پیام سوره حجرات در باب اخلاق سیاسی

حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا پورفلاح، مدرس مؤسسه تدبر در کلام وحی قم در گفت‌وگو با ایکنا چهامحال‌وبختیاری، در تشریح مؤلفه‌های اخلاق انتخاباتی با استناد به آیات سوره مبارکه حجرات، اظهار کرد: این سوره مبارکه به مباحث اخلاقی و به‌طور خاص به رعایت اخلاق سیاسی و اجتماعی جامعه ایمانی می‌پردازد و در این راستا مباحث خاص و دقیقی را مطرح می‌کند.

وی ادامه داد: در ابتدای این سوره مبارکه، خداوند به جامعه مؤمنین امر می‌کند که از خدا و رسولش پیشی نگیرید و در این زمینه تقوای الهی را رعایت کنید، یعنی صدایتان را از صدای پیامبر خدا(ص) بلندتر نبرید چراکه نتیجه این رفتار ناصواب «هبط عمل» یعنی از میان رفتن آثار اعمال خیر و نیک و مجاهدت‌های گذشته‌ است.

پورفلاح در بیان اهمیت پایین‌تر بودن صوت امت اسلامی از صوت پیامبر(ص)، گفت: در اینجا منظور پایین‌تر بودن آهنگ یا قدرت و حجم صدا نیست بلکه مراد، اهمیت مقدم نشدن مؤمنان بر رسول خداست، امت اسلامی نباید با کلام یا عملش در تقابل با کلام رهبر الهی جامعه و صدایش در عرض صدای رهبری قرار گیرد و دوصدایی را در جامعه ایجاد کند.

این کارشناس مذهبی تأکید کرد: در عصر غیبت، ولی‌فقیه در جایگاه ولایت خدا و رسول الهی قرار دارد، اگر قائل به این مهم باشیم که آیات الهی قرآن معجزه هستند و در روزگار ما نیز مصداق دارند باید تأکید کرد که در عصر غیبت ولی‌فقیه در جایگاه ولایت خدا و رسولش قرار دارد لذا بر طبق آیات آغازین سوره مبارکه حجرات، جزای عرض اندام و جلو افتادن فرد از کلام و دیدگاه رهبری، هبط عمل است حتی اگر فرد سوابق درخشانی در مجاهدت و خدمت به جامعه ایمانی داشته باشد.

مدرس مؤسسه تدبر در کلام وحی قم با اشاره به آیه شریفه «إِنَّ الَّذِينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ»، تصریح کرد: در این آیه و آیه بعدی خداوند به کسانی اشاره دارد که از پشت دیوارها با پیامبر(ص) صحبت می‌کنند، بدان معنا که به جای گفت‌وگوی رو در رو و خصوصی با رهبری جامعه الهی، در این یا آن تریبون یا نامه سرگشاده با مردم سخن می‌گویند تا همه مردم صدایشان را بشنوند اما در اصل، خطابشان رهبری جامعه ایمانی است؛ بر اساس قرآن، چنین افرادی تعقل نمی‌کنند چراکه با فریاد زدن و تحت فشار قرار دادن رهبری و نیز با تقابل قرار دادن رهبری و افکار عمومی سعی دارند سخن خود را به کرسی بنشانند، لذا چنین افرادی پایبند ولایت الهی و رهبری جامعه نیستند.

پورفلاح با اشاره به آیه پنجم سوره مبارکه حجرات «وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ»، گفت: خداوند در این آیه اشاره دارد که اینان باید صبر پیشه کنند تا رهبری جامعه به سراغشان بیاید و نظراتشان را جویا شود و خداوند به مرتکبان چنین اعمالی نوید می‌دهد که اگر توبه کنند مشمول مرحمت و مغفرت خدا واقع می‌شوند.

