بایدها و نبایدها در تربیت دینی کودکان
هفته ملی کودک بهانه‌ای شد تا برای آگاهی از بایسته‌های تعلیم و تبلیغ دین و تربیت دینی کودکان به گفت‌وگو با معاون و برخی مربیان و مادران پیش‌دبستانی جامعةالقرآن الکریم شهرکرد بپردازیم.
از نظر اسلام و براساس سیره و رهنمودهای معصومین(ع)، آموزش مفاهیم دینی از هنگام تولد شروع می‌شود و آموزش در دوره کودکی پایه و اساس در دوره‌های دیگر است. همچنین آموزش صحیح و مؤثر بدون در نظر گرفتن توانایی ذهنی کودک مطلوب نیست و ممکن است کودک را نسبت به یادگیری دلسرد و یا در یادگیری او اختلال ایجاد کند. از این‌رو، آموزش مفاهیم دینی به کودکان اگرچه امری بسیار مقدس و والا اما موفقیت در آن، در گرو آگاهی و شناخت اصول و روش‌های آموزشی متناسب است.
آیات و روایات همچنین می‌گویند مجموعه مفاهیم و آموزه‌های اعتقادی با سرشت اولیه و دست‌نخورده کودک و به تعبیر قرآنی، با فطرت او سازگار هستند. فطری بودن مفاهیم اعتقادی حاکی از این است که پیش از هر نوع آموزشی، نوعی کشش به سمت دین، خدا و معاد در نهاد کودک وجود دارد که می‌تواند پرورش یابد و شکوفا شود. آموزش دینی به کودکان در واقع باید به معنی اعطای بینش و آگاهی باشد و به رشد و شکوفاسازی سرشت کودک بینجامد که در وجود او نهاده شده و فطری است. لذا، در آموزش و انتقال مفاهیم و آموزه‌های مبتنی بر فطرت، دیگر جایی برای خشونت و سخت‌گیری، تحمیل عقیده، القائات و به تبع آن، تقلید کورکورانه باقی نمی‌ماند.
هفته ملی کودک بهانه‌ای شد تا برای آگاهی از بایسته‌های تعلیم و تبلیغ دین و تربیت دینی کودکان به گفت‌وگو با مدیر و برخی مربیان و مادران پیش‌دبستانی جامعةالقرآن الکریم شهرکرد بپردازیم.
زینب فرجزاده، معاون پیش‌دبستانی جامعةالقرآن شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه در حال حاضر ۵۰ کودک حدوداً شش ساله در دوره پیش‌دبستانی این مجموعه تحت تعلیم چهار مربی هستند، اظهار کرد: فعالیت این واحد از سال ۸۶ آغاز شده است که در زمینه آموزش‌های قرآنی از رده سنی خردسالان تا بزرگسالان مشغول فعالیت است و مرکز خردسالان به‌صورت مجزا از بزرگسالان، کودکان ۳.۵ سال به بالا را تحت پوشش قرار می‌دهد.
وی با ذکر اینکه تمامی منابع و محتوا و شیوه‌های آموزشی از سوی مرکز جامعةالقرآن الکریم به ما ابلاغ و ارسال می‌شود و مربیان دوره‌های آموزشی را برای فعالیت در این مجموعه گذرانده‌اند، ادامه داد: این افراد دوره‌های مربی‌گری را در قم طی کرده و در این مرکز مشغول به کار شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
فرجزاده در خصوص شکل و محتوای کلاس‌های آموزشی پیش‌دبستانی جامعةالقرآن، بیان کرد: تمام ضوابط و مقررات ابلاغ شده از سوی آموزش و پرورش در این مرکز رعایت شده است؛ کتاب‌ها و منابع آموزشی تدوین شده و مورد نظر آموزش و پرورش در این مرکز ارائه می‌شود، همچنین کودکان در ضمن این آموزش‌ها، به یادگیری قرآن و آشنایی با برخی سوره‌های کوچک می‌پردازند.
