دعای عهد نشانگر روح خداشناسی است

حجت‌الاسلام اصغر قاضی‌خانی، مدرس حوزه علمیه در همدان، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با اشاره به تفسیر دعای عهد، اظهار کرد: این دعا دارای آثار و برکات فراوانی در دنیا و آخرت است. یکی از نزدیکان امام خمینی(ره) می‌گوید یکی از چیزهایی که امام در روزهای آخر به من توصیه می‌کردند خواندن دعای عهد بود. ایشان می‌گفتند صبح‌ها سعی کن این دعا را بخوانی؛ چون در سرنوشت دخالت دارد.

وی افزود: برخی علما مهم‌ترین آثار مداومت بر این دعا را سه چیز معرفی کرده‌اند افرادی که این دعا را می‌خوانند ثواب کسانی را خواهند داشت که در زمان ظهور در خدمت امام زمان(عج) باشند. هم‌چنین مایه ثبات، کمال محبت، اخلاص و ایمان شخص می‌شود و مایه توجه خاص و نظر رحمت کامل آن حضرت به بنده می‌شود.

قاضی‌خانی با اشاره به اینکه در این دعا زندگی مهدوی ترسیم شده است، افزود: دعای عهد مشتمل بر درود خاص از طرف دعا کننده و نیز از سوی تمام مردان و زنان مؤمن در شرق و غرب جهان، خشکی و دریا و از پدر و مادر و فرزند به پیشگاه حضرت ولی عصر ارواحنا فداه است. خواننده دعا سپس عهد، پیمان و بیعت با آن حضرت را تجدید می‌کند و پایداری بر این پیمان را تا روز قیامت اظهار می دارد آنگاه از خداوند درخواست می‌کند که اگر مرگش پیش از ظهور حضرت فرا برسد پس از ظهور او را از قبر بیرون آورد و به یاری آن حضرت سعادتمند کند. دعا برای تعجیل ظهور، فرج و برپایی حکومت حقه و سامان یافتن جهان و زنده شدن حقایق دین و اهل ایمان پایان بخش این دعای شریف است، بر این اساس این دعا از هشت بخش تشکیل شده است.

قاضی‌خانی به بیان بخش‌های مختلف این دعا پرداخت و گفت: بخش اول خداشناسی، بخش دوم درخواست و طلب بخش و سوم ابلاغ درود، بخش چهارم عهدمهدوی، بخش پنجم مفادعهدوپیمان، بخش ششم درخواست رجعت، بخش هفتم دعا برای ظهور و بخش هشتم برنامه‌های ظهور است.

خداشناسی در دعای عهد

وی در تفسیر بخش اول این دعا گفت: آغاز این دعا با لفظ «اللهم» است که سیزده بار در این دعا تکرار شده و نشان دهنده توجه ویژه دعا کننده به خداوند متعال است بعد از این کلمه نام «رب» آمده است که در این دعا پنج بار تکرار و نشانگر این است که دعاکننده همواره و در همه لحظات دعا باید خدا را در نظر داشته باشد.

این مدرس حوزه علمیه اظهار کرد: در قرآن کریم نیز این گونه دعاکردن آمده است؛ در سوره مائده آیه ۱۱۴ «اللَّهُمَّ ربَّنا» آمده است معمولا دعاهای قرآن با اسم «رب» آغاز می‌شود؛ ولی در این آیه با دو کلمه «اللَّهُمَّ ربَّنا» آمده است که شاید به دلیل اهمیت این حادثه و پیامدهای آن باشد. از این رو باید همواره خدا را با ادب کامل و با صفت مناسب برای خواسته‌های خود صدا بزنیم. بنابراین؛  این گونه دعا سابقه قرآنی دارد و نشانگر روح خداشناسی در دعاها است. انسان منتظر، نیازمند شناخت‌هایی است که اولین آنها در ابتدای همین دعا آمده است.

