قوانین بین‌المللی پیشگیری از توهین به مقدسات اثربخشی لازم را ندارد
ریچارد اندرسون فالک، گزارشگر پیشین سازمان ملل با بیان این که عاملان هتک حرمت قرآن در کشورهای غربی، در میان مردم محبوبیت ندارند و به دنبال جلب توجه و حمایت افکار عمومی و رسانه‌ها هستند، گفت: قوانین بین‌الملل در رابطه با موضوعاتی همچون حقوق بشر و قداست ارزش‌ها و اعمال مذهبی به اندازه کافی قوی نیست تا بر رفتار دولت‌ها در این زمینه‌ها تأثیرگذار باشد.
ریچارد اندرسون فالک در سال 1930 در نیویورک به دنیا آمد. او در رشته اقتصاد و سپس در رشته حقوق تحصیل و در سال 1962 از دانشگاه هاروارد در رشته حقوق دکترای خود را دریافت کرد.
ریچارد فالک، نویسنده یا نویسنده همکار 20 کتاب و ویراستار یا ویراستار همکار 20 عنوان کتاب دیگر بوده است. در سال 2008، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد (UNHRC) این استاد حقوق بین‌الملل را برای یک دوره شش ساله به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در سرزمین‌های فلسطینی اشغالی منصوب کرد.
این استاد بازنشسته حقوق بین‌الملل دانشگاه پرینستون در گفتوگو با ایکنا درباره حوادث دو ماه اخیر در هتک حرمت قرآن در سوئد و دانمارک و ابعاد حقوقی و سیاسی آن سخن گفت.
عدم محبوبیت مردمی هتاکان
فالک در پاسخ به این پرسش که طی یک ماه گذشته، قرآن کریم بارها در سوئد و دانمارک مورد هتک حرمت قرار گرفته، برداشت شما از این اقدامات چیست؟ گفت: به عنوان اولین پاسخ، من اقدامات هتک حرمت را به عنوان جنبه‌ای از حمله افراط‌گرایان راست به دموکراسی سکولار در اروپا تفسیر می‌کنم. این واقعیت که سوئد محل اصلی این حوادث بوده، قابل توجه است زیرا سوئد قبلاً به عنوان مترقی‌ترین نظام سوسیال دموکراسی در اروپا با فضایی کاملا اهل مدارا تلقی می‌شد، نه بستری برای رشد جنبش‌های سیاسی افراطی؛ با این حال جناح راست ضد مهاجران (نه افراط‌گرایان حامی هتک حرمت) در آخرین انتخابات سراسری سوئد پیروز شد و در حال حاضر کشور را اداره می‌کند.
وی افزود: علت دیگر ممکن است با خشم و ترس جناح راست افراطی از ترک‌تباران مسلمان مقیم سوئد و تلاش رسمی این کشور برای پیوستن به ناتو تقریباً 75 سال پس از تشکیل این ائتلاف مرتبط باشد. این امر شاید بخشی از علل گرایش سوئدی‌ها به سمت جناح راست باشد. وقایع هتک حرمت از این منظر را باید متوجه دولت سوئد به دلیل تمایل آشکارش برای چانه‌زنی با ترکیه در مورد این موضوع همراه با خدشه‌دار شدن اعتبار جناح راست آن با انجام این اقدامات و سیاست‌های ترکیه در مداخله در فضای فرهنگی اروپا دانست.
وی ادامه داد: البته، این سخنان من تنها حدس وگمان است، اما به نظر می‌رسد با الگوهای رفتاری این نهادهای افراطی سازگار است. یکی از عوامل اصلی هتک حرمت‌ها در سوئد و دانمارک، راسموس پالودان وکیل و سیاستمدار دانمارکی-سوئدی و رئیس حزب تندروی Strum Kurs است که در هر دو کشور فعالیت می‌کند. او توانست تنها 1.8 درصد آرا را در انتخابات 2019 سوئد به دست آورد که برای حضور در پارلمان کافی نبود. لازم به ذکر است که ترکیه حکم بازداشتی را علیه پالودان صادر کرده و او را مسئول یک حادثه هتک حرمت در اوایل سال جاری دانسته که سفارت ترکیه در استکهلم را در معرض خطر امنیتی قرار داده است.
