تحلیلی بر محتوای احادیث تأویل‌کننده «تین» و «زیتون» بر حسنین(ع)
تأویل «زیتون» به امام‌حسین(ع) نوعی تشبیه است که اشاره به هدایت‌گری آن حضرت همچون چراغ فروزان دارد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام محمدعلی مروّجی طبسی، مدرس سطح عالی مرکز تخصصی تفسیر ائمه اطهار(ع)، در یادداشتی به بررسی برخی از روایاتی پرداخت که تین و زیتون را بر امام حسن(ع) و امام حسین(ع) تاویل کرده‌اند.
متن یادداشت این مدرس سطح عالی مرکز تخصصی تفسیر ائمه اطهار(ع)، دکترای قرآن و حدیث به شرح زیر است:
در احادیث اهل‌بیت(ع) واژه‌های «تین» و «زیتون» در سوره مبارکه «تین»، به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) تأویل باطنی و مصداقی شده است. مانند روایت جمیل بن دراج از امام صادق(ع)؛ «قال سمعت أباعبدالله(ع) یقول: قوله تعالی «و التّینِ و الزَیتونِ» التین الحسن(ع) و الزیتون الحسین(ع)؛ از امام‌صادق(ع) شنیدم که این قول خداوند «و التین و الزیتون» التین امام‌حسن(ع) و الزیتون امام‌حسین(ع) است.»
این روایات در منابع متعدد، کهن و معتبر روایی شیعه و سنی نقل شده و دارای «کثرت نقل» و «شهرت روایی» هستند. همچنین متن این احادیث با لحاظ صنعت ادبی مجاز (استعاره و مرسل)، از همسویی و هماهنگی با چارچوب کلی قرآن و سنت برخوردار است. آنچه در این نوشتار می‌آید تحلیل مضمون روایات باطنی و تأویل‌کننده «تین» و «زیتون» بر امامان حسن و حسین(ع) با بهره‌گیری از آیات قرآن و روایات عترت(ع) است:
معنای لغوی «تین» و «زیتون» همان میوه‌های معروف «انجیر» و «زیتون» است. این دو میوه دارای منافع فراوان برای انسان‌ها هستند. قدما «انجیر» را بهترین میوه‌ها و دارای بیشترین مواد غذایی و «زیتون» را درختی مبارک، دارای ارزش غذایی و دارویی و از شریف‌ترین میوه‌ها دانسته‌اند. به طوری که مواد غذایی موجود در این دو میوه، نقش حیاتی در سلامتی بدن انسان ایفا می‌کند. از این رو حسن و حسین(ع) از آن جهت که امام، حجت خدا و جانشین پیامبرند، دارای منافع بی‌شمار برای دین، دنیا و آخرت مردم هستند.
جامعه انسانی و نه فقط امت اسلامی، در بقاء حیات معنوی و سلامت روحی خود نیازمند هدایت این دو امام(ع) هستند. کلیت نقش اجتماعی و ضرورت وجود امام برای بشریت، از آیات و روایات قابل برداشت است. آیاتی مانند: «..فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْميزانَ..»«پس پیمانه و ترازو را کامل بدهید»(الاعراف/85)، «..وَ لا تَنْقُصُوا الْمِكْيالَ وَ الْميزانَ..»«و از پیمانه و ترازو نکاهید..»(هود/84) که دستور شعیب پیامبر(ع) به مردم برای کنار نهادن «کم‌فروشی» است، و سخن موسی(ع) به جانشینش هارون(ع): «..اخْلُفْني في قَوْمي وَ أَصْلِحْ..»«در میان قوم من جانشینم باش و به اصلاح آنان بپرداز..»(الاعراف/142) که وظیفه «اصلاح» را بر دوش وی گذاشته است؛ حکایت از نقش سودمند اجتماعی امام(ع) می‌کند.
در منابع روایی معتبر نیز ضرورت وجود امام(ع) بیان شده است؛ مانند روایات «إِنَّ الْإِمَامَةَ...نِظَامُ الْمُسْلِمِين»«امامت رشته پیوند دهنده مسلمانان است» یا روایاتی که تطبیق کننده «ماء‌معین»«آب‌روان» است (که به تعبیر قرآن سرچشمه حیات موجودات است) (الانبیاء/30) بر امام(ع) است یا روایات «لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ لَسَاخَت» «اگر زمین بدون امام باشد، فروخواهد رفت.» یا روایت رضوی(ع) که در آن امام اینچنین توصیف شده است: «الْإِمَامُ كَالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ لِلعالَم...الْإِمَامُ الْبَدْرُ الْمُنِيرُ وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ وَ النُّورُ السَّاطِعُ وَ النَّجْمُ الْهَادِي فِي غَيَاهِبِ الدُّجَى وَ أَجْوَازِ الْبُلْدَانِ وَ الْقِفَارِ وَ لُجَجِ الْبِحَارِ الْإِمَامُ الْمَاءُ الْعَذْبُ عَلَى الظَّمَإِ...الْإِمَامُ السَّحَابُ الْمَاطِرُ وَ الْغَيْثُ الْهَاطِلُ وَ الشَّمْسُ الْمُضِيئَةُ...وَ الْعَيْنُ الْغَزِيرَةُ»«امام خورشید عالم‌تاب.. ماه درخشان، چراغ فروزان، نور پرفروغ و ستاره رهنما در شدت تاريكى شبها و رهگذر شهرها و بيابانها و گرداب درياها است، امام آب گوارای زمان تشنگى و راهنمای به سوی هدایت و نجات بخش از هلاکت است...امام ابرى است بارنده، بارانی است شتابنده، خورشيدی است فروزنده،...چشمه‌هایی است جوشنده...»