این کارشناس دینی در ادامه با اشاره به آیه ششم سوره مبارکه حجرات، بیان کرد: در این آیه، تعبیر «فاسق» به کسی اشاره دارد که از خدا و پیامبر(ص) جلو افتاده، عرض اندام کرده و از پشت دیوارها با رسول خدا صحبت می‌کند، کسی که در میان امت اسلامی سخن گفته اما در واقع رهبری را خطاب قرار داده و اعمال نیکش هبط شده است؛ جامعه ایمانی در قبال اخباری که از چنین فردی دریافت می‌کنند وظیفه دارند «تبیین» کنند یعنی تحت تأثیر قرار نگیرند و تحقیق کنند و آگاه باشند.

رشد جامعه در گرو فصل‌الخطاب قرار دادن کلام رسول الله است

پورفلاح با طرح این پرسش که ابزار در اختیار مردم برای تبیین کدامند، تصریح کرد: راه‌حل قرآنی تبیین در آیه هفتم سوره بیان شده و می‌فرماید «وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ»، لذا ابزار تحقیق و تبیین، رهبر الهی است و در قبال سخنان فاسق وظیفه داریم نظر رهبری را جویا شویم و تأیید یا ردش را ملاک و مبنای تشخیص و کلام رهبری را فصل‌الخطاب قرار دهیم تا بر طبق آیه، به زحمت نیفتیم و پشیمانی به بار نیاید.

مدرس مؤسسه تدبر در کلام وحی قم ادامه داد: بر اساس فراز «وَلَٰكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ»، خداوند دل‌های مردم را به نور ایمان زینت داده و مردم دوستدار و خواهان ایمان هستند اما کفر و فسوق و عصیان را ناپسند قرار داده است، از این‌رو مردم فسق و عصیان و عدم اطاعت از رهبری الهی جامعه را نمی‌پسندند و این امر مؤید لزوم تبعیت از رهبری و فصل‌الخطاب قرار دادن کلام اوست. بر اساس همین آیه، جامعه‌ای رشد می‌یابد که تنها از رهبری اطاعت کند و به نقطه تک‌صدایی برسد که فضل و نعمتی از سوی پروردگار است.

پورفلاح بیان کرد: با تدبر در سوره مبارکه حجرات، درمی‌یابیم که وظایف جامعه ایمانی اعم از خواص و عوام در قبال رهبر چیست؟ بر این اساس، به‌ویژه خواص جامعه باید دقت کنند که از رهبر الهی پیشی نگیرند و عوام جامعه نیز تنها کلام رهبری را فصل‌الخطاب قرار دهند تا به رشد برسند.

وی با تأکید بر اینکه عواملی ممکن است مردم را در دام فتنه فتنه‌گران قرار بدهد و مردم به جای اطاعت از امر رهبری از فاسقان تبعیت کنند، توضیح داد: برای جلوگیری از این امر، خداوند در آیه نهم موضوع را در لایه‌ای عمیق‌تر بیان می‌فرماید؛ اگر در جامعه دودستگی و تفرقه وجود داشته باشد زمینه‌های سوءاستفاده به دست فاسقان داده می‌شود لذا اگر در جامعه ایمانی، گروه‌هایی به دشمنی با یکدیگر برخیزند باید آنان را به صلح دعوت کرد و اگر گروهی از میانشان صلح را نپذیرفت، به جنگ با آنان برخیزید تا به فرمان الهی بازگردند؛ اگر اختلاف و دودستگی در میان مردم وجود نداشته باشد، فرد یا گروه فاسق فرصت نمی‌یابد که این اختلافات را با عرض اندام خود در تقابل با ملت و رهبری جامعه ایمانی تشدید کند.

این کارشناس مذهبی با طرح این پرسش که عوامل و زمینه‌های ایجاد دودستگی در جامعه چیست؟ تصریح کرد: خداوند در آیه یازدهم این سوره به این پرسش پاسخ می‌دهد و می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ»، یکی از زمینه‌های ایجاد درگیری و جفا تمسخر دیگران یا گروه‌های دیگر است.

