ارتقای جلسات خانگی قرآن و اثر آن بر آبادی مسجد + فیلم
فعال قرآنی کشورمان بر این عقیده است که مساجد باید مراکزی برای پشتیبانی جلسات خانگی قرآن باشند و مسئولان مسجد تصمیم بگیرند تا حامی جلسات خانگی قرآن محله باشند یا از دائر شدن آن حمایت کنند تا بین مسجد و خانه‌های یک محله ارتباطی دوسویه برقرار شود.
قرآن کتابی مقدس و آسمانی است، ولی همه باید بدانند که کتابی خواندنی است؛ نه صرفاً برای تبرک و تیمم. چه میزان من و تو مسلمان، که شاید روزانه با ده‌ها مشکل و معضل روبه‌رو هستیم، حل چالش‌های زندگی‌مان را در لابه‌لای سطر به سطر این کتاب جست‌وجو می‌کنیم؟ آیا درصدد بودیم تا آن را به دیگران عرضه کنیم و میزبان محافلی باشیم که جمعی از جوانان و نوجوانان را به آن دعوت کنیم و از مباحث آیات قرآن کریم بگوییم؟
قرآن باید همیشه همراه ما باشد، ولی براساس آیه قرآن و احادیث معصومین دو مکان یعنی خانه و مسجد بهترین محل برای انس بیشتر با قرآن است و سیره بزرگان نیز حاکی از توجه به تلاوت قرآن در خانه و مسجد است.
بیایید منازل خود را به بیوت قرآنی تبدیل کنیم و با محوریت مسجد محل انسجامی از جلسات قرآن را شکل دهیم. در همین راستا و در پی تأکید مقام معظم رهبری بر تقویت جلسات خانگی قرآن، پویش «ستار‌های زمین» به همت جمعی از فعالان قرآنی استان‌ها در بخش‌های میدانی و رسانه‌ای اجرا شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی حسینی، دبیر پویش ستارههای زمین، در خصوص کم و کیف این پویش و فعالیت‌های حال و آینده آن توضیحاتی را ارائه داده است که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا_ ابتدا درباره پویش ستارههای زمین و چگونگی شکل‌گیری آن توضیح دهید.
یکی از سنت‌های زیبای اسلامی ـ ایرانی محافل، جلسات یا دوره‌های خانگی با محوریت قرآن کریم بوده که تلفیق و ترکیبی برای انس با ثقلین در آن مشهود است. اگر بخواهیم به گذشته بازگردیم، تعداد قابل توجه‌ای از محافل خانگی را خواهیم یافت که با عنوان جلسه قرآن برگزار می‌شدند، اما انس با اهل بیت(ع) هم در آنها تجلی داشت. این محافل یک موکب و هیئت برای عزاداری و نیز جلسه آموزش و ختم قرآن بود.
اگر به علل پیدایش انقلاب اسلامی دقت کنیم، می‌بینیم آن شبکه انسانی، که هسته مرکزی انقلاب را تشکیل داده، همین شبکه خانگی است، چراکه در آن هیچ‌گونه فضایی برای تجلی مبارزه در صحنه‌های آشکار وجود ندارد؛ اعلامیه‌های حضرت امام(ره) در همین جلسات خانگی توزیع شد و مبارزان رفت و آمد بسیاری به آنجا داشتند و جلسات خانگی یکی از علل پیدایش انقلاب به منظور اتصال با حلقه‌های انسانی بود؛ انقلابی که به منظور حاکمیت قرآن برپا شده و زمینه‌هایی را برای رشد فعالیت‌های قرآنی در مؤسسات قرآنی، خانه‌های قرآن، مراکز پژوهشی، هنر و رسانه و... فراهم کرده است.
