«مذاکره آری، اعتماد ممنوع، سلطه‌پذیری حرام»؛ الگوی قرآنی تعامل مسلمانان با کفار

به گزارش ایکنا، در آیات متعدد قرآن کریم به مسائل سیاسی و اقتصادی پرداخته شده است؛ مواردی نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومتداری.

همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن کریم و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.

رابطه مسلمانان با کفار و مشرکان یکی از مسائلی است که در قرآن به آن اشاره شده که با بررسی این آیات می‌توان به یک الگوی روشن و اصل ثابت در سیاست خارجی دولت اسلامی رسید که «مذاکره آری، اعتماد ممنوع، سلطه‌پذیری حرام» است. یکی از این آیات که به این مسئله پرداخته آیه 113 سوره هود است که خداوند می‌فرماید: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ؛ و به كسانى كه ستم كرده‌اند متمايل مشويد كه آتش [دوزخ‌] به شما مى‌رسد، و در برابر خدا براى شما دوستانى نخواهد بود، و سرانجام يارى نخواهيد شد.»

بیشتر بخوانید:

• امر به معروف و نهی از منکر، معیار برتری امت اسلامی بر دیگران

این آیه مسلمانان را از رابطه دوستانه با جبهه ظلم و کفر برحذر داشته و نتیجه آن را غربت و تنهایی و بی‌یاوری بیان داشته است که این نوع رابطه را به خوبی می‌توان در میان حکومت‌های مرتجع منطقه مشاهده کرد که کاملاً وابسته و تحت سلطه آمریکا هستند و این وابستگی به حدی است که حتی منافع جهان اسلام را قربانی منافع آمریکا می‌کنند.

بی‌یاوری؛ عاقبت تکیه بر ظالمان

حجت‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی در تفسیر نور در این‌باره آورده است که «در روایات می‌خوانیم که مودّت و محبّت به ظالم و اطاعت از او، از مصادیق رکون به ظالم محسوب می‌شود. در روایتی می‌فرماید: به ستمگر امیدی نداشته باش، گرچه او فامیل و دوست تو باشد.

«و ان کان حمیما قریباً» در کافی، نیز این روایت آمده که اگر به مقدار زمان دست به جیب کردن ستمگر برای بخشش، راضی به زنده بودن او باشی، رکون و تکیه بر ظالم کرده‌ای که خدا از آن نهی نموده است.

از آنجا که اطاعت از اولی الامر، واجب و از سوی دیگر، رکون به ظالم حرام است، پس اولی الامر نمی‌تواند ظالم باشد، بلکه باید معصوم نیز باشد، زیرا گناه از مصادیق ظلم به شمار می‌رود.

براین مبنا می‌توان نکات زیر را برای این آیه برشمرد که:

1- هرگونه تمایل و اعتماد به ستمگران داخلی و خارجی، ممنوع است. «لا تَرْکَنُوا» (ستمگران، لایق پیروی و رهبری نیستند)

2- تکیه بر ستمگران، گناه کبیره است.(هر گناهی که قرآن درباره آن وعده آتش داده، گناه کبیره است) «لا تَرْکَنُوا ... فَتَمَسَّکُمُ النّارُ»

3- به جای تمسّک به ظالم، به خدا توکّل کنیم. «وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ»

4- نتیجه تکیه بر ستمگران، غربت و تنهایی است. «ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ»

عدم سلطه بر مسلمانان، حد مجاز رابطه با کفار

البته شاید این سؤال مطرح شود که پس اصل رابطه با کفار و ستمگران چه تناسبی با این آیه دارد؛ آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه درباره موارد عدم تکیه به ستمگران بیان می‌دارد: «بديهى است كه در درجه اول نبايد در ظلم‌ها و ستمگری‌های‌شان شركت جست و از آنها كمك گرفت و در درجه بعد اتكا بر آنها در آنچه مايه ضعف و ناتوانى جامعه اسلامى و از دست دادن استقلال و خودكفایى و تبديل شدن به يك عضو وابسته و ناتوان مى‌گردد بايد از ميان برود كه اين گونه ركون‌ها جز شكست و ناكامى و ضعف جوامع اسلامى، نتيجه‌اى نخواهد داشت. اما اينكه فى المثل مسلمانان با جوامع غيرمسلمان، روابط تجارى يا علمى براساس حفظ منافع مسلمين و استقلال و ثبات جوامع اسلامى داشته باشند، نه داخل در مفهوم ركون به ظالمين است و نه چيزى است كه از نظر اسلام ممنوع بوده باشد و در عصر خود پيامبر(ص) و اعصار بعد همواره چنين ارتباطاتى وجود داشته است.»

در واقع از آنجا که ظلم و ستم به دیگران در اسلام گناه کبیره است. لذا اعتماد به ظالمان و تکیه بر آنها از آنجا که موجب تقویت جبهه کفر و استکبار و تضعیف امت اسلامی می‌شود گناه و حرام دانسته شده است. به همین دلیل در اسلام در ارتباط با نحوه و الگوی رابطه با کفار قاعده «نفی سبیل» بیان شده که رابطه را به شرط عدم هرگونه سلطه کافران بر مسلمانان مجاز می‌داند.