وی تصریح کرد: امتیاز انسان نسبت به سایر موجودات، برخورداری آنها از نعمت بزرگ شناخت و معرفت است در اهمیت شناخت، همین بس که خداوند در بسیاری از آیات قرآن انسان‌ها را به کسب شناخت و معرفت دعوت می‌کند و کسانی را که اهل تفکر و تدبر و تعقل نیستند به شدت مذمت نموده و توبیخ می‌کند.

این مدرس حوزه علمیه با بیان اينکه خداوند در قرآن ما را از پیروی آنچه به آن شناخت نداریم منع کرده است «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ»، افزود: افرادی را که بدون شناخت راهی را می‌روند و عملی را انجام می‌دهند کوران و کران و گنگانی می‌داند که تدبر نمی‌کنند. در ضرورت شناخت، گفتار مولای متقیان به کمیل بسیار قابل توجه است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید يا كميل ما من حركة الا و أنت محتاج فيها الى معرفه. هیچ حرکتی وجود ندارد مگر آنکه تو در آن به معرفت نیاز داری.

وی با بیان اینکه معرفت و شناخت اعمال ما را ارزشمند می‌کند، گفت: در مکتب اسلام درجات اعمال و کارهای ما به میزان معرفت ما بستگی دارد هر چه معرفت ما بیشتر باشد کارهای ما ارزشمندتر است معرفت خدا، پیامبران، ائمه، هستی اصول و فروع دین برای منتظران امری لازم است. با توجه به این نکته نخستین مسیری را که این دعا برای زندگی مهدوی رقم می‌زند خداشناسی است. چراکه شروع این دعا با ذكر الله و اوصاف خداست کسی که می‌خواهد امام زمانش را بشناسد اول باید خدا را بشناسد.

قاضی‌خانی اشاره کرد: در دوران غیبت نیز سفارش شده که این دعا خوانده شود از خدا بخواهیم که خود ولی‌اش را به ما بشناساند؛ در غیر این صورت ما گمراه می‌شویم «اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم أعرف رسولك.» خداشناسی مقدمه امام شناسی است انسانی که به دنبال امام عصر است باید انسانی توحیدی و خداشناس باشد. 

خداشناسی؛ مبنای رفتار منتظران مهدی

قاضی‌خانی یادآور شد: خداشناسی واقعی و شناخت عمیق دستورات دینی پایه و مبنای تمام حرکات و رفتارهای منتظران واقعی مهدی(عج) است. این نگاه باعث می‌شود تا شخص منتظر در راه رفتن، نشستن، دیدن، گوش دادن و حتی فکر کردن اجرای دستورات الهی را به صورت ملکه درونی لحاظ کرده رضایت الهی و حجت خدا را بر همه چیز مقدم دارد.

وی تصریح کرد: درباره اوصاف یاران امام مهدی(عج) بحث خداشناسی بسیار حائز اهمیت است مردانی که خدا را آنچنان که باید شناخته‌اند یاوران مهدی در آخرالزمان هستند. آنها به وحدانیت خداوند آنچنان که حق وحدانیت اوست اعتقاد دارند، لذا نشانه‌شان این است که در راه اطاعت خدا پر تلاش هستند؛ آنها کسانی هستند که خداوند در وصف آنها چنین فرموده است «خداوند دوستدار ایشان است و ایشان نیز دوستدار خداوندند».

ستایش خداوند در دعای عهد؛ جلوه‌ای از خداشناسی

وی تصریح کرد: در ابتدای دعای عهد شانزده وصف از اوصاف خدا بیان می‌شود پروردگار نور، عظیم پروردگار کرسی، بلند پروردگار دریای جوشان، پروردگار سایه و آفتاب داغ، فرو فرستنده تورات و انجیل و زبور و قرآن عظیم، پروردگار فرشتگان مقرب و پیامبران خدا و .... و در این بخش پروردگار متعال با هفت صفت خاص یاد شده که جلوه‌ای خاص ازخداشناسی به شمار می‌آید.