رویکرد محتاطانه اتحادیه اروپا
فالک افزود: به طور کلی، افراط‌گرایی ضد اسلامی یک چالش داخلی و یک معضل بین‌المللی برای اتحادیه اروپاست که صلح و ثبات در داخل اروپا را دنبال می‌کند بدون اینکه در روابط خود با کشورهای با اکثریت مسلمان اثرات منفی بگذارد. در واکنش به قرآن‌سوزی، قطر تمام محصولات سوئدی را از بزرگترین بازار خود یعنی سوق البلدی حذف کرد و تعدادی از کشورهای دیگر به عنوان ابراز همبستگی اسلامی، سفیران خود را از سوئد خارج کردند. اتحادیه اروپا با توسل به قانون استانداردهای آزادی بیان که در چندین کشور عضو اصلی آن حاکم است، همچنان در این موضوع محتاطانه موضع می‌گیرد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پاسخ رسمی این اتحادیه را به طور دقیق بیان کرد، هر چند به صورت دوپهلو. وی در مورد هتک حرمت قرآن چنین گفت: هر چیزی که قانونی است، اخلاقی نیست.
وی افزود: رویکرد مشابهی در رأی‌گیری شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ماه جولای در مورد قطعنامه‌ای که هتک حرمت قرآن را محکوم کرد، دیده می‌شود. این قطعنامه با آرای منفی کشورهای پیشرو اروپایی شامل انگلیس، آلمان، فرانسه که ایالات متحده آمریکا هم به آنان ملحق شد همراه بود. اگرچه این دولت‌ها هتک حرمت به قرآن را محکوم کردند، اما از حمایت از قطعنامه شورای حقوق بشر، با این ادعا که «متنی نامتعادل است که آزادی بیان را به خطر انداخته و به طور غیرقابل قبولی تقریبا هر نوع توهین به مقدسات را ممنوع اعلام می‌کند» خودداری کردند. رأی کلی در مورد قطعنامه 47 عضو شورای عالی حقوق بشر، شامل 28 رأی مثبت در مقابل 12 رأی منفی و 7 رأی ممتنع بود.
این کارشناس آمریکایی بیان کرد: اکثر اعضای این شورا از کشورهای آفریقایی و همچنین چین از این قطعنامه حمایت کردند. بیانیه رسمی شورای حقوق بشر این قطعنامه را اینگونه توصیف می‌کند: شورای حقوق بشر در 12 جولای قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن هرگونه حمایت و نمود نفرت مذهبی، از جمله اقدامات علنی و از پیش برنامه‌ریزی شده اخیر در هتک حرمت به قرآن کریم را محکوم و قویا رد می‌کند.
به گفته فالک این قطعنامه از دولت‌ها می‌خواهد که قوانین ملی را با اهداف مشابه وضع کنند، اما بعید به نظر می‌رسد که کوچک‌ترین تأثیری بر رأی مخالف 12 کشور به این قطعنامه داشته باشد.
افراط‌گرایان به دنبال جلب توجه رسانه‌ها هستند
این استاد حقوق بین‌الملل در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان جلوی چنین اعمالی را گرفت و به ترویج احترام بین ادیان و همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان مذاهب مختلف کمک کرد، گفت: در حال حاضر یک تناقض وجود دارد: هر چه تلاش‌های سخت‌تری برای متوقف کردن رفتار وحشتناک گروه‌های افراطی اسلام‌هراس و راست‌گرا انجام می‌شود، وسوسه آنها برای ادامه چنین اقداماتی بیشتر می‌شود. در کوتاه مدت، آنچه این گروه‌ها به دنبال آن هستند، جلب توجه مردم و رسانه‌هاست، نه کسب قدرت. هتک حرمت قرآن همچنین به عنوان یک راهبرد جذب طرفدار عمل می‌کند که کسانی را که عمیقاً از زندگی خود ناراضی هستند و تمایل دارند مسلمانان را عامل اوضاع بد اقتصادی اجتماعی بدانند، جذب می‌کند.
