ربا؛ از مصادیق تا مستثنیات
کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی قم با تأکید بر اینکه در اسلام درباره هيچکدام از گناهان به قدر رباخوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعه اسلامى، سخت‌گيرى و تشديد نشده است، به تشریح برخی مصادیق و نیز مستثنیات ربا پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد بیگی، کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی قم و رابط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علمی ـ کاربردی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه ربا يكی از محرمات و معاصی كبيره است که آيات و روایات در بیان حرمت و شدت عقوبتش بسيار است، اظهار کرد: در اسلام، درباره هيچکدام از گناهان به قدر رباخوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعه اسلامى، سخت‌گيرى و تشديد نشده است.
وی با استناد به آیه 275 سوره مبارکه بقره «الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا ۚ فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» افزود: در این آیه، ربا حرام و رباخواری به معنی اعلان جنگ با خدا و رسولش شمرده شده است و خداوند تصریح می‌کند کسانی که از این عمل دست نکشند، اهل جهنمند و در آن جاوید معذب خواهند بود.
عقوبت ربا بر طبق آیات و روایات
بیگی با تأکید بر اینکه خداى سبحان در آيات ناظر به رباخوارى شدتى کم‌نظیر به كار برده است، گفت: خدا درباره هيچکدام از فروع دين اين شدت را به كار نبرده است مگر سخت‌گیری در يک مورد یعنی زمانی که مسلمانان، دشمنان دين را بر خود حاكم کنند، نظیر سخت‌گیری در مورد ربا به‌کار رفته است، اما مابقی گناهان كبيره هر چند قرآن كريم مخالفت خود را با آنها اعلام و درباره آنها سخت‌گيرى كرده است، اما لحن كلام خدا ملايم‌تر از مسئله ربا و حكومت دادن دشمنان خدا بر جامعه اسلامى است؛ لحن قرآن در مورد گناهانی چون زنا، شرب خمر، قمار و ظلم و گناهانى بزرگ‌تر از اين، چون كشتن افراد بی‌گناه، ملايم‌تر از اين دو گناه است.
این کارشناس مذهبی با استناد به حدیثی از امام جعفر صادق(ع) که از پيغمبر اكرم(ص) نقل کرده‌اند، بیان کرد: ایشان فرموده‌اند: وقتى كه مرا به آسمان بردند مردمى را ديدم كه به‌قدرى شكم‌هاى آنها بزرگ بود كه قدرت اينكه بلند شوند نداشتند. به جبرئيل گفتم: اينها چه افرادى هستند جواب داد: اينها كسانى‌اند كه در دنیا رباخوار بودهاند.
بیگی ادامه داد: حضرت امام خمینی(ره) در کتاب البیع تحریرالوسیله، در قبح و زشتی و حرمت ربا می‌فرماید: «حرمت ربا توسط قرآن کریم، سنت معصومین(ع) و اجماع مسلمین به تحقیق ثابت است، بلکه از ضروریات دین بودن حرمت آن بعید نیست و آن از گناهان کبیره بزرگ است. برخورد شدید با آن در قرآن عزیز و اخبار زیادى وارد شده است و حتى درباره آن در حدیثی از امام صادق(ع) وارد شده که فرموده است: یک درهم ربا نزد خدا شدیدتر از هفتاد زنا است که تمام آن با محرم باشد.»
مصادیق ربا
کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی قم با بیان اینکه ربا در شرع مقدس دو مصداق دارد، گفت: یکی معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف و دیگری قرض دادن به شرط زیادی که از اولی به ربای معاملی و از دومی به ربای قرضی تعبیر می‌کنند. ربای معاملی این است که در معاملات، اجناسی که با وزن و کیل کردن خرید و فروش و مبادله میشوند، اگر جنس با همان جنس خرید و فروش یا مبادله شود، نباید یک طرف اضافه‌تر باشد، مثلاً ۱۰۰ کیلو گندم را نمیتوان به ۱۱۰ کیلو گندم فروخت یا ۱۰ کیلو برنج ایرانی را به ۲۰ کیلوی برنج خارجی خرید و فروش کرد، بلکه یا اصلاً نباید این‌طور معامله کرد و یا اگر جنس به همان جنس معاوضه و مبادله شد، باید هر دو هم‌وزن باشند.
