خطبه غدیر و اخلاق پیامبر(ص) در برابر مخالفان + فیلم

به گزارش ایکنا، به مناسبت ایام دهه امامت و ولایت و عید غدیر خم، پای مجموعه درس‌گفتار «غدیر و اخلاق اجتماعی» از زبان محمدهادی امین ناجی، نائب‌رئیس انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران نشسته‌ایم.

امین ناجی در پنجمین قسمت از این مجموعه با عنوان «اخلاق پیامبر(ص) در برابر مخالفان» به موضوع رفتار نبی مکرم اسلام(ص) در برابر مخالفان خود شامل سه گروه منافقان، سرزنش‌کنندگان و مسخره‌کنندگان پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید.

در ادامه مبحث مربوط به خطبه غدیر، به موضوع تأکید پیامبر(ص) به آیه اکمال دین می‌پردازیم. زمانی که به خطبه غدیر می‌پردازیم، می‌بینیم که پیامبر(ص) به گزاره‌هایی اشاره می‌کند که برای اعلام خلافت و جانشینی علی بن ابی‌طالب(ع) سه بار آیه اکمال را دریافت کرده و هم‌اکنون آماده ابلاغ آن است.

در این بین پیامبر(ص) گروه‌های چهارگانه میان مسلمانان را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند علت اینکه این آیه سه بار نازل شد و من تأخیر کردم، تعداد اندک متقیان و کسانی که آن را خواهند پذیرفت است. همچنین، منافقان، سرزنش‌کنندگان و مسخره‌کنندگان گروه‌های دیگری هستند که پیامبر(ص) بدان اشاره کردند.

براساس گزارش‌های مختلف، ویژگی‌های سه گروه مورد اشاره پیامبر(ص) یعنی منافقان، سرزنش‌کنندگان و مسخره‌کنندگان همان ویژگی‌های منافقان است. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «بِأَنَّهُمْ یقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ مالَیسَ فی قُلوبِهِمْ؛ به زبان چیزی را می‌گویند که در دل‌هایشان نیست». این خصلت، به خودی خود از ویژگی‌های نفاق است. در شرایط اجتماعی مثبت و مطلوب، سخن و درون، ظاهر و باطن با یکدیگر کاملا انطباق دارند و اگر این انطباق نباشد، نفاق ایجاد ‌شده و این مسئله مورد کراهت و تهدید خداوند متعال قرار گرفته است.

پیامبر(ص) در ادامه این خطبه می‌فرمایند: «وَیحْسَبُونَهُ هَیناً وَ هُوَ عِنْدَالله عَظیمٌ؛ آن را اندک و آسان می‌شمارند حال آن که نزد خداوند بس بزرگ است». ایشان در ادامه سخنان خود در خطبه غدیر این‌گونه فرمودند که «وَکثْرَةِ أَذاهُمْ لی غَیرَ مَرَّةٍ حَتّی سَمَّونی أُذُناً وَ زَعَمُوا أَنِّی کذالِک لِکثْرَةِ مُلازَمَتِهِ إِیی وَ إِقْبالی عَلَیهِ حَتّی أَنْزَلَ الله عَزَّوَجَلَّ فی ذالِک (وَ مِنْهُمُ الَّذینَ یؤْذونَ النَّبِی وَ یقولونَ هُوَ أُذُنٌ، قُلْ أُذُنُ - (عَلَی الَّذینَ یزْعُمونَ أَنَّهُ أُذُنٌ) - خَیرٍ لَکمْ، یؤْمِنُ بِالله وَ یؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنینَ) الآیةُ؛ و نیز از آن روی که منافقان بارها مرا آزار رسانیده تا بدانجا که مرا اُذُن (سخن شنو و زودباور)‌ نامیده‌اند، به خاطر همراهی افزون علی با من و رویکرد من به او و تمایل و پذیرش او از من، تا بدانجا که خداوند در این موضوع آیه‌ای فرو فرستاده: «و از آنانند کسانی که پیامبر خدا را می‌آزارند و می‌گویند: او سخن شنو و زودباور است. بگو آری! سخن شنو است. بر علیه آنان که گمان می‌کنند او تنها سخن می‌شنود لیکن به خیر شماست، او (پیامبر(ص)) به خدا ایمان دارد و مؤمنان را تصدیق می‌کند و راستگو می‌انگارد».

سوره مبارکه توبه از جمله سوره‌هایی است که در سال‌های پایانی عمر رسول‌الله(ص) نازل شده است و این آیه گویای این است که شرایط اجتماعی شرایط آزاردهنده‌ای برای پیامبر(ص) بوده است. البته رفتار نبی مکرم(ص) آن‌چنان زیبا و صبورانه است که حتی مخالفان امکان جسارت به جایگاه پیامبر(ص) را نیز داشته‌اند.

همچنین پیامبر(ص) در ادامه از آیه 67 سوره مائده نیز استفاده می‌کنند. « ثُمَّ تلا؛ (یا أَیهَاالرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک - فی حَقِّ عَلِی - وَ انْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَالله یعْصِمُک مِنَ النّاسِ)؛ ای پیامبر ما! آن چه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده (در حق علی) ابلاغ کن وگرنه کار رسالتش را انجام نداده‌ای و البته خداوند تو را از آسیب مردمان نگاه می‌دارد».

این دو آیه که پیامبر(ص) در فراز دوم خطبه غدیر از آن‌ها استفاده می‌کند گویای این است که هر سخن پیامبر(ص) مستند به قرآن کریم است و نبی مکرم(ص) در این استناد عین آیه را نیز به کار برده‌اند که اصطلاحا به آن بینامتنیت گفته می‌شود. مسئله بینامتنیت قرآن و خطبه غدیر در مورد شأن نزول آیه 67 سوره مبارکه مائده در وصف امیرمؤمنان و اهل بیت(ع) قابل دقت است.

زمانی که به تفسیر تبیان شیخ طوسی مراجعه می‌کنیم، ملاحظه می‌کنیم که پنج احتمال را از گزاره‌های روایی متناسب با شرایط اجتماعی خود مطرح می‌کند که خدا به رسول خویش وحی فرستاد که علی بن‌ ابی طالب(ع) را جانشین خود قرار دهد و پیامبر(ص) نیز نگران این بودند که این موضوع بر برخی از صحابه گران آید و خداوند سلامت و امان پیامبر(ص) را تضمین کردند. جالب است بدانیم هیچ آیه‌ای از آیات قرآن نبود که پیامبر(ص) نگران ابلاغ آن باشند و تنها آیه‌ای که ایشان نگرانی ابلاغ آن را داشتند همین آیه بود که خداوند متعال به پیامبر(ص) دستور دادند که حتما باید این آیه را ابلاغ کنی و اگر ابلاغ نکنی، گویی رسالت خود را به فرجام نرسانده‌ای.

امیدواریم با حشر و نشری که با این خطبه پیدا کردیم، وارد فضایی شویم که بتوانیم کل این خطبه را مرور کنیم و این مسئله فقط اختصاص به ایام غدیر نداشته باشد، بلکه بهانه‌ای باشد برای ورود ما به این خطبه و بررسی عالمانه و محققانه آن تا بتوانیم پیام‌های مختلف اجتماعی، روایی، تفسیری، تاریخی و گوناگون این خطبه را برای زندگی و جامعه خود انتخاب کرده و بدان عمل کنیم.