واکاوی نسبت گفتمان و فرهنگ/ سرمایه مردمی رمز ماندگاری انقلاب است

به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، حسین ظفری، عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و متخصص آینده‌پژوهی ۱۱ اسفندماه در «نشست تخصصی طراحی الگوی تبیین، طراحی میدان» که با حضور ویدئوکنفرانسی اساتید حوزه و دانشگاه کشور و نیز با حضور اساتید حوزه و دانشگاه و فعالان حوزه دین و فرهنگ استان در دانشگاه شهرکرد برگزار شد با اشاره به اینکه انواع راهبری و مدیریت جوامع در طی تاریخ را می‌توان به سه دوره در گذشته و یک دوره جدید تقسیم‌بندی داشت، اظهار کرد: تا سال ۱۸۵۰ میلادی اصل و اساس قدرت مبتنی بر قدرت فیزیکی بود و سیستم‌های نظامی بیشترین زور و قدرت را داشتند.

وی ادامه داد: کمی که جلوتر بیاییم، علاوه بر قدرت سخت و نظامی، برخی عوامل دیگر مانند گلوگاه‌های اقتصادی بر راهبری جوامع انسانی تأثیر داشتند و طبقه‌بندی جوامع بر اساس غنی و فقیر شکل گرفت؛ در دوره سوم که از ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ مرسوم بود علاوه بر مولفه‌های قدرت فیزیکی و اقتصادی، ابزارهای فرهنگی نیز خود را نشان دادند و شکل‌گیری هالیوود، مراکز بزرگ فرهنگی و غیره ابزاری برای تسلط راهبران سیاسی بر جوامع بود.

ظفری با تصریح اینکه شاه پهلوی قدرت نظامی و امنیتی کشور و ساواک و زندان‌های مخوف و نیز صنایع نفت و گاز و همچنین ابزارهای فرهنگی کل کشور را در اختیار داشت اما در مواجهه با امام خمینی(ره) شکست خورد، گفت: باید گفت که امام خمینی(ره) مفهوم مرسوم راهبری در سه دوره یادشده را تغییر داده و الگوی جدیدی را ارائه کردند که البته این به معنای نفی رویه‌های پیشین نیست بلکه محوریت کار با مفهوم جدیدی شکل می‌گیرد؛ جمع‌بندی تحلیل‌ها گویای آن است اگر اکثریت مردم به طرقی متفاوت یا متضاد از حکومت فکر کنند، آن نظام تغییر خواهد کرد، اتفاقی که در سرنگونی نظام شاهنشاهی و شکل‌گیری نظام اسلامی شاهد بودیم.

همسویی قاطبه مردم با نظام اسلامی

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با تأکید بر این نکته که قاطبه مردم ایران نگاه و تفکری همراه و همسو با جمهوری اسلامی دارند، بیان کرد: اگر نگاه مردم متفاوت بود تا کنون برای تغییر آن اقدام کرده بودند. دشمنان به این نکته پی برده‌اند که با جنگ نظامی و حتی اقتصادی نمی‌توانند این همسویی و همراهی مردم با نظام را مخدوش کنند و باید ذهن‌ها و ذهنیت‌ها را تغییر داد و روی مغزها کار کرد.

ظفری گفت: امروزه قدرت در دست کسانی است که در عمل بتوانند ذهن و اندیشه جامعه را مدیریت و راهبری و با خود همسو کنند. در نظام مبنایی ذهن جامعه بر دو نکته فرهنگ و گفتمان مبتنی است، فرهنگ پروسه‌ای طولانی‌مدت است که شکل‌گیری آن مستلزم قرن‌ها وقت می‌باشد اما عنصر گفتمان کوتاه‌مدت‌تر است. مبناسازی امام(ره) در راستای مفاهیم اسلام باعث شد که قلب‌ها و اذهان را با خود همراه کنند، ایشان آمریکا را که در آن زمان الگوی جوانان بود شیطان بزرگ خواندند و سازمان مجاهدین خلق را سازمان منافقان عنوان کردند.

وی با تصریح اینکه فرهنگ دارای سطوح و عناصر مختلف و پیچیده‌ای است، گفت: لایه باورها و عقاید‌، ارزش‌ها، هنجارها و لایه نمادها و نشانه‌ها چهار لایه اصلی فرهنگ هستند که به عنوان نمونه، خداباوری در لایه اعتقاد به عفت در لایه ارزش‌ها و حجاب در لایه هنجارها تبدیل می‌شود و در لایه نمادها و نشانه‌ها خداباوری در قالب چادر زنان بروز و ظهور می‌یابد. در فرایند تهاجم فرهنگی، نظام استکباری دو لایه را با هم در نظر می‌گیرد یعنی لایه ارزش‌ها در قشر نخبگان و لایه نمادها و نشانه‌ها در بین عامه مردم را نشانه می‌گیرد و آماج تغییر و تخریب قرار می‌دهد تا به اهداف خود برسد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با بیان اینکه در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب گفتمان و فرهنگ دو مفهوم نزدیک به هم هستند، ادامه داد: ایشان در جایی فرهنگ را به هوایی که تنفس می‌کنیم تعبیر می‌کنند و در جایی دیگر می‌فرمایند که گفتمان جامعه مانند هواست. گفتمان مفهومی فراگیر ناظر به مسائل روز است و تمام رفتارهای ما بر اساس آن تنظیم می‌شود یا دچار تغییر می‌شود.

