افول هنر تواشیح از مهجوریت قرآن نشئت می‌گیرد
چهره ممتاز قرآنی چهارمحال‌وبختیاری گفت: تواشیح را نمی‌توان بدون توجه به قرآن کریم زنده کرد، یعنی نمی‌شود فقط به تواشیح پرداخت و به آن رونق داد در حالی که قرآن در مهجوریت به سر می‌برد، چرا که کمرنگ شدن و افول هنر تواشیح از مهجوریت قرآن نشئت می‌گیرد.
«فرشاد توحیدنیا» را باید جزو اولین چهره‌های فعال چهارمحال‌وبختیاری در حوزه تواشیح استان دانست که به مدت 20 سال به‌عنوان مربی نخستین گروه تواشیح استان یعنی گروه «راویان وحی کانون آینده‌سازان بروجن» به آموزش و تربیت چهره‌های قرآنی استان و شهرستان پرداخت. اوج افتخار گروه راویان وحی اجرا در محضر مرحوم استاد شحات انور است که این گروه در سال 73 با دعوت استاد شاه‌میوه به اصفهان عزیمت کرد و در این محفل قرآنی به اجرای برنامه پرداخت. این گروه همچنین در بسیاری از مناسبت‌های مهم در حضور وزرا، استانداران و مقامات عالی، برنامه‌ها و محافل انس با قرآن و به ویژه در حضور مرحوم استاد راغب مصطفی غلوش در شهرکرد به اجرای تواشیح پرداخت.
توحیدنیا همچنین به عنوان مربی گروه تواشیح مدرسه راهنمایی نمونه اندیشه فعالیت داشته است که در دهه 70 توانست در مسابقات دانش‌آموزان رتبه برتر کشوری را به دست آورد. او مربی گروه تواشیح دبیرستان ملاصدرا نیز بود که کسب رتبه اول کشور در مسابقات دانش‌آموزان را در تاریخ فعالیت‌های قرآنی چهارمحال و بختیاری ماندگار کرد؛ کسب مقام اول شهرستان و استان و سوم کشوری در مسابقات تواشیح مطلع‌الفجر سازمان تبلیغات اسلامی از دیگر افتخارات این گروه تواشیح است.
این قاری ممتاز عناوینی چون مربی و عضو گروه تواشح دانشگاه شهرکرد و شرکت در مسابقات نهایی دانشجویان کشور، مربی و عضو گروه تواشیح بزرگسالان کانون قرآن تبلیغات اسلامی بروجن، مربی و عضو گروه تواشیح باشگاه فرهنگی ورزشی فجر سپاه تهران، مربی گروه تواشیح دارالقرآن نیروی زمینی سپاه تهران را نیز در کارنامه فعالیت‌های قرآنی خود دارد. ایکنا چهارمحال‌وبختیاری با این پرسش که دلایل افول هنر تواشیح در استان چیست؟ به سراغ این قاری ممتاز و مدرس دانشگاه رفته است که این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.
فرشاد توحیدنیا، قاری ممتاز چهارمحال‌وبختیاری و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه قرآن زمانی نازل شد که دو موضوع «ادبیات» و «موسیقی» نقاط قوت اقوام عرب بود، اظهار کرد: خداوند در قرآن کریم دقیقاً از این دو ظرفیت برای ارائه این کتاب آسمانی استفاده کرده و لذا جلوه‌های موسیقایی قرآن یکی از عواملی بود که باعث نفوذ این کلام در دل‌ها می‌شد. چرا که اقوام عرب نسبت به موسیقی حساس بودند و اگر با یک موسیقی با بهترین کیفیت و محتوا و تأثیرگذاری روبرو می‌شدند، قطعاً استقبال می‌کردند.
توحیدنیا با ذکر اینکه قرائت قرآن کریم زیباترین ملودی در جهان اسلام و بلکه در عالم بشریت است، ادامه داد: این کتاب آسمانی از حیث ادبی و جلوه‌های موسیقایی زیباست و هر چقدر با این موسیقی و محتوا فاصله گرفته شود، تأثیرگذاری تقلیل می‌یابد؛ بنابراین هر موسیقی و ادبیاتی که به قرآن نزدیک‌تر باشد، تأثیرگذارتر است. نهج‌البلاغه، نهج‌الفصاحه، صحیفه سجادیه و متون دعایی در مرتبه دوم زیبایی و تأثیرگذاری بعد از قرآن کریم هستند اما با این حال نمی‌توان یک فراز دعا را با فرازی از قرآن قابل قیاس و برابری دانست و هر کسی متوجه تفاوت یک آیه از قرآن با فرازی از دعا می‌شود.