مجموعه این روایات دلالت بر شدت نیازمندی بشریت به امام(ع) و شعاع گسترده نقش حیات‌بخش امام(ع) در جامعه می‌کند و شاهد مضمونی بر مفاد تأویل «تین» و «زیتون» بر «حسنین»(ع) است. رابطه «تین» و «زیتون» با امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به صورت جداگانه و از منظری دیگر نیز قابل تبیین است.
اما «تین»: قدما بر این باور بوده‌اند که «انجیر» میوه‌ای لطیف، ملیّن طبع و پرفایده است. شاید تأویل «تین» به امام مجتبی(ع) در واقع نوعی تشبیه و بیانگر لطافت، نرم‌خویی، بردباری و سخاوت ایشان باشد. در برخی روایات از پیامبر(ص) نقل شده که امام حسن(ع) وارث خصلت «بردباری» و «هیبت» از ایشان(ص) بوده‌اند. و نیز شبیه پیامبر(ص) در «صورت و سیرت» بوده‌اند که مصداق برجسته سیره آن حضرت(ص) از منظر قرآن، «نرم‌خویی» است: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ..»(آل‌عمران/159)
«سخاوت» و «سودمندی» بسیار برای مردم، خصلتی دیگر از امام حسن(ع) است که از تشبیه ایشان(ع) به «تین» برداشت می‌شود. صفتی که از دوران کودکی همراه آن حضرت(ع) بوده و قرآن بدان اشاره کرده است: «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً»(الإنسان/ 8) ابن ابی‌الحدید معتزلی نیز درباره ایشان(ع) گفته است: «امام حسن(ع) بزرگترین فرزند امام‌علی(ع)، دارای سیادت، سخاوت، حلم و سخنوری بود»
امّا «زیتون»: این واژه مشتق از «زیت» به معنای «روغن زیتون» است. همچنین به درخت یا میوه‌ای که این عصاره از آن گرفته می‌شود، «زیتونة» و «زیتون» می‌گویند. طبق آیه «.. الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ..» «حبابى شفاف و درخشنده همچون يك ستاره فروزان، (و آن چراغ) از (روغن) درخت زيتونى پربركت كه نه شرقى است و نه غربى افروخته مىشود..»(النور/35) روغن این درخت منبع فروزش چراغی پرفروغ همچون ستاره‌ای درخشان است. نوری که کارکرد مهمّش «راهنمایی» است: «..وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا...»«..ولی آن را نوری قرار دادیم که به وسیله آن هرکس از بندگانمان را بخواهیم، هدایت می‌کنیم..»(الشوری/52)، «..وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ..»«برای شما نوری قرار دهد که با آن راه بروید..»(الحدید/28) از سویی دیگر، از جمله صفات پیامبر(ص) در قرآن، «سراج منیر»(چراغ فروزان) است.(الاحزاب/46) بنابراین جانشینان و وارثان آن حضرت(ص) نیز که هادیان امّتند، «نور» و «منیر» هستند.
مؤیّد مطلب روایتی از پیامبر(ص) است که امام حسین(ع) را «مصباحُ‌هُدًی» و «مصباحُ‌هادٍ» توصیف کرده است. در نتیجه تأویل «زیتون» به امام‌حسین(ع) نوعی تشبیه است که اشاره به هدایت‌گری آن حضرت(ع) همچون چراغ فروزان دارد. اما اینکه چرا با وجود جایگاه ویژه و منافع بی‌شمار دیگر امامان معصوم(ع) در هدایت مردم به سعادت دنیوی و أخروی، و اینکه ایشان(ع) نیز طبق روایات دیگر، «مَصابیحُ‌الدُّجی»(چراغهای شب تاریک) هستند، پس چرا «تین» و «زیتون» در این سوره مبارکه، به امام حسن و حسین(ع) تأویل باطنی شده است؟ می‌توان گفت که این دو امام همام(ع)، با توجه به روایات صحیح و متواتر «سَیِّدا شَباب أهلِ‌الجَنَّة» نسبت به 9 امام از نسلشان(ع) افضل هستند. در واقع «نور هدایتِ» امام حسن و امام حسین(ع) در مقایسه با دیگر انوار الهی از نسل سیدالشهدا(ع)، پر فروغ‌ترین و درخشان‌ترین چراغ تابان هدایت در شب تاریک جهل و گمراهی است.
انتهای پیام