بیگی در خصوص ربای قرضی، تصریح کرد: این‌گونه ربا چه در زمان‌های گذشته و چه در عصر حاضر، رایج‌ترین نوع ربایی است که در جوامع مختلف وجود داشته است؛ به این صورت که فرد برای تأمین نیاز مالی جهت امور مصرفی یا سرمایه‌گذاری، تقاضای قرض می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه ربای قرضی دارای دو رکن اساسی است، ادامه داد: رکن اول، شرط بازپرداخت اضافه از سوی وام‌گیرنده است که این شرط به هر اسمی حتی اگر هدیه یا شیرینی باشد، حرام است؛ رکن دیگر انتفاع و سودیابی قرض‌دهنده است که حتی فقها فرموده‌اند اگر انسان قرضی به کسی بدهد و شرط کند که برای اموات قرض‌دهنده یک فاتحه بخواند، باز هم حرام است؛ چراکه حتی شرط قرائت فاتحه نیز نوعی سود برای قرض‌دهنده محسوب می‌شود و حرام است.
رابط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علمی ـ کاربردی چهارمحال‌وبختیاری تأکید کرد: اگر قرضی صورت گیرد و هیچ‌گونه شرط اضافه‌ای هنگام قرض دادن نباشد اما خود قرض‌دهنده، هنگام بازپرداخت اصل قرض، مبلغی اضافه‌تر از اصل قرض بازگرداند، نه تنها مانعی ندارد بلکه مستحب است و در سیره رفتاری حضرت رسول اکرم(ص) نسبت به قرض گرفتن این رفتار وجود داشت که در مقابل پولی که قرض می‌گرفت بدون اینکه شرطی شده باشد، مبلغی را به آن شخص پرداخت می‌کردند.
حکم معاوضه طلای کهنه و نو
بیگی به حکم شرعی معاوضه طلای کهنه و نو اشاره کرد و گفت: یکی از موارد ربای معاوضی، معاوضه طلا با طلا است که ممکن است در طلافروشی‌ها انجام شود؛ به این صورت که اگر طلای کهنه‌ای را بخواهند با طلای نو معاوضه کنند، چنانچه وزن یکی از اینها نسبت به دیگری بیشتر باشد یا بخواهند مبلغی پول بابت این معاوضه دریافت کنند، این هم ربای معاملی و حرام است.
وی تأکید کرد: برای اینکه هم مشتری و هم فروشنده دچار ربا نشوند، راه صحیح این است که این دو جنس طلای کهنه و نو با یکدیگر معاوضه نشوند بلکه خرید و فروش، به‌صورت دو معامله مستقل انجام شود؛ به این معنا که مثلاً فلان مقدار طلای کارکرده وزن شود و قیمت آن مشخص و درمقابل، طلای نو وزن شده و قیمت آن مشخص شود تا معاوضه صورت نگیرد.
مستثنیات ربا
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه ربا چه از اشخاص و چه از بانک حرام است، تصریح کرد: با این حال، ربا در چند مورد اشکال ندارد، نخست آنکه بین پدر و فرزند یا بین زن و شوهر باشد و نیز، اضافه گرفتن مسلمان از کافر حربی اشکال ندارد؛ بنابراین پدر و فرزند و نیز زن و شوهر می‌توانند با یکدیگر معامله ربوی داشته باشند و این عمل جایز و گرفتن زیادی برای آنها حلال شمرده شده است. به‌عنوان مثال، پدر می‌تواند یک گرم طلا را به فرزند خویش در برابر یک گرم طلا و 10 هزار تومان یا در برابر دو گرم طلا بفروشد.
بیگی در خصوص احکام ناظر به سود بانکی، بیان کرد: سود حاصل از به‌کارگیری سرمایه اگر براساس یکی از عقود صحیح اسلامی مثل مضاربه یا شرکت یا جعاله یا اجاره و مانند آن خواه قرارداد بین شخص و بانک یا بین دو شخص باشد، شرعاً حلال است.
وی گفت: اگر فردی پول خود را به کسی که کاسبی می‌کند بدهد و قرارداد کند تا با آن پول کاسبی کند و درصدی طبق قرارداد به فرد بدهد، اشکالی ندارد و حلال است اما اگر این کار بدون قرارداد شرعی انجام شود و فرد هر ماه سود بگیرد، ربا و حرام است.
انتهای پیام
