ترویج وقف قرآنی با توسعه نگاه قرآنی

عباس قنبری عدیوی، مدرس دانشگاه، پژوهشگر فرهنگ عامه و رئیس بنیاد ایران‌شناسی واحد چهارمحال‌وبختیاری، در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه وقف یک کار خیر دینی، عقلانی، فرهنگی، اجتماعی و بر مدار انسان‌دوستی است، اظهار کرد: این عمل نیک پیشینه‌ای طولانی در فرهنگ ایرانی و حتی در آداب و سنن دیگر اقوام و ادیان در جهان دارد؛ در دوران پیش از اسلام نیز که مردم ایران بر محور توحید و یکتاپرستی زیست می‌کردند، اعمال خیریه و عام‌المنفعه‌ای مشابه سنت حسنه وقف در زندگی مردم ساری و جاری بود.

وی ادامه داد: سنت وقف در فرهنگ چهارمحال‌وبختیاری نیز ریشه‌دار است و افراد از اقشار گوناگون مانند علما، دانشمندان، حاکمان محلی، خان‌ها و کدخداها و همسران آنان و غیره در مناطق مختلف این منطقه گونه‌های متنوعی از وقف مانند احداث دارالایتام، مراکز آموزشی، استراحتگاه، حمایت از تحصیلات کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و غیره از خود به یادگار گذاشته‌‌اند. در گذشته اماکن خیریه‌ای با عنوان مشهد وجود داشت که افراد و مسافران بی‌سرپناه در این اماکن ساکن و پذیرایی می‌شدند و استراحت می‌کردند. همچنین مدارسی وجود داشت که شهریه افراد از محل وقف پرداخت می‌شد.

قنبری با تصریح اینکه وقف مسجد و حسینیه یکی از گونه‌های رایج و پرطرفدار در استان است، افزود: اگرچه این گونه وقف امری پسندیده و خوب است اما می‌توان در کنار مسجد، به گونه‌های دیگر این عمل خیراندیشانه پرداخت، می‌توان مساجدی را احداث کرد که از فضاهای چند منظوره برای ساماندهی کارهای مختلف فرهنگی، دینی و اجتماعی برخوردار باشند. در این راستا می‌توان مساجدی مجهز به کتابخانه‌، سالن‌، مجموعه‌های اقتصادی کوچک مانند بازارچه احداث و از درآمد این فضاها برای امور خیریه استفاده شود.

پیشینه وقف در چهارمحال‌وبختیاری

این مدرس دانشگاه بیان کرد: وجود وقف‌نامه‌های تاریخی گویای آن است که مردان و زنان نیک‌اندیش روستایی و عشایر منطقه چهارمحال‌وبختیاری زمین، باغ، خانه، قنات و هر آنچه در توانشان بوده را در راه خدا وقف کرده‌اند و این موقوفه‌ها همچنان منشأ خیر و برکت بوده و همواره کارگشای زندگی مردم است. از جمله واقفان خیراندیش استان که موقوفه آنان پس از سال‌های متمادی همچنان منشأ خدمت به مردم استان است می‌توان به نام‌هایی چون مرحوم  محمدرضا ریاحی چالشتری‌ و مرحوم بی‌بی ماه‌بیگم صمصام اشاره کرد که همچنان از آنان به نیکی یاد می‌شود و نامشان ماندگار شده است.

قنبری با ذکر اینکه وقف در سنت اهل‌بیت(ع) نیز مرسوم بوده است، افزود: امام علی(ع) پس از حفر چاه آن‌ها را وقف می‌کردند که امروز نیز پابرجا هستند و در منطقه‌ای به نام ابیار علی(ع)، به‌معنی چاه‌های علی(ع)، قرار دارند. کارگشایی وقف در زندگی افراد هم از سنخ کارگشایی مادی و هم معنوی است؛ بسیاری از نیازمندان از طریق بهره‌گیری اقتصادی از موقوفات به تدریج خودکفا می‌شوند که جاری شدن خیر و برکت در زندگی آنان، آثار معنوی بر واقف و مردم دارد.

