عالمان و اندیشمندانی که در سال 1402 از میان ما رفتند
در سالی که گذشت اندیشه‌وران بسیاری از نهاد علم و دانش جان به جان‌آفرین تسلیم کردند و از میانمان رفتند که در این مطلب کوتاه برخی از آنها را یاد کرده‌ایم.
به گزارش ایکنا، در سالی که گذشت اندیشه‌وران بسیاری از نهاد علم و دانش جان به جان‌آفرین تسلیم کردند و از میانمان پر کشیدند. امروز و در اولین جمعه سال نو یاد کرده‌ایم از برخی بزرگان حوزه اندیشه که دیگر در میان ما نیستند.
از میان حوزویان آیت‌الله امامی کاشانی، در میان دانشگاهیان دکتر کریم مجتهدی؛ استاد برجسته فلسفه و از میان پژوهشگران غیر ایرانی ویلفرد مادلونگ؛ اسلام پژوه، از جمله شخصیت‌های بودند که دار فانی را وداع گفتند و سینه علاقه‌مندان خود را داغدار کردند.
آیت‌الله امامی کاشانی
آیت‌الله محمد امامی کاشانی در ۱۰ مهرماه ۱۳۱۰ شمسی در محله کلهر کاشان به دنیا آمد؛ پدرش میرزا ابوترابِ امام‌جمعه، امام‌جمعه کاشان بود. به گفته وی اجدادش اقامه نماز جمعه کاشان را بر عهده داشتند. آیت‌الله امامی کاشانی از سال ۱۳۱۷ تحصیلات ابتدایی را آغاز کرد و در سال ۱۳۲۳ وارد حوزه علمیه کاشان شد و ادبیات عرب را نزد آیت‌الله راستی فراگرفت. در سال ۱۳۲۸ ش با سفارش آیت‌الله یثربی به مدرسه سپهسالار تهران رفت ولی بیشتر از دو ماه در آنجا نماند سپس با نامه‌ای که پدرش برای آیت‌الله بروجردی نوشته بود، به قم رفت و در مدرسه فیضیه با محمدرضا مهدوی کنی هم حجره شد.
او دروس مقدمات و سطح را نزد موسی صدر، مهدی حائری، محمد صدوقی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، مجاهدی تبریزی و علی مشکینی فراگرفت و در دروس شیخ مرتضی حائزی و میرزا جواد تبریزی نیز شرکت می‌کرد. وی در ۲۳ سالگی در درس خارج فقه و اصول امام خمینی و محقق داماد شرکت می‌کرد و دروس فلسفه و عرفان را نزد علامه طباطبایی و سید ابوالحسن رفیعی فراگرفت. در سال ۱۳۴۰ در مدارس علمیه تهران مشغول تدریس دروس سطح شد. در سال ۱۳۴۳ سفر کوتاهی به نجف داشت و در دروس آیت‌الله محمدحسین حکیم و آیت‌الله خویی نیز شرکت کرد.
آیت‌الله امامی کاشانی با حکم امام خمینی(ره) از اعضای هیئت بازنگری قانون اساسی ایران در سال ۱۳۶۸ بود. امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۲ آیت‌الله امام کاشانی را به‌عنوان عضو شورای نگهبان منصوب کرد و تا سال ۱۳۷۸ در عضویت این شورا بود. همچنین او از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۷ به‌عنوان نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان حضور داشت.
آیت‌الله عبدالقائم شوشتری
آیت‌الله عبدالقائم شوشتری، استاد اخلاق و عرفان اسلامی پس از تحمل یک دوره بیماری، در اصفهان دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله عبدالقائم شوشتری، فرزند مرحوم حاج شیخ فضل‌الله شوشتری، متولّد ۱۳۲۳ شمسی در شهرستان فاروج از توابع قوچان، پس از بهره‌گیری از عالمان خراسان، نظیر آیت‌الله شیخ ذبیح‌الله قوچانی، آیت‌الله سیّدابوالحسن حافظیان، آیت‌الله هاشمی خراسانی و آیت‌الله مجتبی قزوینی به قم رفت و از محضر علّامه طباطبایی، آیت‌الله بهاءالدّینی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله سیّدحسین یعقوبی قایینی و محمّداسماعیل دولابی استفاده‌های فراوان کرد.
گفتنی است آیت‌الله شوشتری جز فقه، تحقیقات و مطالعات فراوانی در زمینه‌های عرفان، اخلاق، ادیان، مذاهب و طرائق داشت.
عماد افروغ
عماد افروغ، فعال سیاسی، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه دین بعد از تحمل یک دوره بیماری سحرگاه روز جمعه ۲۵ فروردین در ۶۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. او در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، نمایندگی مردم تهران و ریاست کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی را نیز برعهده داشت.
