تبیین شاخص‌های پنج‌گانه تربیت دینی کودکان

طیبه حاتمی، مشاور مرکز مشاوره سماح مدیریت حوزه علمی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا در تشریح مؤلفه‌های اصلی تربیت کودکان و با اشاره به اینکه مقوله تربیت بر زندگی فردی و اجتماعی تأثیرگذار است، اظهار کرد: تربیت برخاسته از متن دین و برگرفته از آموزه‌های قرآنی و روایی وجدان انسان را بیدار کرده و سبب آرامش او می‌شود، ضمن اینکه دین و تربیت دینی عاملی بازدارنده است تا فرد در زندگی اجتماعی خود از دیگر افراد اجتماع آسیبی متحمل نشود و یا سبب آزار دیگران نشود.

وی ادامه داد: امیرالمؤمنین(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه خطاب به فرزندشان امام حسن(ع) می‌فرمایند: قلب کودک به زمینی می‌ماند که هر بذری در آن بکارند، می‌روید از این‌رو تربیت تو را پیش از آنکه قلبت سخت و ذهنت مشغول شود، آغاز کردم.

حاتمی با نام بردن از پنج عامل به‌عنوان شاخص‌ها و مؤلفه‌های تربیت دینی کودکان، تصریح کرد: شناخت و بصیرت، تفکر و تعقل، کرامت انسانی، عزت نفس و محبت و مهرورزی از اصلی‌ترین شاخص‌ها هستند که ارتقای شناخت و بصیرت از طریق بیدار کردن وجدان خداجو و معرفت نهفته کودک حاصل می‌شود و باید توجه داشت که والدین و به‌ویژه مربی و معلم در مدرسه برای موفقیت در این امر ابتدا باید سطح بینش و معرفت دینی خود را ارتقا دهد.

وی در تبیین تفکر و تعقل به‌عنوان یکی دیگر از شاخص‌های تربیت دینی کودک، گفت: عقل نیرویی برای تشخیص، فهم و درک است که از دیدگاه اسلام انسان در پرتو آموزه‌های دینی می‌تواند از قوای مخرب و شیطانی آدمی نظیر خشم‌ و شهوت و غیره رها شود و در جایگاهی بالاتر کنترل و مهار این قوا را در دست گیرد و به خصایل نیکوی انسانی آراسته شود.

این مشاور در حوزه علمیه استان با بیان اینکه بیش از ۳۰۰ آیه قرآن کریم در خصوص تعقل و تفکر است، تصریح کرد: امام صادق(ع) در حدیثی علم‌آموزی را بهترین کمک برای رشد عقل می‌دانند که معلمان به‌ویژه در دوره ابتدایی باید برای علم‌آموزی به دانش‌آموزان و رشد دادن عقل و قدرت تفکر در آنان باید به‌ شیوه و محتوای آموزش و نیز تفاوت‌های فردی و سنی دانش‌آموزان توجه داشته باشند؛ معلمان باید بتوانند تفکر و تعقل را که اساس پذیرش دین است به‌‌خوبی و با شیوه‌های صحیح تربیتی و رفتاری در کودکان پرورش دهند.

حاتمی با تشریح کرامت انسانی‌، بیان کرد: معلمان و والدین با در نظر داشتن کرامت انسانی و جایگاه هر انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات عالم باید رفتاری از روی کرامت و احترام با کودکان داشته باشند که در سایه چنین اعتماد و احترامی مناسبات و ارتباطات انسانی مطلوب میان معلم و دانش‌آموز یا والدین و فرزند گسترش می‌یابد و کودک را برای پذیرش تربیت دینی مهیا می‌کند.

وی با ذکر اینکه عزت نفس به‌عنوان یکی دیگر از شاخص‌های تربیت دینی کودک به‌دنبال کرامت انسانی می‌آید، توضیح داد: عزت نفس از جنس کرامت است، معلمان و والدین کودک باید دقت کنند که رفتارشان ذره‌ای عزت نفس کودک را خدشه‌دار نکند؛ اگر عزیز شمردن کودک و برخورد مناسب و عزتمندانه در قبال کودک اتفاق بیفتد، احساس ارزش قائل شدن برای خود در دانش‌آموز شکل می‌گیرد و یاد می‌گیرد برای دیگران نیز ارزش قائل باشد و حقوق آنان را رعایت کند.

حاتمی بیان کرد: بی‌احترامی، بی‌اعتمادی و رفتار غیر عزتمندانه آثار منفی مخربی بر شخصیت و رفتار کودکان در آینده خواهد داشت که امام علی(ع) در این خصوص می‌فرمایند: «من هانت عليه نفسه فلا تُرْجَ خيرُه» یعنی كسی كه شخصيت نزد او خوار و پست باشد، به خير او اميدی نيست. همچنین امام هادی(ع) در حدیثی فرموده‌اند: «مَنْ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلَا تَأْمَنْ شَرَّهُ» یعنی کسی که نفسش بر وی خوار شده باشد، از شرش در امان مباش.

مشاور مرکز مشاوره سماح مدیریت حوزه علمی با ذکر اینکه رفتار برخاسته از احترام و عزت‌مندانه پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) با کودکان باید الگوی والدین و معلمان در تربیت قرار گیرد، افزود: برخاستن از جا پیش پای فرزندان، سلام کردن به کودکان، پذیرش دعوت کودکان و دعوت آنان برای مهمانی، جای دادن آنان در صفوف نماز جماعت، عیادت از کودکان بیمار، با احترام صدا کردن کودکان، مشارکت و همراهی کودکان در بازی، شرکت دادن کودکان در مراسم دعا برای گفتن آمین بخشی از سیره رفتاری این بزرگواران در رفتار با کودکان بوده است که می‌تواند الگوی خوبی برای رفتار با کودکان باشد.