این بانوی فعال قرآنی تصریح کرد: در واقع اکثر کودکان این مرکز از قرآن‌آموزان جامعةالقرآن هستند که از سنین پایین تحت تعلیم و تربیت قرار گرفته‌اند و کودکان رده سنی پیش‌دبستانی براساس سیستم آموزش قرآن که در جامعةالقرآن پیگیری می‌شود، باید تحت تعلیم دوره‌های آموزش قرآن قرار بگیرند و این کودکان وقتی وارد دوره ابتدایی می‌شوند بر روخوانی برخی سوره‌ها مسلط هستند.
کودکان عاشق بازی و اخلاق خوش هستند
در ادامه نرگس قربانی، مربی پیش‌دبستانی جامعةالقرآن در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه کودکان عاشق بازی، خنده و اخلاق خوش هستند، اظهار کرد: تلاش ما این است که هر آموزه جدید را با زبان جذاب بازی، قصه، نمایش، سرود، نقاشی و... به کودکان انتقال دهیم تا ضمن اینکه لحظات خوش و با نشاط در این مکان برایشان رقم می‌خورد، مقوله آموزش و تربیت دینی نیز اتفاق بیفتد.
وی با بیان اینکه آموزش قرآن و نماز نیز جز با همین شیوه‌های جذب‌کننده در کودکان اثرگذار نخواهد بود، ادامه داد: یک مربی کودک باید همواره با حال خوب و پرنشاط و پویا در جمع کودکان حاضر شود، اخلاق نیکو و برخورد از سر مهربانی و عطوفت داشته و حتی در ظاهر و پوشش نیز مؤلفه‌های روانشناختی جذب را رعایت کند.
قربانی تأکید کرد: این گفته شهید احمد کاظمی که باید جوری زندگی کنیم گویی شهید زنده هستیم، به نظرم در مورد یک مربی کودک بیش از سایر افراد صدق می‌کند، چراکه همواره باید لبخند بر لب داشته باشد تا کودکان جذب این چهره گشاده و مهربان شوند. اگر کودکان را به اجبار به انجام فرایض دینی کنیم، قطعاً دلزده می‌شوند، چراکه استفاده از لسان و بیان امری و آمرانه در مورد تربیت کودکان نتایجی وارونه و سوء دارد.
اثرگذاری عمیق معلم عامل در کودکان
این مربی کودک با تأکید بر اینکه عمل معلم اثری به مراتب عمیق‌تر از سخن و کلام او دارد، گفت: برای نمونه، وقتی اذان گفته می‌شود مربی کلاس را تعطیل کند و با زبان کودکانه به آنان بگوید که «خداجون داره ما رو صدا می‌زنه منم باید برم نماز بخونم»، در چنین حالتی، کودکان وقتی عمل مربی را می‌بینند چون تحت تأثیر او قرار دارند طبعاً خودشان نیز به این سمت کشیده می‌شوند و دوست دارند که مربی را در نماز همراهی کنند یا خودشان در منزل نماز بخوانند.
قربانی ادامه داد: کودکان همچنین می‌بینند با بلند شدن نوای اذان، تغییری در شرایط ایجاد می‌شود و مربی کلاس را ادامه نمی‌دهد و حتی اگر زمان بازی کودکان باشد، مربی آن‌را تعطیل می‌کند و به سمت نماز می‌شتابد؛ به‌علاوه، آنان مشاهده می‌کنند که مربی پس از نماز با حس و حالی بهتر و انرژی بیشتر به کلاس باز می‌گردد و به آن‌ها می‌گوید «من رفتم با خداجون صحبت کردم و انرژی بیشتری گرفتم برای بازی با شما»؛ این دست رفتارها و اعمال به‌ظاهر ساده از سوی مربی همچون یک کلاس درس مفید و سودمند است که تأثیرات عمیق تربیتی را بر کودکان گذاشته و پرداختن به فرایض دینی از جمله نماز را در وجود آنان نهادینه می‌کند.