ضرورت به‌روز رسانی نیات واقفان

نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه بیان کرد: بی‌آنکه بخواهم عملکرد کارگزاران وقف را زیر سؤال ببرم باید بگویم که روند و اشکال وقف و نیات واقفان باید متناسب با ساختار و بافتار جامعه که دائما در حال تغییر است، به‌روز رسانی و متناسب با نیازهای روز جامعه تنظیم شود. امروز که اجتماع به مجموعه‌هایی نظیر دانشگاه‌ها، مدارس، مراکز علوم و فناوری، مراکز قرآنی، مراکز بهداشتی و درمانی، بیمارستان‌ها و غیره مجهز است می‌توان موارد وقف را به این حوزه‌ها نیز سوق داد و زمینه‌هایی فراهم کرد که موارد مغفول مانده در استان ما مورد توجه بیشتری قرار داد.

قنبری با تأکید بر اینکه در حوزه وقف نیازمند ایجاد نگرش جدید هستیم، توضیح داد: ضمن اشاعه نگاه مثبت به فرهنگ وقف، باید در رفتارها و نیات واقفان نیز تغییرات جدیدی متناسب با حوائج و نیازمندی‌های جامعه ایجاد کرد، چه بسیار انسان‌های خیراندیش که توانایی ساخت مدرسه یا باشگاه یا مجموعه‌های بزرگ را ندارند اما دوست دارند در حد بضاعت برای بهره‌گیری خود یا پدر و مادر یا نزدیکانشان در برکت وقف سهیم شوند که این واقفان می‌توانند به سمت تجهیز و گسترش مراکز یادشده هدایت شوند، در این راستا می‌توان موقوفه‌های گروهی نیز راه‌اندازی کرد که در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی یاریگر باشند و مجموعه‌ای از واقفان یک مرکز علمی، بنیاد پژوهشی، تعلیم و تربیت، علوم قرآنی، پژوهشکده علوم و غیره را وقف کنند.

این مدرس دانشگاه حمایت از دانشجویان شهریه‌پرداز و انجام پروژه‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌های دانشجویی را مصداق دیگری از نیازهای حوزه وقف در استان برشمرد و گفت: در این راستا می‌توان وقف‌های درآمدزایی ایجاد کرد که درآمد حاصل صرف تحصیل جوانان نیازمند شود و مسیر تحصیل برایشان تسهیل شود تا از محل وقف بتوان از جوانان مستعد و علاقه‌مند به تحصیل حمایت کرد. حمایت از مقوله ازدواج جوانان و تأمین مسکن یا پرداخت اجاره‌بها و کمک به آغاز زندگی مشترک جوانان و ترویج ازدواج به‌موقع مصداق عمل نیک است.

قنبری با ذکر اینکه در بسیاری از موارد وقف نیازسنجی مناسب انجام نشده است، ادامه داد: به‌عنوان نمونه گاه مشاهده می‌شود که در یک محله کوچک دو مسجد که بیش از نیاز محله است وقف شده حال آنکه در محله‌های دیگر اهالی از داشتن مسجد محروم هستند، بنابراین کارگزاران وقف باید بتوانند با رعایت همه جوانب، نیازسنجی و اولویت‌ها را نیز مدنظر قرار دهند و نیات واقفان را در مسیر صلاح و خیر همگانی هدایت کنند. در این راستا می‌توان نیات واقفان را به سمت موقوفه‌های چندمنظوره سوق داد که برای نمونه اگر مدرسه موقوفه‌ای بلااستفاده ماند این مجوز وجود داشته باشد که بتوان از آن به‌عنوان درمانگاه یا سراهای دانشجویی و غیره استفاده کرد.