در این میان از محافل و جلسات خانگی غفلت شد. در سال ۹۸ در دیدار مقام معظم رهبری با جامعه قرآنی، تذکری را ارائه می‌دهند مبنی بر اینکه نسبت فعالیت‌های قرآنی قبل و بعد از انقلاب یک به هزار نیست، اما در عین حال از چند صحنه و عرصه غفلت کرده‌ایم که یکی از آنها محافل خانگی قرآن است و امر می‌فرمایند که بایستی این دوره‌ها احیا شود. موضوع دیگر و مورد تأکید ایشان فعالیت‌های قرآنی مساجد است. ایشان در ماه مبارک رمضان سال گذشته فرمودند: «هر مسجد بایستی به یک پایگاه قرآنی تبدیل شود»؛ لذا یکی از دلایل پیدایش پویش جلسات خانگی قرآن نهیب و تذکری بود که ایشان دادند و جمعی از قرآنیان هم متوجه شدند که بایستی قدمی در این حوزه برداشته شود.
ایکنا_ از همان بدو فعالیت این پویش از آن به عنوان یک پویش کاملاً مردمی یاد شد، آیا تاکنون اینگونه بوده است؟
یکی از مهمترین وجوه این کار این است که دستگاه دولتی و حاکمیتی در اجرای آن مشارکت و حضور جدی ندارد. به همین سبب از سوی دولت بودجه و بستری برای این کار در نظر گرفته نشده است. لذا ما به عنوان یک فعال کوچک قرآنی، ستاد مرکزی این پویش را با عنوان «قرارگاه جلسات خانگی قرآن» در سال ۹۸ ایجاد کردیم و کم‌کم این کار توسعه پیدا کرد. شیوع کرونا باعث شد که این جلسات رویکرد جدیدی با عنوان جلسات خانوادگی پیدا کند و در هر استانی جمعی از قرآنیان هسته مرکزی این قرارگاه را تشکیل دهند. در شهرستان‌ها رابط این پویش را هم داریم و این حلقه تا خود محلات کشیده است که به صورت یک نیروی جهادی و با همکاری کنشگران فرهنگی و اجتماعی محلات، امام جماعت و پایگاه بسیج تلاش می‌کنند که زمینه‌ای را برای این کار فراهم کنند.
ایکنا_ با توجه به سخنان شما شبکه گسترده‌ای از فعالان قرآنی در کشور به این موضوع پیوند خورده‌اند و این امر می‌تواند فرصتی برای اجرای دیگر فعالیت‌های قرآنی در کشور باشد. لذا با توجه به گستردگی این شبکه، می‌توان از این فرصت بیشترین بهره‌برداری را کرد؟
صد در صد. شیرینی محافل خانگی را خیلی از افرادی که امروز در دهه چهارم یا پنجم عمرشان هستند در دوره طفولیت چشیده‌اند. یکی از پیوست‌های غیر قابل تفکیک این جلسات کنش‌های اجتماعی آن بوده است، یعنی یک جلسه خانگی که صندوق قرض‌الحسنه دارد و برای رفع برخی از محرومیت‌ها و آسیب‌ها در محله فعال است و حتی در زمینه اشتغال و ازدواج جوانان فعالیت می‌کند و هنوز امکان فوق‌العاده‌ای است که می‌تواند در بحث حفظ، تدبر، قرائت، تفسیر، ترجمه و اتفاقات مهم قرآنی اتصالش را با این جلسات پیدا کند، اگرچه هدف اصلی جلسات خانگی عرصه عمومی است. البته برخی جلسات خانگی قرآن بسان یک مؤسسه تخصصی در عرصه آموزش، تدبر و تفسیر کار می‌کنند، اما اغلب آنها یک محفل عمومی انس با قرآن هستند، در حالی که بسیاری از استعداد‌های قرآنی در این جلسات شناسایی میشود و برای حضور در یک مرکز تخصصی قرآن معرفی می‌شوند.
ایکنا_حفظ و نگهداری این شبکه بسیار بااهمیت است. برای آینده و حفظ و ارتقای آن چه برنامه‌ای دارید؟
سامانه‌ای با عنوان جلسات خانگی قرآن کریم داریم و ثبت‌نام در آن اجباری نیست، ولی تاکنون ۱۰ هزار و ۴۰۰ جلسه خانگی قرآن عضو این سامانه هستند و از خدمات آن استفاده می‌کنند. قریب به چهار هزار دوره تربیت مربی جلسات خانگی قرآن در این سامانه برگزار شده و محتوای فصلی برای آنها تولید شده است.