وی پیوست‌هایی چون اتاق تغذیه، سالن بازی، آزاد بودن کودکان برای همراه داشتن اسباب‌بازی‌های مورد علاقه را نیز یادآور شد و توضیح داد: خانواده‌ها و کودکان ذیل نام جامعةالقرآن در این مکان آموزشی حضور دارند و اگر این فضا که با نام قرآن کریم پیوند دارد، بتواند یک بستر مطلوب و خاطره‌انگیز را برای کودکان ایجاد کند در بلندمدت در ذهن آنان ماندگار خواهد شد و همیشه از این دوران با نیکی یاد خواهد کرد.
قربانی پیوند قرآنی و شاد و پرنشاط بودن را یکی از رویکردهای مجموعه پیش‌دبستانی برشمرد و افزود: تلاش شده تا کودکان پیش‌دبستانی جامعةالقرآن فضا و امکانات لازم را برای تخلیه هیجانات کودکانه و بازی و تفریح و سرگرمی با همسن و سالان داشته باشند و تا جایی که امکان دارد در اینجا به آنان خوش بگذرد.
این بانوی قرآنی تصریح کرد: روخوانی و روانخوانی قرآن ویژه قرآن‌آموزان جامعةالقرآن، حفظ سوره‌های کوچک و احادیث کوتاه و نیز آموزش مباحث ریاضی، علوم و... بر طبق ضوابط آموزش و پرورش شاکله محتوایی آموزش کودکان در پیش‌دبستانی جامعةالقرآن را تشکیل می‌دهد.
فضاسازی جذاب برای کودکان
ام‌البنین شیرعالی، دیگر مربی پیش‌دبستانی جامعةالقرآن شهرکرد نیز به خبرنگار ایکنا گفت: خانواده‌هایی که برای قرآن کریم در زندگی خود نقش و ارزش بالایی قائل هستند در تربیت قرآنی فرزندان نقش‌آفرین هستند و پشتوانه تمام کودکانی که در اینجا حضور دارند، خانواده قرآنی و قرآن‌دوست آنان است که در روزگار مهجوریت مصحف شریف، از اهمیت آموزه‌های آن غافل نمانده‌اند و لذا فرزندان خود را به این محیط قرآنی می‌سپارند. هم و غم ما نیز این است که نگاه قرآنی در کودکان ایجاد شود که وسیله عاقبت بخیری آنان خواهد شد.
وی با ذکر اینکه کودکان با فطرت پاک و الهی زمینه جذب به قرآن را در خود دارند، ادامه داد: اگر این مفاهیم و معانی از طریق صحیح به آنان انتقال یابد قطعاً برای همیشه در وجود آنان نهادینه خواهد شد؛ تلاش شده است که فضاسازی پیش‌دبستانی جامعةالقرآن در عین جذب‌کننده بودن، حال و هوای قرآنی و مذهبی داشته باشد.
شیرعالی در خصوص راهکارهای جذب کودکان به قرآن در مجموعه جامعةالقرآن، بیان کرد: تمام تلاش ما این است که هر آنچه آموزش دیده و طی چندین سال کار در حوزه آموزش قرآن کریم به کودکان در این مجموعه کسب کرده‌ایم برای اعتلای کودکان مورد استفاده قرار دهیم.
این بانوی قرآنی تصریح کرد: در آموزش قرآن به قرآن‌آموزان جامعةالقرآن در قالب بازی و سرگرمی به آنان ارائه می‌شود که خروجی بسیار خوبی دارد؛ این آموزش‌ها در قالب‌های بازی، کاردستی، نقاشی و... به کودکان انتقال داده می‌شود. از اینجاست که ریشه علاقه و انس با قرآن در نهاد کودکان تقویت می‌شود و شاخ و برگ می‌یابد.
