احکام روزه مستحبی در ماه رجب

حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد بیگی، کارشناس مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی قم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با گرامیداشت فرا رسیدن ماه پر خیر و برکت رجب و با اشاره به اینکه رَجَب المُرَجَّب هفتمین ماه از ماه‌های قمری و نخستین ماه از ماه‌های حرام است، اظهار کرد: در نام‌گذاری این ماه به «رجب الاصب» و «رجب الاصم» از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرمودند: «یُسَمَّی شَهرُ الرَّجبِ الاَصَبَّ ِلاَنَّ الرّحمةَ تُصَبُّ عَلَی اُمَّتی فیهِ صَبّاً وَ یُقالُ الاصَمُّ لِاَنَّهُ نُهِیَ فیهِ عَن قِتالِ المُشرکینَ وَ هُوَ مِنَ الشُّهورِ الحُرُم»، ماه رجب را اصب نامیده‌اند چون در این ماه رحمت الهی بر امت من فرو می‌ریزد و ماه اصم می‌گویند چون در آن از جنگ با مشرکان نهی شده و چون صدایی برای فرا خواندن به جنگ در این ماه شنیده نمی‌شود گویا این ماه از این نظر ناشنواست.

وی با ذکر اینکه بر طبق روایات، اعمال ذکر شده برای این ماه به دو گونه است، ادامه داد: قسمتی از این اعمال از قبیل روزه گرفتن و بعضی از اذکار و ادعیه مربوط به همه روزهای ماه است و قسمت دیگر آن مربوط به زمان‌های مخصوصی از این ماه، مانند اعمال و دعاها و نمازهایی که برای هر شب و روز این ماه وارد شده است و همچنین اعمالی که در ایام البیض یعنی روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری، به انجام آن سفارش شده است.

بیگی بیان کرد: یکی از اعمالی که در این ماه سفارش شده روزه گرفتن است که برای آن پاداش و فضیلت‌های گوناگونی نقل شده است، از امام کاظم(ع) نقل است که فرمودند: «در ماه رجب حسنات دو برابر شده و گناهان در آن محو می‌شود. هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد به‌اندازه مسیر صد سال جهنم از او دور می‌شود و کسی که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌شود». همچنین از پیامبر(ص) نقل شده که «در بهشت قصری است و جز کسانی که ماه رجب را بسیار روزه داشته‌اند در آن راه نمی‌یابند».

رابط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علمی ـ کاربردی چهارمحال‌وبختیاری تأکید کرد: اصل روزه در تمامی روزهای سال به‌جز روزهایی که روزه در آن حرام و یا مکروه است، مستحب است اما برخی از مهم‌ترین روزه‌های مستحبی که مراجع عظام تقلید اشاره دارند مربوط به ماه‌های رجب و شعبان است اگر چه از هر ماه تنها يک روز روزه باشیم، همچنین تأکیدات بر روزه در روز مبعث پیامبر اسلام(ص) مصادف با 27 رجب است.

بیگی به تأکیدات مبنی بر روزه در فصل زمستان نیز اشاره کرد و گفت: با توجه به کوتاه و خنک بودن روزهای زمستان، این فصل که مقارن با ایام رجب نیز است، فرصتی مناسب برای روزه گرفتن است همچنان که امامان معصوم(ع) در روایات به روزه در این فصل تشویق کرده‌اند و امام صادق(ع) فرمودند: «روزه در زمستان، غنیمت آسان و راحتی است».

نیت روزه مستحبی

این مدرس حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه بسیاری از مؤمنان در این ایام پر فضیلت برای نائل شدن به فیض معنوی تقید به گرفتن روزه دارند به برخی احکام روزه مستحبی پرداخت و توضیح داد: در خصوص وقت نيت روزه مستحبی باید گفت که انسان در هر وقت از روز که به فکر روزه بیفتد می‌تواند نیت روزه کند و روزه‌ او صحیح است، مشروط بر آن که تا آن لحظه از روز کاری که موجب باطل شدن روزه است اعم از خوردن و آشامیدن و ... از او سر نزده باشد.

بیگی تأکید کرد: کسی که روزه‌ قضای ماه رمضان بر او واجب است، نمی‌تواند روزه‌ مستحبی بگیرد و چنانچه فراموش کند و روزه‌ مستحبی بگیرد در صورتی که در اثنای روز یادش بیاید روزه مستحبی او باطل می‌شود، حال اگر پیش از ظهر باشد می‌تواند نیت روزه‌ قضای ماه رمضان کند و روزه‌اش درست است اما اگر بعد از مغرب متوجه شد، روزه‌ای که گرفته به نیت مستحبی صحیح است و جایگزین روزه قضا نمی‌شود. البته کسی که روزه قضا دارد در ماه رجب و به‌ویژه در روز عید مبعث که روزه مستحب است، می‌تواند هم به نیت روزه قضا و هم استحبابی نیت قضا کند و ثواب روزه مستحبی را هم خداوند عنایت می‌کند.