پورفلاح ادامه داد: خداوند در فراز «وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ» به یکی دیگر از زمینه‌های ایجاد اختلاف اشاره دارد که همانا عیب‌جویی و خواندن دیگران با لقب‌های زشت است که این نکته نیز در زمان تبلیغات انتخاباتی باید مورد توجه نامزدها و طرفدارانشان قرار گیرد و بر طبق این آیه، اگر کسی مرتکب این اعمال شود و توبه نکند ظالم و ستمکار است.

مدرس مؤسسه تدبر در کلام وحی قم با اشاره به ریشه‌های عیب‌جویی، تصریح کرد: خداوند در آیه 12 این سوره مبارکه، تجسس را عاملی در یافتن عیب دیگران می‌داند و می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا»، لذا خدا به مؤمنان امر می‌کند که از سوءظن اجتناب کنند و اگر خبری راجع به دیگران می‌شنوند حسن‌ظن داشته باشند چرا که اکثر ظنون اشتباه و گناه هستند؛ اگر فردی به واسطه یک خبر یا اتفاق به فرد یا گروهی سوءظن پیدا کند معمولاً برای اطلاع از صحت یا سقم آن به تجسس می‌پردازد که خداوند مؤمنان را از این عمل نهی می‌کند تا عیب‌جویی و غیبت یکدیگر را نکنند و تقوا داشته باشند.

پورفلاح تأکید کرد: کمال کلام در این آیات این است که زمینه‌های اختلاف و دودستگی را که با عرض اندام عده‌ای در مقابل رهبری الهی جامعه ایجاد می‌شود از میان ببریم، در این راستا عوام و خواص جامعه ایمانی باید بر وظایف خود و نیز جزای اعمال خود آگاه باشند، نمونه‌های تاریخی فراوانی در صدر اسلام، دوران اهل‌بیت(ع) و عصر حاضر وجود دارد که افراد با وجود خدمات فراوان به جامعه ایمانی، تمام اعمال نیکشان به دلیل عرض اندام در برابر رهبری جامعه هبط شده است. وظیفه جامعه در قبال این افراد عدم تبعیت از آنان، فصل‌الخطاب قرار دادن رهبری الهی جامعه و پرهیز از بسترسازی برای ایجاد زمینه‌های سوءاستفاده برای این دست افراد فرصت‌طلب است.

وی با ذکر اینکه در جامعه افرادی وجود دارند که به دنبال فرصت هستند تا افراد فاسق را پررنگ کنند، ادامه داد: این دست افراد گویی آداب زندگی اجتماعی مسالمت‌آمیز ذیل ولایت رهبری الهی جامعه را نمی‌دانند و نمی‌پذیرند لذا هر کسی را که در برابر رهبری قدعلم کند، حمایت و تبعیت می‌کنند؛ در صدر اسلام، این دسته از افراد اعراب یا بادیه‌نشینانی بودند که شهرنشینی شهر پیامبر(ص) را بر نمی‌تابیدند و در واقع اگرچه در شهر زندگی می‌کنند اما اهل شهر پیغمبر(ص) نبودند. شهر پیامبر(ص) شهری بود که بر اساس و محور ولایت اداره می‌شد و بر اساس آیه 14، این اعراب هیچگاه ایمان نیاوردند و چون حریف رهبر و جامعه ایمانی نیستند، تسلیم می‌شوند و جرئت عرض اندام ندارند؛ اینان کسانی هستند که اگر تسلیم باشند و فتنه خرابکارانه‌ای نداشته باشند خداوند از اعمال نیکشان چیزی نخواهد کاست و از گناهان آنان در می‌گذرد.

این کارشناس مذهبی با اشاره به فرازی از آیه ۱۷ «يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا»، گفت: در این بخش خداوند به این نکته اشاره دارد که چنین افرادی قصد عرض اندام و ایجاد چندصدایی در جامعه دارند اما زمانی که رسوا می‌شوند، ادعای اسلام را مطرح می‌کنند و منت بر پیامبر(ص) می‌گذارند که ما با تو نمی‌جنگیم و تسلیم هستیم.