این مدرس دانشگاه با یادآوری محبوبیت و مقبولیت جهانی اشعار حافظ، تأکید کرد: شعر حافظ شبیه‌ترین و نزدیک‌ترین متن ادبی به قرآن کریم است و همانطور که این قرابت شعر حافظ به قرآن سبب زیبایی و تأثیرگذاری آن شده در حوزه موسیقی نیز هر موسیقی شبیه به موسیقی قرآن هم از همین تأثیرگذاری در اذهان و قلوب برخوردار است.
توحیدنیا با تأکید بر اینکه تواشیح، ابتهال و نشید بعد از قرائت قرآن چهار دسته از موسیقی مذهبی و مقدس عرب هستند، گفت: قرآن بلاشک اکمل و اتم است و نهایت تقدس و معنویت را دارد و پس از قرآن، تواشیح قرار دارد و ناظر به سرودهایی است که شبیه‌ترین و نزدیک‌ترین به جلوه‌های موسیقایی قرآن هستند. در تواشیح حتی عرب‌ها از سازهای موسیقایی به‌ندرت استفاده می‌کنند و محتوای تواشیح از ادعیه ذاکیه و بعضاً آیات قرآن گرفته شده است.
مفهوم‌شناسی تواشیح و زیبایی ذاتی آن
وی با تصریح اینکه تواشیح از ریشه «وشح» به‌معنی گردن‌بند زیبا گرفته شده است، گفت: تأثیرگذاری و زیبایی تواشیح امری عارضی نیست بلکه اعتبار تواشیح ذاتی است؛ درواقع تواشیح نیز مانند قرآن کریم از زیبایی و تأثیرگذاری ذاتی برخوردار است نه آنکه وابسته به زیباخوانی این یا آن قاری باشد.
این قاری ممتاز استان تأکید کرد: موسیقی قرآن به معنای آهنگ‌گذاری بر روی آیات نیست بلکه در نغمات و الحان در درون آیات نهفته است و قاری باید آن‌را کشف کند. این موضوع در مورد ملودی‌‌ها، نغمات و مقام‌های تواشیح نیز صادق است و تواشیح‌خوان این هنر را دارد که نزدیک‌ترین ابیات و موسیقی به قرآن کریم را در محتوای تواشیح ارائه کند که وقتی این موسیقی و محتوا به صورت جمعی خوانده می‌شود، تأثیرگذاری آن به مراتب افزون‌تر می‌شود.
توحیدنیا در خصوص ابتهال و مناجات‌خوانی با تصریح اینکه در این قسم موسیقی مذهبیِ دنیای عرب الزاماً از ادعیه و احادیث و روایات، احادیث قدسی و حتی آیات قرآن در محتوا استفاده نمی‌شود، بیان کرد: در ابتهال و مناجات ممکن است تلفیقی از آیات دعایی و ندایی و متون و‌اشعار عرفانی عرب با دیگر فرازها استفاده شود.
وی استفاده از اشعار در ابتهال را که در مرتبه سوم موسیقی عرب و پس از قرائت و تواشیح قرار دارد امری معمول دانست و توضیح داد: آثار شاعرانی چون دعبل خزایی و دیگر شاعران به‌عنوان محتوای ابتهال ممکن است مورد استفاده قرار گیرد؛ نشید یا به عبارت دیگر تصنیف نیز نوعی موسیقی سنتی و اصیل عرب با موضوعات مذهبی است که از ابزار موسیقی نیز ممکن است در ساخت آن استفاده شود.
توحیدنیا تواشیح را یک ظرفیت فارغ از فهم یا عدم فهم محتوا توسط مخاطب دانست و توضیح داد: همه مستمعان از صوت زیبای قرآن لذت می‌برند حتی اگر معنای آیات را متوجه نشوند و اتفاقاً یکی از رموز جذب به سمت قرآن همین استماع قرآن کریم حتی بدون متوجه شدن ترجمه و مفاهیم آیات است. مقام معظم رهبری نیز تلاوت و استماع قرآن را دروازه ورود به معارف این کتاب آسمانی می‌دانند.
علت‌یابی افول هنر تواشیح
بیشتر بخوانید
وی تأکید کرد: تواشیح ظرفیتی بزرگ است که اشعار و الحان آن حتی اگر توسط مخاطبان درک نشود تأثیرگذار است؛ اگر کسی معنا و مفهوم تواشیح را هم متوجه شود این تأثیرگذاری به مراتب بیشتر خواهد شد.
این چهره قرآنی استان با طرح این پرسش که چرا هنر تواشیح پس از طی یک دوران ظهور و شکوفایی دچار افول شد، تصریح کرد: دهه ۶۰ و ۷۰ را باید دهه‌های قرائت قرآن دانست که برپایی مجالس و محافل متعدد و پرشور قرآنی به‌ویژه با حضور قاریان مصری صحنه‌های پرشکوهی را ماندگار ساخت و همه مردم با شوق و علاقه در رویدادها و مجالس قرآنی حضور می‌یافتند.