عماد افروغ متولد سال ۱۳۳۵ شیراز، در سال ۱۳۵۵ برای تحصیل در رشته جامعه‌شناسی وارد دانشگاه سالفورد انگلستان شد. او در شهریور ۱۳۵۹ به دلیل برگزاری تظاهراتی علیه آمریکا در مقابل سفارتخانه این کشور که در اعتراض به برخورد پلیس آمریکا با دانشجویان مسلمان ایرانی برگزار شده بود، دستگیر و زندانی و سپس از انگلیس اخراج شد. افروغ مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در سال ۱۳۶۵ از دانشگاه شیراز و مدرک دکترای خود را در سال ۱۳۷۶ از دانشگاه تربیت مدرس دریافت کرد و در سال ۱۳۷۳ نیز به عنوان دانشجوی نمونه کشور در مقطع دکتری شناخته شد.
کریم مجتهدی
کریم مجتهدی، فیلسوف ایرانی و استاد دانشگاه تهران و از چهره‌های ماندگار، در سن ۹۳ سالگی درگذشت. وی متولد دهم شهریور ۱۳۰۹ در تبریز بود و دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری خود را در دانشگاه سوربن فرانسه گذرانده بود.
وی پایان نامه کارشناسی ارشد خود را زیر نظر ژان وال با عنوان «بررسی تحلیل استعلایی کانت» و رساله دکترای خود را با مشاوره هانری کربن نگاشته است. «افکار کانت»، «آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب»، «فلسفه در قرون وسطی»، «فلسفه تاریخ»، «دکارت و فلسفه او» و «پدیدارشناسی روح بر حسب نظر هگل» برخی از آثار این متفکر ایرانی بود.
مجتهدی در مراسم بزرگداشتی که در سال ۱۳۹۶ برای او برپا شده بود گفته است: من پس از بازنشستگی بیش از هر عنوان دیگر یک دانشجو بوده‌ام و کتابهایی را که بلد نبودم، خواندم. فلسفه عشق به یادگیری است و بزرگترین نعمتی که خداوند به انسان داده است، نعمت آموختن است و همان طور که اگر کسی نعمت حیات را از ما بگیرد، به ما ظلم کرده است، اگر کسی بخواهد نعمت یادگیری را از انسان بگیرد نیز ظلم کرده است.
آیت‌الله موسوی بجنوردی
وی که فرزند آیت‌الله العظمی سیدحسن بجنوردی بود، در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی در نجف اشرف متولد شد و تحصیلات حوزوی خود را نیز در همان شهر نزد اساتیدی همچون حضرات آیات امام خمینی(ره)، خوئی، حکیم و پدرشان گذراند.
عضویت در شورای عالی قضایی و هیئت عفو زندانیان از سوی امام خمینی(ره)، از جمله مسئولیت‌های آیت‌الله موسوی بجنوردی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود.
وی همچنین یکی از اعضای شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز بود. بیشتر دوران زندگی آیت‌الله موسوی بجنوردی در فعالیت‌های علمی در حوزه و دانشگاه‌های داخل و خارج کشور گذشت. وی در سال ۱۳۸۴ نیز به عنوان چهره ماندگار فقه و حقوق برگزیده شده بود.
آیت الله موسوی تهرانی
استاد موسوی تهرانی در سال ۱۳۱۵ در تهران متولد شد و از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم بود. کتب «الوسائل الی غوامض الرسائل لاستاذ الفقهاء و المجتهدین الشیخ مرتضی الانصاری قدس سره» و «مجمع الفوائد فی شرح الفرائد» از جمله آثار استاد موسوی تهرانی است.
از خصوصیات درس او اهمیت‌دادن به کیفیت درس بوده و به پایان دادن درس در دوره زمانی خاص، اهمیت کم‌تری می‌داد. او بحث انسداد در کتاب رسائل تألیف شیخ انصاری که از محدوده امتحانی حوزه علمیه حذف شده بود را به جهت اهمیت در تعطیلات تابستانی تدریس کرد. همچنین برخی کتاب‌ها که برای یک سال در حوزه خوانده می‌شد را در چند سال تدریس می‌نمود.
ویلفرد مادلونگ
ویلفرد فردیناند مادلونگ در سال ۱۹۳۰ میلادی در اشتوتگارت آلمان متولد شد. او در سال۱۹۵۳ میلادی دوره لیسانس تاریخ و ادبیات اسلامی خود را در دانشگاه قاهره گذراند و در ادامه درجه دکتری خود را در مطالعات اسلامی از دانشگاه هامبورگ تحت نظر برتولد اشپولر دریافت نمود. وی ۲۰ سال عهده‌دار کرسی عالی مطالعات اسلامی دانشگاه آکسفورد بود و به عنوان استاد مدعو در بسیاری از دانشگاه‌های امریکا و اروپا از جمله دانشگاه کلمبیا تدریس کرد.