حاتمی با یادآوری محبت و مهرورزی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم تربیت دینی کودک، گفت: مهرورزی از واجبات مسئله تربیت در نونهالان و کودکان است تا جایی که می‌توان ادعا کرد بدون محبت و مهرورزی تربیت به‌درستی شکل نمی‌گیرد.

نقش تأثیرگذار معلم در تربیت دانش‌آموزان

وی با اشاره به نقش تأثیرگذار و تعیین ‌کننده معلم در تربیت دانش‌آموزان، تصریح کرد: معلم به‌ویژه در دوره ابتدایی به دلیل نفوذ و تسلط فکری و عاطفی بر دانش‌آموز نقش مهمی در هدایت فکر و روان او ایفا می‌کند و دانش‌آموز گاه با تقلید و گاه با الگوگیری و همانندسازی از معلم خود تأثیر می‌گیرد.

حاتمی تأکید کرد: رابطه دانش‌آموز با معلم رابطه‌ای عاطفی و معنوی است و دانش‌آموز معلم را شخصیت محترمی می‌داند که او را در رشد یافتن و به تعالی رسیدن یاری می‌دهد؛ دانش‌آموز در مدرسه به‌عنوان یک اجتماع جدید فرصت می‌یابد که اندوخته‌ها و افکار دینی خود را رشد دهد و بازنگری کند و شخصیت خود را قوام بخشد و تثبیت کند. دانش‌آموزان از اخلاق و کردار معلم، نحوه اداره کلاس، احترام به قوانین، خوشرویی یا بداخلاقی، نوع‌دوستی و سایر رفتارهای معلم درس و الگو می‌گیرند لذا معلم تنها یک آموزگار نیست بلکه مهم‌تر از آن، یک مربی و الگوی بانفوذ است.

تبیین مفهوم تربیت دینی در مدارس

وی با تأکید بر اینکه معنی تربیت دینی دانش‌آموزان در مدرسه در مواردی اشتباه جا افتاده است، بیان کرد: برخی معتقدند تربیت دینی آن است که معلم وجدان و عواطف دینی دانش‌آموز را تقویت کند کلمه دین را به‌عنوان مقوله‌ای مقدس با تأثیرگذاری بر وجدان در وجود کودک ریشه‌دار کند، با این تعریف اگر دانش‌آموز امور دینی را با شکوه و جلال برپا دارد و در اقامه مناسک دینی مشارکت کند پس معلم در تربیت دینی دانش‌آموز توفیق یافته و کارش به ثمر نشسته است.

حاتمی تصریح کرد: حقیقت تربیت اسلامی جز این است و اسلام قائل به این نکته است که تربیت کودک بیش و پیش از هر چیز از باید از طریق منطق و عقل محقق شود و معلم با رشد دادن تعقل و تفکر دینی دانش‌آموز به او کمک می‌کند تا رفتار و کردار خود را در چارچوب برنامه‌ها و قالب‌های مورد نظر شریعت سامان دهد. لذا در یک تعریف، تربیت دینی فعالیت‌های نظام‌مند و برنامه‌ریزی شده‌ نهادهای آموزشی جامعه است که بینش‌، منش و قالب‌های دین را به‌گونه‌ای به افراد می‌آموزند که در عمل به دین پایبند باشند.

وی با طرح این پرسش که «عوامل تأثیرگذار در مدارس در راستای تربیت دینی دانش‌آموزان کدامند؟» تصریح کرد: به‌طور عمده چهار عامل کتاب درسی، معلم، مدیر و مربیان پرورشی مدرسه از عوامل مؤثر در آموزش و پرورش دانش‌آموزان هستند که عواملی نظیر تعامل خوب اولیا و مربیان، رسانه و فضای مجازی، گروه همسالان و دوستان، ارزش‌های اجتماعی، فرهنگ ملی و غیره نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار در تربیت دینی کودکان و نوجوانان است.

حاتمی در خصوص آموزش‌های مجازی مدارس و تأثیر آن بر میزان تأثیرگذاری نقش معلمان در تربیت دینی دانش‌آموزان، بیان کرد: نقش معلمان همانند قبل تعیین‌کننده است چرا که ارتباط و تعامل دانش‌آموزان با معلم همچنان پابرجاست و معلم می‌تواند از طریق فرصت‌هایی که این تدریس برایش پیش می‌آید آموزه‌های دینی را تبیین و باورهای نادرست را بر اساس عقلانیت و با تکیه بر تفکر و تعقل تصحیح کند. البته استفاده بیش از اندازه دانش‌آموزان از فضای مجازی آسیب‌هایی به‌دنبال دارد چرا که آنان در اغلب موارد محتواهای نامناسب و شبهات و مطالب گاه ضد دینی را واقعی تلقی می‌کنند و لذا در معرض آسیب و تهدید قرار دارند.

این مشاور در حوزه علمیه استان گفت: می‌طلبد که مسئولان از فرصت‌هایی که جهانی شدن پیش روی آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان قرار داده است استفاده و برای کاهش خطرات آن چاره‌ای بیندیشند تا علاوه بر حفظ میراث فرهنگی و سایر ویژگی‌های بومی، قابلیت‌های فردی دانش‌آموزان رشد یابد و همزمان به شناخت جهان پیرامون خود نائل شوند. امروز و در عصر اطلاعات تربیت کودکان و نوجوانان تنها در خانواده و مدرسه شکل نمی‌گیرد بلکه فضای مجازی نیز جایگاه مهمی در زندگی امروز یافته است.