جلسات خانگی چندین نوع دارد. برای مثال یک جلسه قرآنی خانگی ویژه بانوان، دختران، یا ویژه آقایان است یا جلسات قرائت‌محور یا معنامحور و... که هر کدام پشتیبانی‌هایی را لازم دارند و سامانه جلسات خانگی قرآن تلاش می‌کند که این محتوا‌ها را تولید کند و محتوا‌های دیگری را که سایر مراکز تولید کرده‌اند در این جلسات معرفی کند. برگزاری پویش‌های مختلف در طول سال، برگزاری مسابقات، اهدای پرچم متبرک رضوی و... صورت می‌پذیرد. سهمیه‌های کمک‌هزینه زیارتی و گاهی اوقات خیرین برای خرید قرآن و رحل به ما کمک می‌کنند. البته قصدمان این نیست که جلسات معطل حمایت ما باشند. ما صرفاً پویشی هستیم برای ایجاد گفتمان و اشخاص، زمانی که انگیزه میزبانی جلسه قرآن را بیابند از باب برکت آن مانند روضه‌های خانگی به سمت ایجاد آن می‌روند. جلسات خانگی قرآن آسانترین مسیر برای برگزاری محفل قرآنی است که بدون امکانات و آسان این اتفاق رخ می‌دهد.
ایکنا_ پس قرارگاه جلسات خانگی قرآن سبب انسجام میشود و با تشویق و حمایت معنوی کار را پیش می‌برد. آیا این حرکت زیرساخت‌های حمایتی مالی و بودجه برخی نهاد‌های قرآنی را می‌طلبد؟
این موضوع از چند نظر باید مورد توجه قرار گیرد. امروز سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور در برگزاری مسابقات ملی و بین‌المللی قرآن دانشجویان سهیم است و ایکنا به خوبی می‌داند که تولید محتوا و تولیدات رسانه‌ای برای اینگونه کارها آسان نیست و امسال تا این لحظه هیچ اعتبار دولتی و حاکمیتی نداشتیم، اگرچه این حمایت‌ها لازم نیاز است. امسال چند مجموعه تلویزیونی قرآنی در عرصه رسانه‌ای در حال تولید است و شبکه‌های مختلف از این کار حمایت و در آن مشارکت می‌کنند. البته برخی از هزینه‌ها باقی مانده است که باید از طریق حمایت مردمی و خیرین آنها را تأمین کنیم.
در حال حاضر یک برنامه نوروزی به نام «سرزمین ستاره‌ها» برای شبکه افق در حال تولید است که یک کار سفرنامه‌ای محسوب میشود و چند شخصیت قرآنی به نقاط مختلف کشور سفر می‌کنند و در جلسات خانگی حضور می‌یابند و با پیشینه آنها آشنا می‌شوند. همچنین برنامه دیگری با مشارکت شبکه قرآن و معارف سیما در حال تولید است که از مردم استمداد کرده‌ایم تا در این پویش مردمی نقش ایفا کنند. وقتی مردم در کار میدانی فعالیت می‌کنند چندان معطل ما نیستند، اما زمانی که ما می‌خواهیم جلسات خانگی قرآنی را توسعه دهیم، کار فرهنگی، تبلیغی و ترویجی به گفتمان‌سازی نیاز دارد و سازمان قرآنی دانشگاهیان چند سال قبل به پویش روضه‌های خانگی کمک کرد و امیدواریم امسال هم همین اتفاق برای ماه رمضان رخ دهد و اساس این کار مردمی شکل گیرد.
