سیدعباس حسینی‌نیک، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه مالکیت فکری، در گفت‌وگو با ایکنا درباره دلایل عدم ورود ناشران به عرصه کتاب‌های الکترونیک و صوتی گفت: نشر کشور ما مانند جوامع دیگر به نحوی سنتی است و در اغلب کشور‌ها ناشران کتاب‌های فیزیکی عموماً با الکترونیکی شدن مشکل دارند و مقاومت نشان می‌دهند و این مسئله در جوامع گوناگون دلایل متفاوتی دارد و علت اساسی آن در کشورمان این است که اغلب ناشران با فضای نشر الکترونیک آشنایی چندانی ندارند و به انتشار  فیزیکی کتاب عادت دارند. البته این مسئله منحصر به عادت نیست، زیرا وقتی به سراغ کتاب‌های الکترونیک بروید، چرخه پیشینی و پسینی نشر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

• بیشتر بخوانید:

دولت اهتمامی در پیوستن به کنوانسیون برن ندارد

حسینی نیک ادامه داد: کتاب‌های الکترونیک که به تدریج در دنیا رواج پیدا کرده، به واسطه پشتیبانی قوانین و حقوق نشر و کپی‌رایت در فضای مجازی است و به مدد نشر الکترونیک آمده و آن‌ها را پررونق کرده است. متأسفانه در کشور ما تصمیم مناسبی برای حمایت از آثار الکترونیک وجود ندارد و فقط قانون یا مجموعه قوانین کپی‌رایت که در کشورمان وجود دارد، قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان است که مربوط به سال ۱۳۴۸ است و اگرچه در این قانون همه آثار علمی، فرهنگی، ادبی و هنری به هر شکلی مورد حمایت هستند، اما قانون‌گذار پیش‌بینی کرده که هر نوع اثر علمی، ادبی و هنری تحت حمایت این قانون قرار می‌گیرد و این می‌تواند تنها قانون مورد حمایت آثار الکترونیک هم باشد و یا قانون مرتبط با این حوزه که قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزار‌های رایانه‌ای است، در سال ۱۳۷۹ تصویب شد و این قانون هم مربوط با کتاب الکترونیک است، اما ویژه آن نیست؛ از این رو یکی از موارد نگرانی ناشران این است که وقتی یک اثر به صورت الکترونیک چاپ شود، تحت حمایت قانون نباشد و آثار ناشران به سهولت و با هزینه اندکی و بدون اجازه منتشر شود.

نشر الکترونیک و پیشگیری از جرم

این ناشر تصریح کرد: هر چند قانون کتاب‌های فیزیکی هم نقض می‌شود، اما در این صورت هم مجرم باید هزینه‌های نشر کتاب را بپردازد، درست است که حق ترجمه، تألیف و ویرایش نمی‎دهد، اما برای کاغذ، چاپ و صحافی باید هزینه کند و این‌ها برای ناقض حقوق ناشران هزینه دارد و در فضای مجازی و الکترونیک این مسائل وجود ندارد و به سهولت قفل یک اثر شکسته می‌شود و در فضای مجازی، کانال‌ها و شبکه اجتماعی قرار می‌گیرد و حقوق این آثار به راحتی نقض می‌شود.