توحیدنیا ادامه داد: در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ اما محافل پرشور قرآنی کم‌کم رنگ باختند و جای خود را به هیئت‌ها و مجالس مداحی و مولودی دادند. علت اصلی آن است که اساساً قرائت قرآن مستلزم آگاهی و تسلط به تجوید، صوت و لحن، الحان و مقام‌های قرائت بوده و فراگیری این موارد تخصصی زمان‌بر و دشوار است. لذا ساده‌ترین راه یعنی روی آوردن به مداحی و مولودی در هیئات مذهبی که نیازی به فراگیری این مباحث دشوار ندارد، انتخاب و دنبال شد و به تدریج محافل قرآنی در حاشیه قرار گرفتند.
وی با تأکید بر اینکه هرچقدر به مداحی نزدیک شدیم به همان میزان از مباحث و رویکردهای قرآنی فاصله گرفتیم، گفت: از آنجا که هنر تواشیح در مرتبه‌ای پایین‌تر در پیوند با قرائت قرآن قرار دارد، با کمرنگ شدن جمع‌ها و برنامه‌های قرآنی تواشیح نیز بتدریج رنگ باخت و لذا ظهور و افول و نیز شکوفایی تواشیح در جامعه ما ارتباطی مستقیم با فرآیند بروز و شکوفایی قرائت قرآن دارد. همین وضعیت برای دو نغمه دینی دیگر یعنی ابتهال و نشید که در مراتبی پابین‌تر از قرآن و تواشیح اما در پیوند دائمی قرار دارند، پیش آمد.
توحیدنیا تأکید کرد: هرچقدر جامعه از دین و معنویت فاصله بگیرد، پرواضح است که از موسیقی و نغمات دینی نیز فاصله خواهد گرفت، همینطور هر اندازه فرهنگ و اندیشه غربی در جامعه پررنگ شود، موسیقی غربی نیز فراگیرتر خواهد شد.
تاریخچه تواشیح در چهارمحال‌وبختیاری
این فعال با سابقه قرآنی استان با اشاره به اینکه بنده از سال ۱۳۷۰ در دانشگاه شهرکرد مشغول به تحصیل شدم، بیان کرد: در همان سال‌ها بنده اولین گروه تواشیح استان و شهرستان با نام «راویان وحی» را در کانون آینده‌سازان بروجن راه‌اندازی کردم. تک‌تک اعضای این گروه از قاریان دانش‌آموز شهرستان بودند اما گروه‌هایی که چند سال بعد شاهد ظهورشان بودیم، تمام اعضا قاری نبودند.
توحیدنیا ادامه داد: گروه تواشیح راویان وحی بتدریج وارد مسابقات شد و همزمان در دانشگاه شهرکرد نیز یک گروه تواشیح دانشجویی راه‌اندازی کردم. کمی بعد گروه‌های تواشیح دیگری همچون «فجر» بروجن متشکل از قاریان بزرگسال توسط استاد مهدی پرتوی و گروه تواشیح «مصباح» توسط استاد حسین رمضانی، گروه شهید آذریان توسط استاد محمدرضا آذریان و گروه تواشیح بانوان توسط استاد مریم امیدی و با همت اساتید دیگر شکل گرفتند که همگی با تبادل افکار و اندیشه‌ها با یکدیگر، باعث افتخارآفرینی برای شهرستان و استان بودند.
این فعال قرآنی افزود: گروه تواشیح دبیرستان ملاصدرای بروجن در مسابقات تواشیح دانش‌آموزان شرکت داشت و مقام اول کشور را در سال ۷۴ کسب کرد. در مسابقات مطلع‌الفجر و دانش‌آموزان کشوری نیز دو مقام سوم کشوری از سوی گروه راویان وحی کسب شد. گروه‌های تواشیح، فجر و مصباح نیز توفیقات خوبی در سطح استان و کشور کسب کردند.
وی با ذکر اینکه اعضای گروه‌های تواشیح بروجن امروز در زمره قاریان ممتاز استان هستند، گفت: همچنین برخی از این افراد در کسوت روحانی، معلم و اساتید دانشگاه مشغول خدمتند و پیداست کسانی که در فضای قرآنی کار کرده و رشد یافته‌اند می‌توانند به افراد تأثیرگذاری در جامعه تبدیل شوند. البته که مسجد حاج کرامت بروجن در طول دهه‌های شصت و هفتاد پایگاه رشد، توسعه و اعتلای گروه‌ها بود که گویای نقش مسجد در اشاعه و تعمیق فرهنگ قرآنی است.