ظفری تأکید کرد: اگر گفتمان‌های جامعه با فرهنگ همراه و همسو باشند مُقوم فرهنگ می‌شوند و اگر بر خلاف آن باشند، مانند یک سلول سرطانی و مهاجم سلول‌های سالم را نیز بیمار می‌کنند و در دراز مدت تخریب و نابودی کلی فرهنگ صورت می‌گیرد.

وی نظام مبنایی جامعه را ترکیب فرهنگ و گفتمان عنوان کرد و توضیح داد: هر موضوعی اگر تبدیل به گفتمان غالب بشود می‌توان فضای فکری و فرهنگی جامعه را در راستای آن موضوع مدیریت کرد و به پیش برد که البته گفتمان‌های کوچک و ضعیف این قدرت را ندارند. همچنان که حرکت‌های کوچک گفتمانی در بستر فرهنگ عظیم دینی مردم که در عصر پهلوی مبنی بر ترویج بی‌حجابی شکل می‌گرفت نتوانست فرهنگ دینی غالب جامعه مبنی بر اعتقاد به حجاب را تغییر دهد.

مراحل شکل‌گیری گفتمان

ظفری با طرح این پرسش که نظام مبنایی و گفتمانی جامعه امروز چگونه است؟ گفت: چند مرحله برای شکل‌گیری گفتمان ترسیم شده است که در گام نخست باید مشخص شود مسئله اصلی در فضای جامعه چیست، در گام دوم باید درک شود از نگاه جامعه مقصر یا علت اصلی ایجاد مسئله چه کسی یا چه چیزی است، سپس الگوی حل مسئله در جامعه باید فهم شود و در مرحله بعدی باید میزان باورپذیری فضای ذهنی مردم برای حل مسئله توسط مسئولان یا طیف خاصی از جامعه باید مشخص گردد که اگر این مراحل طی شوند، می‌توان گفت که گفتمان آن مسئله در جامعه ایجاد شده است و این فرآیند معمولاً از چهار تا هشت سال به طول می‌انجامد.

متخصص آینده‌پژوهی با ذکر اینکه بر طبق پژوهش‌های انجام شده، امروز فضای فکری و افکار عمومی به سمت چهار گفتمان غالب جامعه دعوت می‌شوند، تصریح کرد: یک گفتمان این است که مشکلات کشور با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و با تکیه بر مقاومت، جوان‌گرایی، ترغیب مدل‌های مدیریتی و اقتصاد درونی و بدون نگاه به عوامل واداده و بیگانه‌نگر قابل حل است؛ گفتمان دوم مبتنی بر دموکراسی غربی بوده و می‌گوید که مشکل اصلی ما این است که دموکراسی و جامعه مدنی وجود ندارد و تقدس‌زدایی از حکومت باید انجام گیرد.

ظفری ادامه داد: گفتمان سوم قائل به این نکته است که مشکلات کشور با مذاکره حل می‌شود و تا زمانی که به جای خارج شدن از فضای جهانی به تعامل با تمام دنیا نپردازیم، نمی‌توانیم از بند مشکلات رها شویم؛ گفتمان چهارم نیز می‌گوید که جز با سرنگونی رژیم نمی‌توان از مشکلات رهایی یافت چرا که ما به بن‌بست دینی رسیدیم و باید فضایی برای تغییر سیستم ایجاد شود.

مدرس دانشگاه امام حسین(ع) بیان کرد: با تحلیل و بررسی تمام نظرسنجی‌های مربوط به تمام اقشار و افکار جامعه از سال ۹۳ تا کنون به این نتیجه دست یافتیم که حدود ۷۰ درصد گفتمان مقاومت و اقتصاد درون‌زا را قبول دارند، حدود ۱۰ درصد گفتمان دموکراسی، ۱۰ درصد گفتمان مذاکره و ۱۰ درصد نیز در حوزه تغییر رژیم فکر می‌کند.

ظفری گفت: هر یک از فشارهایی که بر افکار عمومی از تحریم و تهدید گرفته تا فشارهای اقتصادی و تهاجم فرهنگی و غیره اگر به‌تنهایی بر یک ملت تحمیل شود قطعاً نظام حکومتی آن ملت تغییر خواهد کرد اما عنایت خداوند و استقامت مردم و تحلیل درست آنان نمی‌گذارد که این موضوع در کشور ما اتفاق بیفتد. در بلیه کرونا مردم یک پله بالاتر از حضور باشکوهشان در تشییع پیکر سردار سلیمانی ظاهر شدند زیرا در جبهه مقابله با کرونا مردم حکومت را در قالب گروه‌های جهادی، تشکل‌های مرومی، کمک‌های مؤمنانه و مواسات و همدلی، همراهی و حمایت کردند تا بتواند بر بحران فائق آید.

وی با تصریح اینکه اگر حمایت مردم نبود امروز به برداشتن گام دوم انقلاب اسلامی در چهل ساله دوم و تا تحقق تمدن نوین اسلامی فکر نمی‌کردیم، بیان کرد: مردم با استقامت و همراهی این بستر را ایجاد کردند و مدل حاکمیتی مردمی همچنان با ذهنیت‌سازی و روشنگری‌ها و تکیه بر جهاد تبیین همچنان پرقوت ادامه خواهد یافت.