وی در ادامه بیان کرد: البته بر روی این مسئله از نظر جرم‌شناسی کار شده و پیشگیری از جرم مورد توجه قرار گرفته است که برخی وضعی و برخی اجتماعی است که پیشگیری وضعی برای کتاب‌های الکترونیک این است که کتاب در دسترس باشد و قیمت مناسبی داشته باشد و این اصل اولیه است و در این باره کتاب‌های الکترونیک می‌تواند تسهیل‌کننده این دسترسی باشد و ناشران می‌توانند با نرم‌افزار‌های مناسب و استاندارد بین‌المللی که در کشور وجود دارد، کتاب‌های خود را در اختیار مخاطبانشان قرار دهند. زیرا یکی از مشکلات مهم کتاب‌های فیزیکی در دسترس نبودن آن‌هاست و در حوزه‌های علمی دانشجویان و اساتید به دلیل عدم دسترسی به کتاب یا آشنا نبودن به مکانیزم‌های خرید اینترنتی کتاب مجبور می‌شوند بخش یا همه کتاب را کپی بگیرند؛ از این رو با الکترونیک شدن کتاب جلوی بسیاری از تکثیر‌های غیرمجاز کتاب‌های فیزیکی هم گرفته می‌شود و به نظرم باید این مسئله را مورد توجه قرار داد و ناشران از نرم افزار‌های مطمئن‌تری که قفلشان به راحتی شکسته نمی‌شود، بهره بگیرند و وارد این فضا شوند.

لایحه مالکیت فکری و فرهنگی جامع نیست

وی در پاسخ به اینکه آیا لایحه مالکیت فکری و فرهنگی و ادبی لایحه جامعی در این باره است، بیان کرد: این لایحه به دلیل اینکه بیش از ۱۷ سال است در مجامع حقوقی، دولت و مجلس مطرح بوده و بیش از ۲۰ بار زیر و رو شده و شاکله آن به هم خورده است، انسجام کاملی ندارد و باید به تیم کارشناسی ارجاع داده شود تا یکدست شود. همچنین در حوزه فضای مجازی و الکترونیک از ۱۰ سال پیش تاکنون بسیاری از مسائل در فضای مجازی و الکترونیک تغییرات اساسی پیدا کرده و این‌ها در این لایحه دیده نشده است، در حالی که باید این مسائل به‌روز می‎شد. معمولاً در دنیا نیز پروتکل‌ها و قواعدی را پیش‌بینی می‌کنند که قوانین موجود در حالی به‌روزرسانی است، بنابراین لایحه جامع مالکیت که می‌خواهد همه مسائل را تحت پوشش قرار دهد، هم‌اکنون آمادگی تصویب را ندارد و شاید زمان بیشتری می‌خواهد تا مورد بررسی قرار گیرد.

وی با اشاره به وضعیت موجود، گفت: با این وجود قوانین موجود هم از جهت حقوقی قابل اتکا و پیگیری است و خوشبختانه دادسرای فرهنگ و رسانه هم به این موضوع اختصاص پیدا کرده، اما کار اساسی‌تر این است که دستگاه قضایی و قضات با مسائل نشر آشنا شوند، زیرا با استناد به همین قوانین موجود می‌توان آثار الکترونیک را منتشر کرد، اکنون مشکل خود قانون نیست، بلکه باید همکاری‌ها و گفت‌وگو‌هایی بین جامعه نشر و دستگاه قضایی شکل بگیرد.

وی درباره آینده کتاب‌های الکترونیک و صوتی در کشور اظهار کرد: این‌ها حوزه‎های جدیدی هستند و ویژگی حمایت از آن‌ها متفاوت است و در فضای گوناگونی می‌توان آن‌ها را مورد استفاده قرار داد، کتاب‌های صوتی ویژگی‌هایی دارد که کتاب الکترونیک از آن برخوردار نیست و با توجه به اینکه جامعه نشر ایران جزئی از ذائقه جهان را داراست، از این رو کتاب‌های صوتی نیز در کشورمان همانند سایر کشور‌ها رواج پیدا کرده اند و سرعت رشد تولید کتاب‌های صوتی بیشتر از کتاب‌های فیزیکی و الکترونیک است.

حسینی نیک تصریح کرد: کتاب‌های صوتی از نظر قیمت تولید مناسب‌تر هستند، زیرا فشار قیمت کاغذ، مقوا و چاپ و صحافی کتاب‌های فیزیکی را بر ناشر تحمیل نمی‌کنند و کتاب گران‌تر نمی‌شود. بنابراین اگر کتاب‌های صوتی با قیمت مناسبی عرضه شوند استقبال از آن زیادتر خواهد شد.