ظهور گروه‌های تواشیح فارسی و عربی‌خوان از دهه ۸۰
توحیدنیا شهرستان بروجن را کانون و پیشتاز در تواشیح استان خواند و تأکید کرد: با گذر زمان به دلایلی که توضیح دادم و با کمرنگ شدن رویکردهای قرآنی در جامعه، فعالیت‌های حوزه تواشیح نیز رنگ باخت. نکته دیگر آنکه، در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، قاریان و تواشیح‌خوانان گروه‌های تواشیح تمایل داشتند متون و محتوای صد در صد عربی و تخصصی را اجرا کنند اما در دو دهه بعدی، شاهد ورود متون فارسی به تواشیح هستیم و تلفیقی از فارسی و عربی توسط تواشیح‌خوانان اجرا می‌شود که این به مذاق تواشیح‌خوانان قدیمی‌تر خوش نیامد چرا که دوست نداشتند از معنویت و لذت متون زیبای قرآنی فاصله بگیرند.
توحیدنیا گفت: بخش زیادی از افرادی که قاری نبودند و مشکل لحن و تجوید داشتند اما از استعداد صدا برخوردار بودند، از تواشیح فارسی عربی استقبال کردند و این قسم گروه‌های تواشیح که تلفیقی از فارسی و عربی می‌خواندند افزایش یافتند؛ درواقع تخصصی و تکنیکال بودن تواشیح و دشواری این قسم کار، باعث شد که استقبال از گروه‌های تلفیقی افزایش یابد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه حمایت شایسته و بایسته از سوی نهادهای متولی از تواشیح انجام نشده است، افزود: اگر بخواهیم تواشیح دوباره به روزهای اوج بازگردد باید قرائت قرآن به معنی واقعی کلمه در جامعه جاری و ساری شود و اگر قرائت قرآن در جامعه پررنگ شود، متعلقات قرآن نیز دوباره احیا خواهد شد و جان خواهد گرفت. تواشیح را نمی‌توان بدون توجه به قرآن کریم زنده کرد یعنی نمی‌شود فقط به تواشیح پرداخت و به آن رونق داد در حالی که قرآن در مهجوریت به سر می‌برد، چرا که کمرنگ شدن و افول هنر تواشیح از مهجوریت قرآن نشأت می‌گیرد.
موجودیت تواشیح وابسته به قرآن است
توحیدنیا تأکید کرد: کسی می‌تواند تواشیح‌خوان خوبی باشد که قاری خوبی باشد و بتواند الحان و مقام‌ها را بشناسد؛ هر چقدر رویکرد جامعه نسبت به قرآن و جلوه‌های موسیقایی و تلاوت آیات نورانی قرآن بیشتر بشود، هنرهای قرآنی از جمله تواشیح و ابتهال و نشید نیز تقویت خواهد شد و هر چقدر که جامعه ما از سمت قرآن فاصله بگیرد، هنرها و متعلقات قرآن نیز تضعیف می‌شود.
این چهره قرآنی استان گفت: هنر تواشیح کاملاً وابسته به قرآن کریم است و این هنر به خودی خود وجود ندارد و نمی‌توان تواشیح را از قرآن منفک کرد؛ هنر تواشیح و ابتهال تنها در کنار قرآن موجودیت می‌یابند لذا برای احیای تواشیح ابتدا باید قرآن را در جامعه پررنگ کرد.
توحیدنیا با اشاره به لزوم بازتعریف و باز تولید روش‌های تبلیغ دینی و معنوی و آموزه‌های قرآنی در گذر از سنت به مدرنیسم، گفت: این یک اصل است که جوامع وقتی از سنت به سمت مدرنیسم حرکت می‌کنند، فرهنگ، آداب و رسوم و جلوه‌های موسیقایی آنان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و اگر آن جامعه نتواند در این دوران گذار، آموزه‌های دینی و فرهنگ و ذائقه و رویکرد موسیقایی خود را در حوزه مذهبی و دینی به‌روزرسانی، بازتعریف و باز تولید کند هویت و ماهیت موسیقایی خود را برای همیشه از دست خواهد داد.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد قرائت قرآن و هنرهای مرتبط با قرآن مثل تواشیح، ابتهال و نشید باید برای نسل جوان امروز به‌روزرسانی و بازتعریف شود، در غیر اینصورت نوجوان و جوان ما خلأهای ذهنی خود را با موسیقی ضد ارزشی حاکم بر کوچه و بازار پُر می‌کند و لذا جوان ایرانی و اسلامی به جای استماع قرآن به موسیقی غربی روی می‌آورد. همچنان که شاعر به نیکویی سروده است: مرغ درخشنده چو پنهان شود، شب پره بازیگر میدان شود.
حُسن ختام این گفت‌وگو، کلیپ حاوی مجموعه تصاویری از سیر فعالیت‌های فرشاد توحیدنیا در حوزه قرآنی، تواشیح‌خوانی و مدیریت گروه‌های تواشیح استان در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ است.
انتهای پیام
