد رفتارهای نامعقول و غیرمتعارف باشیم.

ارشادی افزود: در چنین شرایطی ذهن افراد جامعه که غالباً از دانش پزشکی بسیار پایین برخوردار هستند، تحت فشار و نگرانی است لذا رفتارهای نامعقول برای حفظ بقا شکل می‌گیرد.

وی با طرح این پرسش که آیا استرس و اضطراب بد است یا خیر، ادامه داد: استرس یک فشار روانی ناشی از موقعیت است که هم تعریف مثبت و هم تعریف منفی دارد، اگر استرس نداشته باشیم نفس نمی‌کشیم، موقع رانندگی یا عبور از خیابان دقت نمی‌کنیم، پس استرس کارکردی مثبت و حیاتی دارد که به بهبود زندگی کمک می‌کند.

ارشادی تصریح کرد: استرس اگر از حد تعادل خارج شود، ترشح هورمون‌های فرار و گریز و به دنبال آن، سطح کورتیزون در بدن افزایش می‌یابد و هورمون‌های فوق کلیوی نیز زیاد ترشح می‌شوند، این بیش‌تولید تحمیلی بر بدن سایر کارکردهای مثبت آن‌را تحت‌الشعاع قرار داده و مختل می‌کند.

عضو انجمن خانواده درمانی ایران گفت: پس از تحمل فشار و استرس و تحمیلِ بیش‌تولید بر بدن، وارد فاز دوم می‌شویم و اینکه برای در امان ماندن چه باید کرد، آیا از آموزش کافی برخوردار هستیم و فراتر از آن، آیا در خودمان این نیاز را می‌بینیم که راهکارها و آموزش‌های صحیح را دنبال کنیم؟

ارشادی با تأکید بر اینکه در اینجا مسئله عدم آگاهی مطرح است، تصریح کرد: ما از چیزی سخن می‌گوییم که نمی‌دانیم چیست، علت توصیه‌هایی که برای پیشگیری می‌شود را نمی‌دانیم، مواد غذایی را که برای پیشگیری و شیوع مؤثر یا مضرند، نمی‌شناسیم، پس ناآگاهی سبب می‌شود هر توصیه و دیدگاهی را باورمندانه برای پیشگیری از خطر بپذیریم و چه بسا بدن را در معرض خطر قرار دهیم، مصداق آن تصویری بود که در فضای مجازی دست به دست می‌شد و دو فرد را نشان می‌داد که از ماسک و دستکش استفاده کرده بودند اما سیگار بر لب داشتند.

ارشادی با یادآوری فقر فرهنگی و آموزشی موجود در جامعه، ادامه داد: نبود رشد کافی فردی و اجتماعی سبب می‌شود که نه تنها راه‌های پیشگیری از شیوع ویروس را ندانیم بلکه راه‌های صحیح را برای اجرای راهکارهای توصیه شده نیز ندانیم، لذا در چنین شرایطی عدم رشد فردی، شخصیتی و آموزشی و نقص مدیریت بحران بیش از پیش مشهود می‌شود.

لزوم هوشمندی برای عبور از خطر

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: باید رفتارمان هوشمندانه و آگاهانه باشد تا از خطر بی‌آنکه خود و دیگران مبتلا شویم، عبور کنیم، لذا در مواقعبحران باید علاوه بر فراگیری مراقبت‌های لازم، آن‌ها را به دیگران انتقال دهیم و مایه دلگرمی، امید و حس زندگی باشیم، با بزرگنمایی حادثه کار پیش نمی‌رود.

ارشادی یادآوری کرد: مدیریت پیشگیری مقدم بر تحمیل و تحمل هزینه‌های درمان است که به قیمت وارد آمدن شوک بر فرد تمام می‌شود و آثارش تمام زندگی‌ بیمار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، چرا که فرد جانش را در معرض خطر می‌بیند.

عضو سازمان نظام مشاوره و روانشناسی ایران با بیان اینکه تنش و اضطراب کارکردهای مثبت سیستم ایمنی را تقلیل می‌دهد، اضافه کرد: بیمار مبتلا به ویروس کرونا باید بتواند با تمام توان سیستم ایمنی به مقاومت و مبارزه با ویروس بپردازد نه آنکه بخشی از این قوا را صرف سردرگمی‌های ذهنی و حرف این و آن کند.