وقف قرآنی؛ نیاز ضروری جامعه امروز

این مدرس دانشگاه وقف قرآنی را یکی دیگر از نیازهای ضروری جامعه امروز برشمرد و بیان کرد: امروز جامعه نیازمند تقویت مبانی و آموزه‌های نورانی قرآن است که از طریق تقویت دارالقرآن‌ها و دوره‌های آموزشی و مربیان و فعالان قرآنی می‌توان به این مهم نزدیک شد. واقفان در کنار ساخت اماکن قرآنی و مراکز آموزشی قرآن می‌توانند حوزه تولید محتوای قرآنی شامل ساخت نرم‌افزارها و سی‌دی‌های آموزشی و ابزار و قالب‌های نوین آموزش قرآن کریم را نیز تقویت و حمایت کنند تا با بهره‌گیری از محتوا و شیوه‌های به‌روز آموزش و ترویج قرآن بتوان فرهنگ قرآنی را به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان نهادینه کرد.

قنبری با تصریح اینکه وقف‌ قرآنی برخاسته از نگاه قرآنی جامعه است و به ترویج فرهنگ قرآنی کمک می‌کند، گفت: ایجاد زمینه حمایت از فعالان نوجوان و جوان قرآنی و فراهم کردن زمینه آموزش‌های تخصصی از محل موقوفه‌های قرآنی می‌تواند منشأ ارتقای سطح فعالیت‌های قرآنی استان شود.

وی توسعه نگاه قرآنی را یکی از راهکارهای توسعه وقف قرآنی در استان دانست و توضیح داد: نگاه قرآنی بدان معناست که افکار و اندیشه‌ها و گفتار و رفتارمان متناسب با آموزه‌ها و دستورات قرآن کریم باشد، هر کار خیری که بتواند انسان‌ها را به قرب الهی هدایت کند، کار قرآنی است، وقف قرآنی نیز چون در همین راستا قرار می‌گیرد منشأ خیرات و برکات فراوانی برای آحاد جامعه است که امید است واقفان این مسئله را مد نظر قرار دهند.

نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه استان بیان کرد: وقف اقیانوسی عظیم با انواع فرآورده‌های درخشان و ماندگار است و با ایجاد و توسعه نگاه قرآنی باید زمینه‌ای فراهم شود که این سنت حسنه بیش از پیش نهادینه شود. کمک به جاری شدن سنت ازدواج، رهایی زندانی از بند و بازگشت به آغوش خانواده، تولید کتاب، آموزش کودکان و نوجوانان و غیره مصادیق بارزی از اعمال نیک و خداپسندانه هستند که نتایج آن به ترویج فرهنگ دینی و قرآنی و جاری ساختن سبک زندگی قرآنی در خانواده‌ها کمک می‌کند.

وقف؛ مقوله‌ای کاملاً مردمی

قنبری با تأکید بر اینکه وقف سنتی الهی و رفتاری مردمی است، ادامه داد: وقف یک مسئله حاکمیتی و دولتی نیست و نباید این مقوله را در حیطه دولتی محصور نگه داشت، نباید از حاکمیت انتظار داشت که مسئله وقف را در جامعه نهادینه و فرهنگ‌سازی کند بلکه هر فردی به نوبه خود باید در حد توان مروج و عامل به وقف باشد و نیازی از نیازهای جامعه را رفع کنند، به‌عنوان نمونه تهیه گوشی هوشمند از محل درآمدهای موقوفه‌ها برای دانش‌آموزان بی‌بضاعت و بهره‌مندسازی آنان از آموزش‌های مجازی مدارس مصداقی از نیازهای روز جامعه است.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی واحد استان گفت: تأسیس بنیادهای خیریه خانوادگی یکی دیگر از راهکارهای بهره‌مند ساختن جامعه از آثار و برکات وقف است، طیف وسیعی از مصادیق نیازمندی‌های روز جامعه در حوزه وقف وجود دارد که در کنار توجه به وقف‌های مرسوم باید به این نیازها نیز توجه شود تا بتوان اشکال جدید وقف را در جامعه ترویج داد.