شیرعالی در خصوص راهکارهای آموزش تکالیف الهی مانند نماز به کودکان، گفت: باید توجه داشت که مربی کودکان پیش از هر چیز خودشان باید اهل عمل باشند و اگر مربی عامل نباشد مثلاً مقید به حجاب یا نماز نباشد و فقط در سخن و کلام کودکان را دعوت به حجاب و نماز کند، هیچ تأثیر سودمند و بلندمدت را نباید انتظار داشت.
این مربی باسابقه کودک تأکید کرد: بازی حرف اول را در آموزش کودکان می‌زند و اگر فضا و امکانات لازم برای بازی کودکان در فضای آموزشی مهیا نباشد، جذب و تربیت صحیح اتفاق نمی‌افتد.
نقش تعیین‌کننده خانواده در تربیت دینی کودکان
در ادامه مادر سیدابوالفضل کاظمی با اشاره به اینکه فرزندش از دو سال قبل در جامعةالقرآن مشغول فراگیری قرآن کریم است، بیان کرد: مهم‌ترین انگیزه‌ای که باعث شد فرزندم را به این فضای قرآنی بیاورم، علاقه خودش بود و وقتی این علاقه به سوره‌های قرآن را در او مشاهده کردیم تصمیم گرفتیم در فضای جامعةالقرآن قرار بگیرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر فرزندم که پنج سال و هشت ماه دارد، قادر به تلاوت چند سوره کوچک است و مربیان نیز قصد دارند تلاوت جزء ۳۰ را امسال به کودکان آموزش دهند؛ همچنین فرزندم خواندن و نوشتن برخی کلمات قرآنی را می‌شناسد و خوشبختانه نسبت به فراگیری قرآن علاقه نشان می‌دهد و پیش می‌رود.
کاظمی تصریح کرد: همراه بردن کودکان به فضاها و محافل مذهبی و قرآنی از جمله نماز جماعت، مجالس انس با قرآن، هیئت و... در انتقال مفاهیم دینی و قرآنی به کودکان مؤثر است.
همچنین مادر برسام و سامیار صانعی اظهار کرد: پسر اولم که اکنون ۱۲ سال دارد، از سه سالگی در این مرکز تحت تعلیم قرار داشت که روخوانی و روانخوانی قرآن را فرا گرفت و آنچنان در قرائت قرآن قوی بود که وقتی وارد اول دبستان شد، هم حروف را می‌شناخت و هم به راحتی قرآن را تلاوت می‌کرد. همین توفیقات انگیزه‌ای شد تا پسر دومم نیز به این سمت هدایت شود، اگرچه شرایط کرونایی باعث شد از بخشی از آموزش‌ها جا بماند اما در حال حاضر مشغول یادگیری تلاوت قرآن است و خوشبختانه رضایت دارد و علاقه نشان می‌دهد.
وی با ذکر اینکه حضور فرزندم در این مکان را یک ضرورت می‌دانم، بیان کرد: با آنکه مرکز پیش‌دبستانی در محله محل سکونتمان دایر است اما تصمیم گرفتیم بُعد مسافت را قبول کنیم و فرزندمان را برای فراگیری قرآن از سنین پایین به این مرکز بیاوریم.
صانعی تصریح کرد: بار اول که پسر اولم را به کلاس آیه‌ها در جامعةالقرآن آوردم با این هدف بود که کنار همسن و سالان ساعتی را بازی کند و سرگرم شود، اما مشاهده عملکرد خوب این مرکز و اخلاق حسنه مدیر و مربیان و نیز آموزش‌های خوب قرآنی که ارائه می‌شد، ما را مصمم ساخت تا این حضور مستمر شود.
وی گفت: با نصیحت و حرف زدن یا وادار کردن کودک و نوجوان به یادگیری قرآن نمی‌توان فرد قرآنی بار آورد بلکه پدر و مادر در کنار برقراری تعامل خوب با فرزند باید عامل به گفته‌های خود نیز باشند.