در کشور کار‌های قرآنی خوبی در حال انجام است، اما مخاطب آنها تخصصی است. اگر در هزاران محله افرادی را بیابیم و قرآن را به خانه‌ها ببرند، همه اعضای خانواده در این کار قرآنی مشارکت می‌کنند و به فرمایش نبوی، خانه‌ها را با تلاوت قرآن نورانی می‌کنند، آنچنان که یهود و نصارا خانه‌هایشان را تعطیل کردند و نمازهایشان را در کلیسا‌ها خواندند. در ادامه می‌فرمایند خانه‌ای که در آن قرآن خوانده میشود، برکت پیدا می‌کند و برای اهالی آسمان درخشان هستند، همان‌طور که ستارههای آسمان برای اهل زمین نورافشانی می‌کنند. نام ستار‌های زمین از این فرمایش حضرت گرفته شده است و کارکرد متفاوتی دارد که خیلی پربرکت خواهد بود. توسعه این حرکت و نهضت یک جهاد و نبرد در عرصه کار فرهنگی است و امیدواریم سایر نهاد‌های فرهنگی و قرآنی به نوبه خودشان و در حد امکاناتشان به این پویش کمک کنند. البته کار‌های مردمی جایی که قرار میشود سازمان‌ها بیایند و با آرم و ... کار مقداری مخدوش میشود و باید اجازه دهیم که کار‌های مردمی با اراده و پشتیبانی مردم پیش برود تا اگر روزی اعتباری نبود، کار زمین نماند، مانند احیای امر امام حسین(ع) تا اگر بودجه دولتی نباشد، مردم عزای حضرت را اقامه کنند.
یکی از مواردی که باعث شده حرکت‌های قرآنی ما توسعه عمومی نداشته باشد این است که آن طور که باید واسپاری جمعی و جمع‌سپاری مردمی نداشتیم. البته اکثر مؤسسات ما مردمی هستند، اما فعالیت مؤسسات نسبت به مساجد محدود است. امروز چند هزار مؤسسه و چند 10 هزار مسجد داریم، در حالی که صد‌ها هزار خانه داریم و اگر بخشی از این خانه‌ها به جلسات خانگی تبدیل شود، این تکثر و فراوانی بیشتر به چشم می‌آید.
ایکنا_ چقدر در انسجام جلسات خانگی قرآن در کشور موفق بوده‌اید و تاکنون چه تعداد جلسات خانگی اضافه شده است؟
آخرین باری که سامانه را رصد می‌کردم براساس سؤالی که از مخاطبان می‌کنیم که آیا جلسه شما جدید است یا از قبل بوده، مشخص است که چه تعداد از این جلسات بعد از آغاز این پویش به این سامانه پیوسته‌اند و چه تعداد جلسات از قدیم برگزار می‌شدند و صرفاً این سامانه و پویش آنها را به هم متصل کرده است. قریب به ۵۰ درصد که به این سامانه پیوسته‌اند با همین اطلاع‌رسانی و تبلیغ و فرهنگ‌سازی جلسات خودشان را آغاز کرده‌اند.
اگر از بنده بپرسید که شما جلسات خانگی دارید، ممکن است بسیاری از حفاظ، قرا و مدیران مؤسسات قرآنی به دلیل اینکه ساعت‌ها فعالیت قرآنی می‌کنند، آن را مکفی بدانند و پاسخ دهند که ما در مسجد و مؤسسه قرآن می‌خوانیم، اما کارکرد «نَوّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ» چیز دیگری است، یعنی هرکسی با هر میزان اشتغال قرآنی باید این تجمع را در خانه رقم بزند، ولو هر شب پنج دقیقه یک صفحه یا هفته‌ای بیست دقیقه قرآن بخواند یا در مناسبت‌ها این اتفاقات رخ دهد که امسال ستارههای زمین به دلیل همزمانی نوروز و ماه رمضان به طور خاص در این باره فعالیت خواهد کرد.
