حافظ؛ قله دست‌نیافتنی شعر فارسی در حوزه عرفان عملی

مهدی طهماسبی، نویسنده و شاعر چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با گرامیداشت روز بزرگداشت لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی و با اشاره به اینکه شعر حافظ شعر زنده بودن و جریان داشتن است، اظهار کرد: حافظ برای مخاطب خود بیت‌الغزل معرفت را ترسیم و رونمایی می‌کند و در ساحت معرفت، انسان امروزیِ گرفتار در فناوری و تکنولوژی را به سمت و سویی می‌برد که هدفی برای خود داشته باشد و حس و حال شاعرانگی و جاودانگی را از شعر حافظ دریافت کند.

وی ادامه داد: شعر حافظ شعر قرآنی است و باتوجه به این ضرورت که انسان باید رویکرد عملی در قبال معارف و آموزه‌های دینی داشته باشد، حافظ این الگو را به دست ما می‌دهد و می‌گوید «هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم»؛ حافظ که پرورش‌یافته مکتب قرآن است با مخاطب خود از بایسته‌های قرآنی سخن می‌گوید و خوبی‌ها را یادآوری می‌کند.

شاعر آیینی چهارمحال‌وبختیاری قدر دانستن لحظه‌ها را درس مهم شعر حافظ مطرح کرد و گفت: حافظ ما را دعوت به مراقبت از فرصت‌ها کرده و توصیه دارد که «بنشین بر لب جوی و گذر عمر ببین، کاین اشارت ز جهان گذران ما را بس». فرصت‌شناسی از درس‌های شعر حافظ است که مخاطب هوشمند آن را دریافت می‌کند و برایش حرکت‌دهنده و جریان‌بخش است. 

طهماسبی بیان کرد: در کنار تأسی به مصحف شریف، حافظ حب پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) را نیز در اشعار خود ساری و جاری می‌کند و در بسیاری از ابیات رایحه دلنشین یاد این بزرگواران به مشام می‌رسد از جمله غزل معروف حافظ با مطلع «ستاره‌اى بدرخشید و ماه مجلس شد، دل رمیده ما را، انیس و مونس شد» در منقبت پیامبر گرامی اسلام(ص) است. حافظ شیرازی در غزلی نیز با مطلع «اگر مدد دهد دامنش آورم به کف، گر بکشم زهی طرب ور بکشد زهی شرف» اشاره مستقیمی به امام علی(ع) دارد و از حضرت با نام شحنه نجف یاد می‌کند: «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق، بدرقه رهت شود همت شحنه نجف».

حافظ یک ولی‌شناس است

نویسنده و پژوهشگر ادبی استان با تأکید بر اینکه حافظ مخاطب را به نگاه ولایی و معارف ولایت توجه می‌دهد، گفت: در خصوص اظهار ارادت و تأثیرپذیری حافظ از شاه ولایت، حضرت علی(ع) مصادیق فراوانی در شعر حافظ وجود دارد که از جمله به بیت معروف «مردی ز كننده در خیبر پرس، اسرار كرم ز خواجه قنبر پرس» می‌توان اشاره داشت. حافظ در ساقی‌نامه خود با مطلع «بیا ساقی آن می که حال آورد، کرامت فزاید کمال آورد» راه‌های کمال و بزرگی آدمی در ساحت‌ها و جایگاه‌های مختلف را از نگاه ولایی بر می‌شمرد و به زیبایی هر چه تمام‌تر، واژگان را در خدمت اندیشه خود قرار می‌دهد.

طهماسبی با تأکید بر درخشش بی‌مانند حافظ در آسمان شعر و ادب فارسی، بیان کرد: شاعران بزرگ بسیاری در تاریخ ادبیات فارسی داریم که با پیروی از حافظ اندیشه‌های خود را به شعر در آوردند اما طراوت شعر حافظ است که روح و جان را جلا می‌دهد، مخاطب را همراه می‌سازد و او را پله پله تا ملاقات خدا تعالی می‌دهد. 

وی در ادامه با بیان اینکه شعر حافظ به‌مدد همنشینی با قرآن و اهل‌بیت(ع) امیدافزا و شوق‌آفرین است، توضیح داد: این شاعر نام‌آور یک حافظ و قرآن‌پژوه توانمند است که قرآن را با ۱۴ روایت از بر می‌خواند و این مشخصه مهم حافظ در کنار ولی‌شناسی و امام‌شناسی و همسویی اندیشه او با آموزه‌های ولایت و امامت به او این توان را می‌دهد تا فضای تازه‌ای را از این تلفیق و همزیستی عارفانه ایجاد کند. این اندیشه‌های ناب قرآنی و ولایی شعر او را امیدآفرین و سرشار از شور و شوق می‌کند.

شعر حافظ امیدآفرین است

طهماسبی افزود: حافظ نگاهی فرازمینی و آرامش‌بخش در سختی‌ها دارد و مخاطب را با خود همراه می‌سازد که این وجه امیدبخش شعر حافظ حقیقتاً مورد نیاز آحاد جامعه امروز است. 

وی با تصریح اینکه حافظ عارفی بر روی زمین و سالکی در میان مردم است، گفت: او با عرفان و سلوک معنوی آشنا بوده و تجربیات خود را در مسیر عرفانی در اشعارش آورده است که اشارات فراوانی به اسرار و معانی عرفانی دارد اما از محاسن حافظ به‌عنوان عارف و سالک این است که از دنیا کناره‌گیری نمی‌کند بلکه در میان مردم و با مردم و در عین حال گسسته از نفوس زمینی است. 

شاعر آیینی استان حافظ را قله دست‌نیافتنی شعر فارسی در حوزه عرفان عملی دانست و افزود: او در کنار مردم است اما تعالی و صعود به بالا دارد و این پیشرفتگی در عنصر عرفان باعث جایگاه متمایز او در میان بسیاری از شاعران و عارفان تاریخ زبان و شعر فارسی شده است و لذا امکان تکرار این جایگاه از سوی شاعران کسب نشده است.

طهماسبی با تأکید بر اینکه جایگاه حافظ در شعر فارسی بی‌بدیل و بی‌نظیر است، اظهار کرد: حافظ با شاعرانی همچون خواجوی کرمانی، همام تبریزی و سلمان ساوجی مراودات دل به دل دارد. به نظرم شاعرانی چون فروغی بسطامی، دهقان سامانی و شهریار در دوره معاصر تأثیرات فراوانی از شعر حافظ گرفته‌اند و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر برای حافظانه شدن اشعارشان داشته‌اند که البته به این جایگاه بی‌بدیل نرسیده‌اند.

وی در پایان گفت: اکثر جوامعی که اقلیم ایران فرهنگی را شامل می‌شوند، در کنار قرآن یک نسخه از دیوان حافظ را در منازل خود دارند و آن را گرامی می‌دارند و به تفأل حافظ که یک وجه جامعه‌شناختی هم دارد، معتقدند که همین امر یک مصداق روشن برای محبوبیت شعر حافظ در فرهنگ عامه است.