استفاده از منابع و روایات اصیل شیعی، تفکیک موضوعی و روشی منابع، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه‌ها، فهم آموزه‌ها در راستای یک نظام فکری و شناخت دقیق از دانشمندان و آثار معتبر آنها، از مهمترین ویژگی‌هایِ پژوهش‌های این استاد آلمانی است.
«مکتب‌ها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه» و «جانشینی حضرت محمد (ص)» دو کتاب مهم اوست که به زبان فارسی ترجمه شده‌اند. کتاب «جانشینی حضرت محمد «ص»» برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۷ شمسی شده است.
آیت‌الله سیدکاظم ارفع
آیت الله سید کاظم ارفع از علما و اساتید اخلاق تهران بعد از تحمل یک دوره بیماری در سن ۷۹ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.
آیت‌الله ارفع فرزند سید ناصرالدین ارفع سال ۱۳۲۳ در تهران به دنیا آمد. دوران تحصیلی دبیرستان را ناتمام رها کرد و به تشویق پدر و شوق خود، روی به آموزش حوزوی آورد و در حوزه علمیه‌ای در خیابان ری تهران به درس و بحث طلبگی اشتغال یافت که یکی از اساتید آن مرحوم، آیت الله مجتهدی بود.
سال ۱۳۴۲ به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و از محضر بزرگانی چون حضرات آیات فاضل لنکرانی، سلطانی طباطبایی، نوری همدانی و شهید مفتح کسب فیض کرد. آیت‌الله ارفع در دوران نوجوانی بعد از فوت پدرش از قم به تهران بازگشت و این بار نزد آیت‌الله حاج میزرا علی آقا فلسفی در مسجد لرزاده و آیت‌الله میرزا باقر آشتیانی در مدرسه مروی به آموختن علوم و معارف اسلامی پرداخت.
صمد موحد
صمد موحد متولد سال ۱۳۱۵ بود. از جمله آثار و تصحیح‌های او می‌توان به «کوی طریقت»، «فصوص الحکم»، «نگاهی به سرچشمه حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادی آن»، «عارفی با دو چهره؛ سیری در احوال و آثار محمود شبستری»، «گلشن راز»، «گوهر مراد»، «کلید سعادت: گزیده اخلاق ناصری»، «مجموعه آثار شیخ محمود شبستری»، «تحفه العالم و ذیل التحفه» و «سیری در تصوف آذربایجان» اشاره کرد. او برادر محمد علی موحد، ادیب و نویسنده بزرگ معاصر است.
آیت الله عبدالنبی نمازی
عبدالنبی نمازی از روحانیان فعال در انقلاب اسلامی ایران و از کارگزاران نظام جمهوری اسلامی بود. او از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۹ نمایندگی مقام معظم رهبری در کاشان و امامت جمعه این شهر را بر عهده داشت. دادستانی کل کشور، نمایندگی مجلس خبرگان رهبری و نمایندگی امام خمینی در سپاه پاسدارانِ برخی از استان‌های ایران، از دیگر مسئولیت‌های وی بوده است.
آیت‌الله نمازی در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی به فعالیت‌های مبارزاتی علیه حکومت پهلوی مشغول بود و به همین دلیل از طرف حکومت پهلوی تحت نظر بود. او در جنگ عراق علیه ایران مجروح شد. وی دانش‌آموخته حوزه‌های علمیه نجف و قم بود و آثاری نیز تألیف کرده است که از جمله آنها تفسیر هدی است.
علی رفیعی
علی رفیعی علامَرودشتی نویسنده، کتاب‌شناس، مصحح و محقق در حوزه فقه و اصول، علوم حدیث، رجال، تاریخ و تراجم و عضو دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود. علی رفیعی علامرودشتی سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در زادگاهش، مبارزاتی علیه رژیم پهلوی داشته و چندین بار توسط ساواک دستگیر شد.
وی بعد از انقلاب به کار تدریس در دانشگاه و تربیت معلم مشغول شد و در کنار تدریس به کار تحقیق و پژوهش پرداخت و آثار زیادی را تألیف کرد. بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، دائرةالمعارف تشیع، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، مرکز دائرةالمعارف اسلام ترکیه، دائرةالمعارف فلسطین، دائرةالمعارف ادب فارسی، مرکز دارالحدیث، مرکز دائرةالمعارف امام خمینی و مرکز ترجمه قرآن از مراکزی هستند که وی در امور پژوهشی با آنها همکاری داشته است.
