مدعیان حقوق حیوانات از فقه اسلامی الگو بگیرند/ وجوب نفقه حیوانات در اسلام

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوب‌علی برجی، عضو هیئت علمی جامعه‌ المصطفی العالمیه، 16 آبان‌ماه در نشست علمی «حقوق حیوانات در فقه» که از سوی پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر برگزار شد، با بیان اینکه حیوانات یکی از عناصر بسیار مهم در محیط زیست هستند، گفت: متأسفانه نسل آنان در حال انقراض است و شاید تاکنون هزاران حیوان منقرض شده است و ممکن است با این دست‌فرمان انواع دیگر از حیوانات مانند دایناسورها به تاریخ بپیوندند لذا دوستداران محیط زیست دغدغه این موضوع را دارند تا جلوی تجاوز به محیط زیست گرفته شود.

وی با بیان اینکه در فقه به حقوق حیوانات توجه شده است و احکامی هم مرتبط با آن‌ها داریم، اظهار کرد: حتی برخی اندیشمندان در ادیان مختلف در مورد برخی حیوانات، کتاب نوشته و پژوهش‌هایی هم در مورد حقوق حیوانات هم مانند «حیات حیوانات الکبری» و «عجائب المخلوقات» و ... نوشته‌اند، همچنین بحث درمان حیوانات با دعا از مباحثی است که در گذشته به آن توجه شده و شبیه‌سازی هم امروزه مورد بحث است.

عضو هیئت علمی جامعه‌ المصطفی العالمیه با اشاره به دیدگاه روایات در مورد حقوق حیوانات، تصریح کرد: در روایتی از امام صادق(ع) هفت حقوق برای حیوانات آمده است. اولین حق هر حیوان به گردن انسان‌ها، حق حیات است؛ در فقه ما وقتی صحبت از نفس، محترم است هم شامل انسان و هم حیوان است و کسی حق ندارد حیوان را بدون دلیل بکشد. در متون فقهی نمونه زیادی از تقدم حفظ جان حیوان بر سایر داریم مثلاً اگر مقداری آب داریم و اگر با این آب وضو بگیریم، حیوان تشنه خواهد ماند، همه فقها سیراب‌کردن حیوان را بر وضو گرفتن ترجیح داده‌اند و حتی بیان شده است اگر احتمال دهیم در صورت استفاده از آب، حیوان در آینده تشنه خواهد ماند، باز باید رعایت کنیم و حیوان را ترجیح دهیم.

استاد جامعه المصطفی اظهار کرد: همچنین اگر در حال نماز باشیم و خطر جانی برای حیوان پیش بیاید، شکستن نماز مجاز است؛ شهید ثانی  مثال زده است که اگر یک کشتی در حال غرق‌شدن باشد و مجبوریم برای جلوگیری از غرق‌شدن مقداری آن را سبک کنیم و در اینجا همه فقها گفته‌اند حق نداریم حیوان را در آب بیندازیم و ابتدا باید همه وسائل مورد استفاده هر چند قیمتی باشد، دور ریخته شوند.

برجی ادامه داد: همچنین شهید گفته است نجات حیوان از خطر واجب کفایی است، یعنی اگر کسی نیست جان او را نجات بدهد واجب عینی خواهد بود. یا مثال جالب دیگری زده و گفته است اگر نجات جان یک حیوان باعث تخریب دیوار همسایه شود، در این صورت باز مجازیم دیوار را تخریب کنیم یا اگر سر حیوان در خمره گیر افتاد، باز خمره باید شکسته شود با اینکه تصرف در مال دیگری حرام است.

وجوب نفقه حیوان

استاد جامعه المصطفی با بیان اینکه پیامبر با صراحت از کشتار حیوانات نهی فرموده‌اند، گفت: حق دیگر حیوانات که در فقه ذکر شده، وجوب تغذیه و مکان مناسب و رعایت بهداشت این مکان است که در حقیقت نفقه او محسوب می‌شود؛ مرحوم سبزواری گفته است فقها به وجوب نفقه حیوان تصریح کرده‌اند و مقدار و کیفیت مانند مکان و غذا تابع نیاز حیوان است، همچنین تهیه دارو برای حیوان واجب است. در روایات داریم وقتی از حیوان کار کشیدید، اولین کار این است که شکم او را سیر کنی و وقتی از کنار آب عبور کردی، آب را بر او عرضه کنید. اگر چنانچه شخصی حاضر نبود، نفقه حیوان را بدهد حاکم می‌تواند مجبور کند تا زمانی که حیوان زنده است، نفقه او را بدهد و یا از مال او نفقه حیوان را می‌گیرد.