وی ادامه داد: سپس فشارهای متقابلی از سوی سکولارهای جزم‌اندیش برای عدم تغییر رفتار در پاسخ به اعتراض نهادهای دینی خارجی وجود دارد. در فضای تاریخی کنونی اروپا، اقدامات هتک حرمت به ویژه آنهایی که متوجه کشورهای تحت حکومت دینی مانند ترکیه هستند، از سطح بالایی از تأیید خاموش مردم برخوردار هستند. آنچه اغلب در برخی از کشورهای با اکثریت مسلمان، به عنوان توهین به مقدسات، جرم شناخته و به شدت مجازات می‌شود، در غرب سکولار به عنوان سخنان تحت حفاظت قانون تجلیل می‌شود.
لزوم گفت‌وگوی ادیان و همکاری دولت‌ها
فالک ادامه داد: گفت‌وگوی بین ادیان، اگر در سطوح بالا انجام شود، حداقل درک بهتری از تفاوت‌های فرهنگی و دینی میان کشورها و تمدن‌ها را ترواج می‌دهد، اما علت اصلی این رفتارها، افراط‌گرایی قومی و دینی است که در بدترین حالت، زمینه را برای سبک‌های حکومت‌داری فاشیستی فراهم می‌کند که در اروپای پس از جنگ جهانی اول اتفاق افتاد. یک گام دیگر در کاستن از چنین تنش‌هایی، انجام تلاش‌های بین‌المللی برای بهبود شرایط مادی در کشورهای کم‌توسعه‌یافته است که تقریباً به‌طور خودکار بر جلوگیری از جریان عظیم مهاجرتی که اکنون از جوامع فقیر یا درگیر جنگ و دچار معضلات آب‌وهوایی ناشی می‌شوند تأثیر خواهد داشت. همه ما باید به یاد داشته باشیم که اکثر مردم وطن خود را ترک نمی‌کنند مگر اینکه شرایط زندگی غیرقابل تحمل شود.
وی افزود: بنابراین تنها اقدام در مقیاس جهانی برای بهبود روش‌های حل مناقشه و همکاری‌های بین‌دولتها می‌تواند انگیزه‌های افراط‌گرایان و کسانی را که شدیداً تحریک شده‌اند که علیه اقلیت‌های دینی حمله کنند، تضعیف کند.
گزارشگر پیشین سازمان ملل در پاسخ به این سؤال که چه کسی یا چه گروهی پشت این توهین‌ها هستند و چه کسانی یا چه گروه‌هایی از آن سود می‌برند، گفت: همانطور که قبلا گفته شد، توهین‌ها به اسلام از جناح راست افراطی نشئت می‌گیرد که به سمت عقاید و اعمال فاشیستی کشیده می‌شوند. اینگونه اعمال همواره در طول تاریخ اتفاق افتاده‌اند. در دوره هیتلر و نازیسم، یهودیان به عنوان یک قوم مورد هدف بودند، در ایالات متحده برای کسانی که به دنبال بازگرداندن برتری سفیدپوستان هستند، آمریکایی‌های آفریقایی تبار هدف حمله هستند و پس از حملات 11 سپتامبر در سال 2001، این اسلام بود که مورد حمله قرار گرفت، در حالی که در دوران ترامپ، مهاجران به ویژه کسانی که به طور غیرقانونی به کشور وارد شدند هدف قرار گرفتند.