کارشناس مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی در پاسخ به این پرسش که آیا انسان می‌تواند روزه مستحبی را در طول روز باطل کند؟ گفت: همه مراجع قائل هستند که افطار کردن روزه مستحبی در هر زمان از روز اشکالی ندارد. همچنین فتوای مراجع عظام تقلید از جمله مقام معظم رهبری در خصوص وظیفه روزه‌دار در قبال دعوت به غذا این است که قبول دعوت مؤمن در حال روزه مستحبى، شرعاً امرى پسندیده است و خوردن غذا به دعوت برادر مؤمن هر چند روزه را باطل مى‌کند اما فرد را از اجر و ثواب روزه محروم نمى‌سازد. حضرت آیت‌الله زنجانی نیز قائل است که مستحب بودن قبول دعوت برادر مؤمن تا قبل از ظهر است و بعد از ظهر استحباب ندارد.

بیگی در خصوص حکم روزه مستحبی بدون اجازه شوهر، توضیح داد: بر طبق نظر حضرت امام خمینی(ره) و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، اگر زن به واسطه گرفتن روز مستحبى حق شوهرش از بين برود و همچنين اگر شوهر، او را از گرفتن روزه مستحبى منع كند، زن بنا بر احتياط واجب بايد خوددارى كند. بقیه مراجع قائل هستند که روزه مستحبی گرفتن زن در صورتى كه حق شوهرش از بين برود، بدون اجازه او جايز نيست.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا روزه مستحبی فرزندان باید بااجازه والدین باشد؟ بیان کرد: مراجع عظام تقلید می‌فرمایند: روزه مستحبى اولاد اگر اسباب اذيت پدر و مادر يا جد شود، جايز نيست و اگر اسباب اذيت آنان نشود اما آنان او را از گرفتن روزه مستحبى منع كنند‌ احتياط واجب آن است كه روزه نگيرد. اگر پسر بدون اجازه پدر روزه مستحبى بگيرد و در بين روز پدر او را نهى کرد، بايد روزه خود را افطار کند.

بیگی گفت: برای کسانی که توانایی حتی یک روز روزه‌داری را هم ندارند، پرداخت صدقه و اطعام فقیر بهترین جایگزین است و از برخی روایات معصومین(ع) به‌دست می‌آید که صدقه در ماه رجب به تنهایی، علاوه بر جانشینی برای روزه ارزش بسیار دارد، امیرالمؤمنین علی(ع) در این خصوص فرموده‌اند: «هر کسی در ماه رجب به‌خاطر خداوند صدقه دهد، خداوند روز قیامت در بهشت با چنان ثوابی او را اکرام می‌فرماید که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر خیالی خطور کرده باشد».

نماز توصیه شده در لیلة‌الرغائب

این کارشناس مذهبی در استان با اشاره به اینکه اولین شب جمعه ماه رجب را شب آرزو‌ها یا لیلة‌الرغائب نامیده‌اند و فضیلت‌های زیادی برای آن در روایات آمده است، تصریح کرد: در این شب در‌های رحمت الهی به روی زمینیان باز شده و در بزم دعا و نیایش زمینیان عرشیان هم خود را رسانده و حضور پیدا کردند تا سهمی از این برکت ببرند. در روایتی که از رسول خدا(ص) درباره فضیلت ماه رجب بیان شده است حضرت فرمودند: «از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» نامیدند».

بیگی بیان کرد: از جمله اعمالی که برای بهره‌مندی از برکات معنوی لیلة الرغائب سفارش شده می‌توان به روزه پنج‌شنبه اول ماه اشاره کرد که توصیه شده به محض فرا رسیدن شب جمعه، میان نماز مغرب و عشا ۱۲ رکعت نماز به‌جا بیاورید، هر دو رکعت به یک سلام و در هر رکعت از آن، یک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه «إنا انزلناه» و ۱۲ مرتبه «قل هو الله احد» را بخوانید.

وی در پایان گفت: همچنین توصیه شده است که پس از اتمام این نماز ۱۲ رکعتی مستحبی، فرد ۷۰ مرتبه بگوید: «أللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد النَّبِیِّ الاُْمِّیِّ وَ عَلی آلِهِ»، سپس به سجده برود و ۷۰ بار بگوید: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ» و بعد سر از سجده بردارد و ۷۰ بار بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، إِنَّکَ أنْتَ العَلِیُّ الاْعْظَمُ» بار دیگر نیز به سجده برود و ۷۰ مرتبه بگوید: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ» و در پایان فرد می‌تواند حاجتش را مطرح کند.