وی با تأکید بر اینکه این نوع سخنان قابل عرضه به جهان است، تصریح کرد: مسئله دیگر رعایت حال حیوانات در استفاده از آن است؛ یکی از توصیه‌ها رعایت توان و طاقت حیوانات است که در روایت امام صادق(ع) هم بر آن تأکید شده است. باز در روایت داریم که کسی حق ندارد در حالی که حیوان ایستاده است، روی آن بنشیند و با دیگران سخن بگوید. همچنین گفته شده است بار را طوری روی حیوان بگذارید که سنگینی کمتری احساس کند. این روایت را شیخ صدوق در من لا یحضر بیان کرده و شیخ طوسی هم گفته است اجاره حیوان در مواردی که موجب ضرر رساندن بر حیوان است، جایز نیست.

نماز و حج انسان بدرفتار با حیوان قبول نیست

برجی با اشاره به روایت دیگری از صدوق از امام صادق(ع)، گفت: ایشان فرمودند کسی که حیوان را بیش از حد خسته کند، نماز و حج او قبول نمی‌شود؛ مولا امیرالمؤمنین(ع) هم در توصیه به کارگزارانش فرمودند که هنگامی که برای گرفتن زکات به میان قبایل می‌روید کاری نکنید که حیوانات هراسان شوند و رم کنند و در رساندن حیوانات آن‌ها را به دست چوپانی که خیرخواه، مهربان و امین و حافظ است بسپار که مراعات حال آنان را کند و نه تند براند و نه حیوانات را خسته کند و به او سفارش کن در سوارشدن به شتران عدالت را رعایت کند و مراعات حال شتر خسته و زخمی را بنماید و آن‌ها را در سر راه درون آب ببرد و از جاده‌ای که دوطرف آن علفزار است، به قسمت بی‌علف نبرد و گاهی شتران را مهلت استراحت بدهد.

استاد جامعه المصطفی با بیان اینکه نکته مهم دیگر این است که در روایات به شدت از آزار و اذیت جسمی و روحی حیوانات نهی شده است، افزود: از آزار حیوانات خواه با شلاق و یا چیز دیگر منع کرده است؛ از امام سجاد(ع) داریم که 40 سفر با شتر به حج رفت و یک شلاق در طول این سفرها به او نزد، همچنین از زدن به چهره حیوان و عقیم‌کردن حیوان نهی شده است. از جنگ انداختن حیوانات با یکدیگر هم به شدت نهی شده است که این روایات در وسائل الشیعه  وجود دارد.

لعن حیوان جایز نیست

برجی افزود: به شدت از سوزاندن حیوان نهی شده است، حتی از آزار روحی هم منع شده است مثلا گفته‌اند تشر نزنید و حیوان را لعن نکنید و بلند حرف نزنید تا آزرده خاطر نشود؛ امام علی(ع) فرمودند حیوان را لعن نکنید زیرا کسی که حیوانات را لعن کند، خدا هم او را لعن می‌کند؛ در باب ذبح هم که نیاز بشر است گفته‌اند طوری ذبح کنید که حیوان اذیت نشود؛ مثلا حیوانی در جلوی حیوان دیگر و یا در شب ذبح نشود یا کسی که شیر حیوان را می‌دوشد ناخنش را کوتاه کند تا دوشیدن باعث آزار پستان حیوان نشود. یا از حبس حیوان منع شده است؛ پیامبر(ص) فرمودند در معراج زنی را دیدم که مجازات می‌شد زیرا گربه‌ای را حبس کرده بود و آنقدر به او غذا نداد تا مرد.

استاد جامعه المصطفی با بیان اینکه از بول‌کردن در مقابل حیوانات به شدت نهی شده است، اظهار کرد: در امالی شیخ طوسی آمده است که نه تنها خود شخص نباید به حیوانات آزار برساند بلکه جلوگیری از اذیت دیگران هم وظیفه و امر به معروف و نهی از منکر است. برخی حیوانات و حشرات برای تغذیه در شب بیرون می‌آیند و پیامبر فرمودند که از تردد بی‌جهت در شب بپرهیزید تا حیوانی کشته نشود.

مدعیان حقوق حیوانات در جهان الگو بگیرند

برجی با بیان اینکه اینها پیام‌های بین‌المللی روایات اسلامی است و کجایند طرفداران محیط زیست و حقوق حیوانات تا اینها را ببینند، تأکید کرد: اسلام از شکار هوس‌رانانه حیوانات منع کرده و فرموده چنین سفری، معصیت‌کارانه است و فرد مسافر حساب نمی‌شود و باید نمازش را کامل بخواند، در حالی که امروز شکار بی‌رویه از معضلات محیط زیستی است که اسلام در 1400 سال پیش به آن توجه کرده است.

وی در خاتمه با اشاره به ذبح و قربانی در روز عید قربان گفت: اسلام در کنار این توجهات به حقوق حیوانات، آنان را مسخر انسان قرار داده است تا به میزان نیاز برای بدن و سالم ماندن از آنان استفاده کند لذا ذبح در حد نیاز منعی ندارد و در روز عید قربان هم تأکید اسلام بر رعایت نوع‌دوستی است یعنی ای انسانی که قربانی می‌کنی، به فکر دیگران هم باش و صرفاً خودت از گوشت استفاده نکن.