بهره‌برداری افراط‌گرایان از حمله به مسلمانان
وی افزود: افراط‌گرایان در فضای ملی‌گرایی شکوفا می‌شوند، جایی که اقدامات آنها، در حالی که به طور سطحی محکوم می‌شود، اما با عقاید و تعصبات بخش بزرگی از مردم همخوانی دارد. من احساس می‌کنم خطر در اروپا ناشی از این است که راست افراطی قدرت سیاسی بیشتری از طریق چنین اعمال شیطانی به دست می‌آورد. ظهور پوپولیسم سکولار و رهبران خودکامه آن در سراسر جهان باعث سرکوب آزادی‌های مذهبی مسلمانان حتی در بسیاری از کشورهای جهان عرب شده است؛ نمونه واضح‌تر در هند تحت حکومت مودی با تلاش برای دستیابی به برتری هندوها و حتی میانمار دیده می‌شود، جایی که رهبری نظامی در اتحاد با اکثریت بودایی، مسلمانان روهینگیا را در ایالت راخین ظالمانه سرکوب کرده است.
فالک در مورد این مسئله که مقامات سوئدی و دانمارکی از هتک حرمت به قرآن ابراز تأسف کرده و گفته‌اند که با توجه به قوانین قانون اساسی که از آزادی بیان حمایت می‌کند، نمی‌توانند از آن جلوگیری کنند، گفت: اگرچه برخی از این دیدگاه حمایت می‌کنند که هتک حرمت به قرآن و سایر کتب مقدس، قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند و قطعنامه 25 جولای مجمع عمومی سازمان ملل که توسط مراکش پیشنهاد و با اجماع تصویب شد، چنین چیزی را اعلام می‌کند، اما اکثر دولت‌های غربی آن را الزامی تلقی نمی‌کنند و در صورت تصویب قوانین جزایی و اقدامات داخلی با مقاومت شدیدی مواجه خواهند شد.
وی افزود: این عبارات در قطعنامه دیده می‌شود: «تمامی اعمال خشونت آمیز علیه افراد براساس مذهب یا عقیده آنها و همچنین هرگونه اعمالی که علیه نمادهای مذهبی، کتب مقدس، منازل، مشاغل، اموال و دارایی‌های آنها، مدارس، مراکز فرهنگی یا عبادتگاه‌ها و همچنین هرگونه حمله به اماکن مذهبی، اماکن و زیارتگاه‌ها، نقض قوانین بین‌المللی است».
این حقوقدان آمریکایی افزود: یک مشکل قانونگذاری اساسی وجود دارد که به ندرت مورد بحث قرار می‌گیرد. در غرب، یعنی در اروپای غربی و آمریکای شمالی، جدایی کلیسا از دولت به دنبال دهه‌ها جنگ مذهبی در مسیحیت اتفاق افتاد. از صلح وستفالیا در سال 1648 به بعد، سنت سیاسی حاکم در قالب‌های مختلف، جدایی کلیسا از دولت را پذیرفته و مقاومت‌هایی در برابر نظارت آشکار مذهبی و دخالت مستقیم آن در سیاست دیده شده است. مطمئناً در سطح عمل، به ویژه در موضوعات نمادینی مانند برخی حقوق زنان تناقضاتی وجود داشته است. در مقابل، درک من این است که ارزش‌های اسلامی چنین جدایی را رد می‌کند و قویاً معتقد است که قانون باید از دستورات دینی پیروی کند.
فالک ادامه داد: فکر نمی‌کنم به هیچ وجه حقوق بین‌الملل در رابطه با موضوعات مربوط به حقوق بشر و قداست ارزش‌ها و اعمال مذهبی به حدی قوی باشد که بر رفتار دولت‌ها تأثیر بگذارد. شاید مبارزه برای بقای بشر، حمایت کافی برای وحدت فراتمدنی ایجاد کند که از سوی برخی از جمله من، به عنوان نمونه‌ای منحصربه‌فرد از یک «آرمان شهر ضروری» مطرح شده است. تا آن زمان درگیری‌هایی از نوع هتک حرمت قرآن، کتب مقدس سایر ادیان و مکان‌ها و اشیاء مقدس به طور کلی وجود خواهد داشت. در مقابل، ما باید مراقب باشیم که با جلب توجه رسانه‌ای که چنین افراط‌گرایانی شدیداً آرزوی آن را دارند، به احساسات و جاه‌طلبی‌های آنان بال و پر ندهیم.
ترجمه: محسن حدادی
انتهای پیام