ارشادی با تأکید بر لزوم استفاده افراد از یک منبع خبری واحد و موثق، گفت: باید از شایعه‌پراکنی و پخش اخبار ناگوار جلوگیری شود، هر فرد خود را مسئول بداند که به جای اخبار نگران‌کننده، مطالب خوب و امیدبخش را در فضای مجازی پست کند و در راستای پیشگیری و عدم شیوع بیماری گامی بردارد، نباید این ویروس را ملعبه فضاهای دیگری مانند فضاهای سیاسی یا اقتصادی کرد.

وی افزایش اضطراب را سبب افزایش آسیب‌پذیری بدن دانست و تأکید کرد: اضطراب سیستم ایمنی را به لحاظ جسمی و روحی ضعیف می‌کند لذا فرد با اولین برخورد با ویروس، مستعد ابتلا است و دیگران را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد و فضای انتقال را تسهیل می‌کند.

تشریح مکانیسم‌های دفاعی ویرانگر بدن

عضو رسمی ICEEFT کانادا تصریح کرد: از دیدگاه روان‌شناسی، اگر اضطراب فرد از حد تعادل خارج شود، مکانیسم‌های دفاعی بدن به شیوه‌های گوناگون فعال می‌شود، در یکی از این شیوه‌ها، فرد دور مسئله حفاظ‌هایی را ایجاد می‌کند تا از مسئله فاصله گیرد لذا نمی‌تواند حلش کند بلکه از مسئله دورتر می‌شود و تصویر دیگری از مسئله در ذهنش شکل می‌گیرد که چه بسا ترسناک‌تر و نگران‌کننده‌تر از اصل مسئله باشد، لذا این مکانیسم دفاعی ویرانگر است.

ارشادی در خصوص یکی دیگر از مکانیسم‌های دفاعی بدن، گفت: یکی از روش‌های معمول‌، انکار است، جملاتی مانند «زور کرونا به من نمی‌رسد»، بیش از آنکه نشان‌دهنده توان و قدرت فرد باشد، حاکی از اضطراب و تشویش اوست.

وی ادامه داد: برخی افراد نیز به دلیل اضطراب و نگرانی تلاش می‌کنند به هر قیمتی، با ارائه راهکارهای غیرعلمی و ناآگاهانه مسئله را حل و فصل کنند، ضمن اینکه عده‌ای دیگر با بروز و بازنمایی خشم تلاش دارند از نگرانی خود بکاهند.

راهکارهای کاهش اضطراب

روانشناس بالینی در دانشگاه شهرکرد یکی از راهکارهای کاهش اضطراب را متوجه مسئولان دانست و گفت: مسئولان باید به مردم این امیدواری را بدهند که برای همگی شما ارزش قائل هستیم و همه ما در کنار هم با این تنش و چالش مواجهه می‌کنیم، آنان باید از خود مردم کمک و راهکار بخواهند و مردم را به مساعدت و همکاری دعوت کنند تا کارها با مردم پیش برود و از حجم استرس غالب بر جامعه کاسته شود.

ارشادی با بیان اینکه موضوع کرونا موضوعی تک‌بخشی نیست، ادامه داد: این موضوع بخش‌های مختلف جامعه را درگیر کار کرده است و بخشی از کار بر عهده افراد آگاه و رسانه‌ها است که با آگاهی‌بخشی به حفظ سلامت مردم از طریق خودمراقبتی کمک کند، همکاری و همدلی لازمه کار است و نه تنها باید به مراقبت از خودمان اهمیت بدهیم بلکه برای حفظ سلامت دیگران نیز کاری انجام دهیم.

وی در پایان گفت: دائماً این سؤال را از خودمان بپرسیم که چکار کنم تا حال خودم و دیگران بهتر شود، از بزرگنمایی و گرفتن انگشت اتهام به سوبی این یا آن بپرهیزیم و تلاش کنیم تا به خوبی این شرایط را پشت سر بگذاریم.