روش‌های عجیب استخاره؛ از استخاره منامیه تا استخاره با نخود و لوبیا

به گزارش ایکنا، نشست علمی «ماهیت، مصادیق و احکام استخاره، تفال و تطیر» صبح امروز اول اسفندماه با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد گلزار، پژوهشگر علوم دینی در مدرسه عالی فقهی امام علی بن موسی الرضا(ع) برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

من موضوع استخاره برایم سوال بود چراکه در یکی از سخنرانی‌های آقای ناصر رفیعی شنیدم که ایشان می‌گفت من در زندگی خودم یک مرتبه هم استخاره نکردم، از سوی دیگر برخی بزرگان سر منبر می‌خواهند مطلبی بیان کنند استخاره می‌گیرند. اختلاف فاحش بین این دو دیدگاه برایم سوال بود که جایگاه استخاره کجا است. به همین جهت سراغ بررسی این موضوع رفتم.

این تحقیق چند ویژگی دارد؛ اول اینکه بررسی استخاره و تفال و تطیر در کنار هم است و اشتراکات و افتراقات هر کدام مشخص می‌شود. نکته دوم اینکه شامل بررسی مصادیق و روش‌های استخاره و تفال است. من در این زمینه خیلی جستجو کردم، حقیقت این است مصادیق و روش‌هایی که در این پژوهش برای استخاره ذکر کردیم تاکنون جایی بحث نشده است. نکته سوم بررسی احکام این سه است که البته بیشتر تمرکز ما روی استخاره بوده است چون در کتب فقهی خیلی درباره تفال و تطیر بحث نشده است.

در بخش مفاهیم این نکته را ذکر کردیم که استخاره دارای دو معنا است؛ یک معنای لغوی و یک معنای اصطلاحی. استخاره از نظر لغوی به معنای طلب خیر است. وقتی در روایات از استخاره صحبت شده است هر دو معنا به کار برده شده است یعنی یکجا ائمه(ع) دستور دادند که طلب خیر کنید و در برخی موارد استخاره اصطلاحی منظور است.

چه زمانی باید استخاره کنیم؟

در بخش کلیات پژوهش سه بحث را مطرح کردیم؛ یکی بررسی تاریخی استخاره است. در این بخش به این نتیجه رسیدیم که در گذشته استخاره و تفال و قرعه خیلی از هم مجزا نبوده است و این مفاهیم خیلی به هم نزدیک بودند. اولین مورد تاریخی استخاره که در قرآن آمده است در بحث کفالت حضرت مریم است. یک مورد دیگر داستان حضرت یونس است که از قرعه استفاده می‌کنند تا یونس را در آب بیندازند. مسئله بعدی جایگاه استخاره در شریعت است و اینکه چه زمانی باید استخاره کنیم. در اسلام عقل جای خیلی مهمی دارد. در یک اولویت‌بندی به این نتیجه رسیدیم که اول انسان باید خودش تفکر کند، بعد از عقل دیگران استفاده کند و نهایتا اگر به نتیجه نرسید استخاره کند. مسئله سوم که در این بخش بررسی شده است مسئله نحوست ایام است یعنی گروهی از مردم معتقدند برخی ایام نحوست دارند لذا به آن فال بد می‌زنند.

در بخش دیگری حکم فقهی استخاره را بررسی کردیم و گفتیم طبق دیدگاه فقها استخاره جایز و بلکه مستحب و مورد تاکید اهل بیت(ع) است. در بخش فروعات فقهی چند مسئله را مورد بررسی قرار دادیم یکی حکم عمل به استخاره است یعنی اگر کسی استخاره کرد حتما باید به نتیجه آن عمل بکند یا خیر. اکثر علما می‌گویند عمل به استخاره وجوب ندارد ولی خیلی درست نیست که خلاف استخاره عمل شود. مسئله دوم حکم چندبار استخاره کردن است. آقایان غالبا می‌گویند اگر موضوع عوض نشود نمی‌شود دوباره استخاره کرد و استخاره مجدد وجهی ندارد. اگر هم چند بار استخاره کردی باید به همان مورد اول عمل کنی.

دیدگاه فقها درباره استخاره با نرم افزار

بحث بعدی نیابت در استخاره است. انسان باید خودش برای خودش استخاره بگیرد یا می‌تواند به کس دیگری نیابت بدهد. این سیره قبلا در میان مردم جاری بوده است که افراد، انجام استخاره را به بزرگان واگذار می‌کردند. بحث بعدی استخاره با انگشتر است که فقها تصریح کردند حرام است. مسئله بعدی استخاره با نرم افزارها و سایت‌ها است که امروزه خیلی رایج شده است. مثلا در سایت آیت‌الله مکارم شیرازی چنین بخشی وجود دارد. آقایان در این مورد اختلاف دارند. آیت‌الله مکارم اشکال نمی‌گیرند ولی باقی آقایان می‌گویند این نوع استخاره وجهی ندارد و باید به همان صورتی که در روایات آمده است انجام شود. بحث بعدی آداب استخاره است و اینکه انسان برای انجام استخاره باید چه آدابی را رعایت کند؛ مثلا در روایات سفارش شده است که بهتر است انسان در اماکن متبرکه استخاره کند یا انجام استخاره در برخی زمان‌ها بهتر است. همچنین خوب است انسان تسلیم مقدرات الهی باشد، هرچند نتیجه استخاره خلاف میل باطنی او باشد. خواندن برخی ادعیه هم قبل از استخاره وارد شده است که از دیگر احکام استخاره است. در بخش بعدی تفال و تطیر را بررسی کردیم. برخی علما تفال با قرآن را جایز می‌دانند ولی برخی جایز نمی‌دانند. بحث تطیر در حدیث رفع مورد اشاره قرار گرفته است و روایت چندانی در این زمینه وجود ندارد.

بنده سعی کردم در پیدا کردن مصادیق و تجمیع آنها تمام تلاش خود را به کار بگیرم و بسیاری از منابع را در این زمینه مطالعه کردم. آنچه حاصل شد 9 روش استخاره است. از جمله برای استخاره با قرآن پنج روش بیان شده است. روش دوم استخاره با تسبیح است. یک روش دیگر استخاره با تیر است. یک روش دیگر استخاره با کاغذ است که مدل‌های آن در کتب فقهی بیان شده است. استخاره دیگر الهام با قلب است یعنی انسان توسل کند، دعا کند، بعد ببیند کدام گزینه به دلش می‌افتد به همان عمل کند. گزینه دیگر استخاره با مشورت است یعنی پس از توسل و ادعیه، انسان به آنچه توسط مشاور بیان می‌شود عمل کند. یک روش دیگر استخاره با سنگ‌ریزه است البته از نظر برخی، سنگ ریزه خصوصیت ندارد کما اینکه پدر شهید صدر معتقد بود با نخود و لوبیا هم می‌توان استخاره گرفت. مورد آخر که عامه آن را نقل کردند استخاره منامیه است یعنی شما می‌خوابید و هرچه خواب دیدید به آن عمل می‌کنید.