ایکنا_ توسعه شهرنشینی و زندگی مدرن و تغییر سبک زندگی مانع این فعالیت‌ها و توسعه جلسات خانگی قرآنی شده است؟
اخیراً کارگاهی را با تعدادی از مربیان جلسات خانگی قرآن در یکی از شهرستان‌های تهران داشتیم که یکی از دوستان همین سؤال را مطرح کرد و ما آن را به اشتراک گذاشتیم و بنده از اعضای کلاس خواستم تجربه‌های خود را بیان کنند. در همان جلسه چند پیشنهاد مطرح شد؛ از برگزاری جلسه قرآن در پیلوت ساختمان تا برگزاری دوره‌ای جلسات خانگی قرآن در خانه اعضا و استفاده از فضای باز در ایام تابستان، اما اگر انسان تصمیم به انجام کاری داشته باشد، قطعاً راهش را پیدا می‌کند. ضمن اینکه دشواری‌ها و موانع هم وجود دارد، اما همین موضوع زمینه ابتکار و خلاقیتی را رقم می‌زند که می‌توان این مشکلات را رفع کرد. در ایام شیوع کرونا خیلی از جلسات مجازی یا حضوری با اعضای فامیل برگزار می‌شد. البته این تجربه‌نگاری در سامانه و شبکه گسترده به اشتراک گذاشته شده است.
ایکنا_ در این پویش کشوری و مردمی مسجد چه جایگاهی دارد؟
نسبت مسجد و خانه‌های یک محله ارتباطی دوسویه است. پیامبر می‌فرمایند: «نَوّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ»؛ خانه‌ها را تعطیل نکنید و نیز می‌فرمایند: «اِنّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن؛ مساجد را برای قرآن بنا کرده‌اند.» در روایات هست که با ظهور حضرت مهدی(عج)، مساجد را به دارالقرآن تبدیل می‌کنند و مردم فوج فوج به مساجد می‌آیند.
یکی از اتفاقاتی که باید در مساجد رخ دهد احیای امر قرآن است و مساجد بایستی مراکزی برای پشتیبانی این جلسات خانگی قرآن باشند و مسئولان مسجد باید تصمیم بگیرند تا در هر مسجدی چند جلسه خانگی قرآن برگزار شود. البته امروز در برخی از محلات جلسات به صورت دوره‌ای برگزار میشود که می‌تواند توسعه پیدا کند. از سوی دیگر پشتیبانی معنوی و محتوایی از این جلسات و سرکشی به آنها، تشویق آنها و... باعث میشود که مسجد آبادتر شود. زمانی که بنده امام جماعت مسجدی هستم که شبکه‌ای را در محله ایجاد کردم و ۵۰ جلسه خانگی قرآن در آن احیا میشود نمی‌توان به نماز جماعت اهتمام نداشت و زمانی که روحانی محل در این جلسات حاضر میشود، احتمال اینکه اعضای این جلسه خانگی در مسجد حضور یابند بسیار بیشتر است.
یکی دیگر از موضوعاتی که در محلات پیگیری می‌کنیم این است که جلسات خانگی ضمن رفت و آمد با هم، هر از گاهی یک گردهمایی را در مسجد برگزار کنند و ارتباطی کاملاً دوسویه است که فعالیت‌های مسجدی ما را از کار‌های خانگی بی‌نیاز می‌کند و نه کار‌های خانگی ما را از فعالیت‌های مسجدی بی‌نیاز خواهد کرد و هرکدام یک جایگاه برای بخشی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی است.
ایکنا_ آیا بر جلسات خانگی قرآن نظارت میشود؟
معمول اقشار و خانواده‌هایی که نسبت به چنین موضوعی علاقه پیدا می‌کنند خانواده‌های متدین و متشرع هستند، اما در عین حال نمی‌توانیم بگوییم که هیچ آسیبی جلسات خانگی را تهدید نمی‌کند و این‌طور نیست که همه علاقه‌مندان به لحاظ تخصص در مدارج بالایی باشند و ممکن است گاهی محتوای نامناسب در اختیار آنها قرار گیرد. برخی مجموعه‌ها با اغراض سیاسی، اعتقادی و... کار می‌کنند و گاهی مجموعه‌هایی که در عرفان‌های نوظهور هستند، با این جلسات ارتباط برقرار می‌کنند، اما نقش ما روشنگری و اساس محفل نیز خانگی است. هرکسی اجازه دارد که با قوم و خویش، همسایگان و اهالی خانواده خودش بنشیند و این جلسات را برگزار کند و ما باید و نبایدی نداریم. همچنین، این شبکه مردمی تلاش می‌کند در محلات با امام جماعت و یکسری شخصیت‌های سرشناس محله ارتباط داشته باشد و تلاش می‌کنیم که به این جلسات کمک شود تا اگر محتوای خوب و سالم جلساتشان را می‌خواهند، در اختیار آنها قرار گیرد تا در معرض آسیب‌ها قرار نگیرند.
