امیدواری موهبت خداوند به انسان مؤمن است

مرتضی کاشانی‌نژاد ابیانه، روانشناس و استاد دانشگاه کاشان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره اهمیت و ضرورت امید گفت: وجود آدمی مانند یک درخت، با اراده و ثمربخش است؛ اگر سالم و بی‌عیب باشد، خرم و با نشاط است. ممکن است مانند درخت، انواع حوادث و پیشامدها داشته باشد، اما برای یک روحیه با نشاط و امیدوار جای نگرانی نیست.

وی ادامه داد: مصیبت آن وقتی است که آفت به ریشه بخورد، چنانکه قرآن کریم نیز می‌فرماید اگر آدمی در ناحیه روح، قلب و احساسات پژمرده باشد، دچار بدبختی می‌شود. درواقع، اگر آدمی، ایمان و معرفت خود را که منبع امید، توکل و اعتماد است ببازد، آن وقت خویشتن را تک و بی‌‌مددکار می‌بیند و دچار خسران می‌شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ناامیدی ناشی از وسوسه‌های شیطانی است که در دل رسوخ می‌کند و از گناهان کبیره و نیز از ویژگی‌های افراد کافر شمرده می‌شود. این مفهوم در توصیه حضرت یعقوب به فرزندانش نسبت به ناامید نشدن در یافتن برادر در آیه ۸۷ سوره یوسف به این شکل آمده است: «يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ ای فرزندان من، بروید و از حال یوسف و برادرش تحقیق کرده و جویا شوید و از رحمت خدا نومید نباشید که هرگز جز کافران، هیچ‌کس از رحمت خدا نومید نیست.»

وی افزود: امیدواری موهبتی از جانب خداوند به انسان مؤمن است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «امید و آرزو، رحمت است برای امت من و اگر آرزو نبود، مادر بچه‌اش را شیر نمی‌داد و باغبان نهالی نمی‌کاشت.»

کاشانی‌نژاد با بیان اینکه از منظر آیات قرآن، ناامیدی برخاسته از مواجهه انسان با ناخوشی‌های زندگی بوده و ناخوشی‌ها نیز نتیجه عملکرد منفی خود شخص است، اظهار کرد: در آیه ۳۶ سوره روم می‌خوانیم: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ؛ و مردم هرگاه ما رحمتی به آنها بچشانیم، شاد می‌شوند و اگر رنج و بلایی از کرده خودشان ببینند، در آن حال نومید می‌شوند.» جمله «فَرِحُوا بِهَا» در اینجا به معنی خوشحال شدن از نعمت نیست، بلکه شادی همراه غرور و نوعی مستی و بی‌خبری است؛ همان حالتی که به افراد کم‌مایه دست می‌دهد.

وی با بیان اینکه ناامیدی از مخلوقات، حَسَن و نیکوست و ناامیدی از رحمت بی‌کران هستی، زشت و نارواست، ادامه داد: از دیدگاه روانشناسی، ناامیدی احساس پیچیده‌ای‌ است که از غم ریشه می‌گیرد و هنگامی ایجاد می‌شود که نتایج یک اتفاق با انتظارات ما تطابق نداشته باشد. میزان اهمیت اتفاق پیش‌آمده، مدت زمانی که منتظر اتفاق خاصی بوده‌ایم و نیز میزان قطعیت اتفاقات و نتایج‌، از عوامل مؤثر بر شدت ناامیدی هستند.

این استاد دانشگاه توضیح داد: شکست‌های پی در پی در زندگی، یکنواختی زندگی، برآورده نشدن نیازها، اسارت ذهنی و جسمی، نداشتن انگیزه، خود را از دست رفته دانستن، زیر سلطه افراد دیگر بودن، بیچارگی و درماندگی در زندگی، محدود شدن، نداشتن عزت نفس و اعتماد به نفس، شغل نامناسب و مناسب نبودن رشته تحصیلی، از جمله علل بروز ناامیدی به شمار می‌رود.

وی در پایان درباره تأثیر ناامیدی بر سلامت روان گفت: افسردگی، بی‌تفاوتی، انکار، خشم و ترس، از جمله مشکلات روانی هستند که ممکن است در اثر ناامیدی رخ دهند، اما از آنجا که ناامیدی تجربه‌ای بسیار معمول است، می‌توان آن را به شکل مؤثری مدیریت و برطرف کرد.

زهراسادات محمدی