قاضی‌خانی با اشاره به بخشی از این دعا گفت: اللهُم رَبِّ النُّورِ العظيم؛ ای پروردگار نور بزرگ؛ معمولاً زمانی که می‌خواهند کاری عمرانی را شروع کنند از شخصیتی دعوت می‌کنند که کلنگ بزند و افتتاح کند، ما اگر بناست کاری را به نام شخصیتی شروع کنیم چه بهتر که به نام خدا باشد؛ خدایی که خالق همه چیز است و نام‌های زیبایی دارد.

قاضی‌خانی با اشاره به آیه وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى گفت: این آیه سه بار در قرآن تکرار شده که بیان می‌کند بهترین اسم‌ها برای خداوند است. در میان اسماء کلمه «الله» دربردارنده جمیع صفات کمال است؛ یعنی همه چیز در اوست؛ مثل شیر مادر که همه ویتامین‌های مورد نیاز نوزاد مثل قند و چربی و آب و فسفر در آن یافت می‌شود و یک غذای کامل است در نام‌های خدا کلم «الله» کامل‌ترین اسم خداست؛ یعنی همه معانی و کمالات در آن هست.

این مدرس حوزه علمیه توضيح  داد: بعد از نام «الله» اسم «رب» آمده است کلمه «رب» به معنای مالک و پرورش دهنده است؛ یعنی «الله» هم صاحب است و هم پرورش دهنده و تکرار این وصف در این دعا نشان اهمیت این کلمه است در قرآن هم نام رب زیاد ذکر شده است که حدود نود باراست بیشترین نامی که در قرآن آمده «الله» و سپس «رَب» است. این نوع تکرارها با بلاغت منافات ندارد؛ چرا که موقعیتهایش متفاوت است.

وی با اشاره به اینکه ضمن آنکه برای تذکر تفصيل و تنوع تكرار لازم است و شیوه‌ای مناسب برای توجه و تربیت است، افزود: در ابتدای این دعا تکرار کلمه رب بی‌حکمت نیست؛ به ویژه در پنج فراز این اسم الهی آمده است؛ زیرا ذکر کلمه «رب» و تکرار آن در دعا درخواست‌ها را با اجابت مقرون می‌کند. در سوره انبیاء آیه ۸۹ می‌خوانیم «وَ زَكَرِيَّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ؛ و زکریا را یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا داد که پروردگارا مرا تنها مگذار و فرزندی به عنوان وارث به من فرما و البته که تو خود بهترین وارثان.» هستی تکرار «رب» در آغاز دعاهای حضرت ابراهیم نیز مهم و قابل توجه است و نشانه تأثیر آن در استجابت دعا یا یکی از آداب آن است.

وی تصریح کرد: در سوره ابراهیم آیه ۴۱ و ۴۰ می‌خوانیم «رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاة وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعاءِ رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ پروردگارا! مرا برپادارنده نماز قرار ده و از نسل و ذریه ام نیز پروردگارا! دعای مرا نماز و عبادتم را بپذیر پروردگارا مرا و پدر و مادرم و مومنان را در روز قیامت ببخش.»

قاضی‌خانی تصریح کرد: دعاها اصرار و تکرار عجین با کلمه «رب» است؛ مثلا در در دعای مجیر حدود هفتاد بار می‌خوانیم «أجرنا من النار يا رب پروردگارا! ما را از آتش جهنّم نجات بده»، همچنین دعای جوشن کبیر که صد بند دارد در پایان هر بند آن میگوییم خلصنا من النار يا رب، اما تکرار کلمه «رب» در این دعای عهد شاید بهترین اسم و مناسب‌ترین نام برای رجعت باشد؛ یعنی خداوند مالک و پرورش دهنده است و قدرت دوباره زنده کردن را دارد.