اگر احساس شود که جلسه‌ای تحت تأثیر اندیشه‌ای مسیر ناصوابی را طی می‌کند، به موجب وظیفه ایمانی سعی می‌کنیم آنها را مطلع کنیم. تا اینجا مورد خاصی گزارش نشده است. البته انکار نمی‌کنم و ممکن است شبهه‌ای مطرح شود، اما در این کار افراد باید دل‌سپرده باشند و اگر کسی مؤمنانه بخواهد به سراغ قرآن برود، بایستی طهارتی باشد که بتواند میزبانی قرآن را کند و اگر کسی بخواهد با قصد و نیتی این کار را کند، مردم این هوشیاری را دارند تا در جلسات شرکت نکنند.
ایکنا_ آیا می‌توان تخلفی را گزارش داد؟
فعلاً سامانه‌ای را برای این کار در نظر نگرفته‌ایم و حضور آگاهانه ائمه جماعات و شخصیت‌های قرآنی تا حدود زیادی بازدارندگی دارد و طبعاً دستگاه‌هایی در کشور وجود دارند که اگر افرادی بخواهند با نیت دیگری این جلسات را برگزار کنند مورد رصد آنها قرار خواهند گرفت، اما کار ما این است که این فرهنگ اصیل را با چارچوب، اقتضائات، مقدمات و مؤخراتی که دارد ترویج دهیم و تلاش کنیم که محتوای سالم در اختیار آنها قرار گیرد و مهارت‌هایشان در اداره این جلسات ارتقا یابد.
تأکیدی که در اسلام در خصوص جماعت و کار جمعی وجود دارد، معمولاً در فرادی به انجام بسیاری از کار‌های خیر و عبادت انگیزه داریم، اما در مورد کار‌های خیر معمولاً در جمع‌های ایمانی مراقبت بیشتری صورت می‌گیرد تا کار فردی؛ خانه‌ای که پدر و مادر دلسوزی شاهد و ناظرند و صیانت در خودش دارد. البته زمانی که پدر و مادر هوشیار باشند و معلمی در آنجا باشد، معمولاً به سبب دلسوزی پدر و مادر‌ها شاهد خودمراقبتی هستیم.
ایکنا_ در پایان راه‌های ارتباط با پویش ستار‌های زمین را بگویید.
سامانه‌ای را با عنوان جلسات خانگی قرآن به نشانی jkqk.ir داریم که می‌تواند اطلاعات جلسه خانگی خودشان را در آن سامانه ثبت کنند و به کانال ایتای ما به نشانی jkqkbu_admin در پیام‌رسان بپیوندند. به دلیل تقارن ماه مبارک رمضان و نوروز و فرصتی برای دورهمی بیشتر، در پویش رسانه‌ای خودمان پیشنهادی را برای خانواده‌ها داریم. آنها می‌توانند سوره مبارکه قدر را در سر سفر‌ه‌های سحر و افطار با همدیگر بخوانند. سوره قدر اساس خیر و برکت محسوب میشود و مکتبی است که امام خمینی(ره) به بسیجی‌ها فرمود که آنها ره صد ساله را یک‌شبه طی کردند. ماه رمضان و شب قدر فرصتی را فراهم می‌کند و اگر انسان آماده باشد، برای چنین جهشی آماده میشود. لذا سوره قدر رزق معنوی دارد و امیدواریم که خانواده‌ها مزه قرآن‌خوانی جمعی را بچشند و تبدیل به سنتی شود که هر وقت بر سر سفره‌ای نشستیم یک سوره کوچک را بخوانیم و زمینه‌ای شود تا هفته‌ای یک جلسه قرآن برگزار کنیم و بدین ترتیب انس بیشتر خانواده‌ها با کتاب زندگی فراهم شود.
گفت‌وگو از صدیقه صادقین
