احکام ضمان ناشی از مبتلا کردن دیگران

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس خارج فقه آیت‌الله هادی عباسی خراسانی با عنوان «مسائل کرونا در فقه اسلامی» صبح امروز شنبه، 7 تیرماه در فضای مجازی منتشر شد.

وی در این جلسه اظهار کرد: در جلسات قبل به این نتیجه رسیدیم که اگر بتوانیم موضوع حکمی از احکام، چه تکلیفیه و چه وضعیه را ثابت کنیم، باید به احکام تکلیفیه و وضعیه آن موضوع متعبد بشویم. بیان شد که اگر بیماری، خطرناک و مسری باشد و ضرر و زیان داشته باشد، چند حکم تکلیفی و وضعی بر آن مترتب است. یکی از احکام، بحث مراقبت است که در جلسات قبل، مبانی مراقبت را خدمت شما عرض کردم.

وی افزود: بحث دیگری که مطرح است، اینکه آیا احکام وضعیه فرع بر احکام تکلیفیه هستند یا خیر. برخی فقها در بحث ترتب احکام وضعیه بر احکام تکلیفیه، قائل به تفصیل هستند؛ یعنی گاهی احکام وضعیه فرع بر احکام تکلیفیه است، ولی گاهی احکام وضعیه مستقلاً جعل شده است، بدون اینکه تابع حکم تکلیفی باشد. با توجه به این مبنا عرض ما این است که گاهی اوقات، احکام وضعیه جعل مستقل دارند، ولی در بسیاری از موارد، این دو ملازم هم هستند. به عبارت دیگر می‌شود موضوعی هم حکم تکلیفی داشته باشد و هم حکم وضعی داشته باشد. می‌شود موضوعی حکم تکلیفی داشته باشد، اما حکم وضعی نداشته باشد. می‌شود موضوعی حکم وضعی داشته باشد، اما حکم تکلیفی نداشته باشد. پس نسبتشان عموم و خصوص من وجه است.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: با این مقدمه، ما وارد بحث مراقبت از بیماری‌های خاص می‌شویم. سوال این است که آیا مراقبت، واجب است؟ در پاسخ می‌گوییم بله؛ در وجوب مراقبت هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد. از آنجا که به فرموده قرآن کریم، حفظ نفس واجب است، از وجوب حفظ نفس، دو مطلب به دست می‌آید: یکی وجوب مراقبت و دیگری حرمت عدم مراقبت. بنابراین اگر انسان خودش را در معرض خطری قرار بدهد، از نظر حکم تکلیفی حرام است. از نظر حکم وضعی چطور؟ درست است که اگر کسی خودش را از حریم مراقبت خارج کند و مراقبتی نداشته باشد، مرتکب حرام شده است؛ ولی علاوه بر اینکه مرتکب حرام شده است، آیا اگر وارد یک جمعی شد و دیگران را مبتلا کرد، ضمان دارد یا ضمان ندارد؟ اگر ضمان داشته باشد آیا ضامن علاج طرف مقابل است یا نسبت به آنچه به او ضرر است، ضامن است؟

وی تصریح کرد: به عبارت دیگر، اگر احیاناً میزان ضمان و دیه در شرع مقرر شده است، آیا شخص نسبت به همان میزان ضامن است یا اینکه نسبت به آثار مترتبه عمل خود نیز ضامن است؟ مثلاً فرض کنید یک نفر اصول مراقبت را رعایت نکرد و دیگری را گرفتار کرد. حالا که این شخص گرفتار شد، مثلاً بیماری، عضوی از اعضایش را از کار انداخت. حالا آیا شخص باید دیه همان عضو را بدهد یا اینکه نسبت به همه مخارج و آثار مترتبه ضامن است؟ مثلاً بیمار باید پانزده روز در بخش مراقبت‌های خاص باشد و به همین خاطر نتوانسته است خرج زندگیش را به دست آورد. آیا شخص، نسبت به این هزینه‌ها هم ضامن است؟

عباسی خراسانی افزود: برخی نظرشان این است که شاید ضمان نداشته باشد، چراکه ضمان نسبت به همان اموری است که در شرع به آنها تصریح شده است. بنابراین عده‌ای گفتند ضمانش خاص همان عضوی است که آن را تلف کرده است. ما عرضمان این است که قاعده لاضرر اطلاق دارد و به لحاظ اطلاقش همه حالت‌ها، چه عمداً و چه سهوا، همه ضررها را شامل می‌شود. بله، بعضی از موارد به دلیل خاص خارج می‌شود. یک وقت می‌گوییم اطلاق ندارد، اما یک وقت می‌گوییم اطلاق دارد، ولی در بعضی از موارد به سبب‌هایی خارج است.