طریقیت قرائت قرآن در دستورات دینی

به گزارش ایکنا، محمد مرادی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث، 30 اردیبهشت‌ماه در نشستی با موضوع «قرائت قرآن» در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر در قم، گفت: قرائت قرآن در میان مسلمین یک سنت رایج است که گاهی فردی و گاهی اجتماعی انجام می‌شود؛ تلاوت فردی از دوره‌های نخست اسلامی رواج داشته است.

وی با بیان اینکه خواندن قرآن، فارغ از حظ معرفتی آن، در میان مسلمین موضوعیت دارد، تصریح کرد: ممکن است این سؤال مطرح شود که خواندن کتابی برای خواندن، چرا و چه مفهومی دارد؟ خواندن قرآن، به خصوص در کشورهای عربی و اسلامی چون ادعیه و مفاتیح هم ندارند، رواج بیشتری هم دارد.

مرادی بیان کرد: در اواخر قرن چهارم، کتابی با عنوان «قتل القرآن» از سوی ثعلبی نوشته شده و نویسنده کسانی را که تحت تأثیر قرآن، جان داده‌اند، معرفی کرده است؛ او معتقد است که خواندن قرآن، جهاد در راه خداست و کسی که در این راه جان بدهد، شهید است.

وی با بیان اینکه مسئله اهمیت خواندن این کتاب ریشه‌دار است، تصریح کرد: روایات متعددی در مورد ثواب قرآن و کثرت قرائت وجود دارد، ولی خبرهایی هم هست که جنبه سلبی قرائت را مورد توجه قرار داده‌اند، از جمله، فرموده، اکثر منافقان امت من، قراء قرآن هستند، البته ممکن است گفته شود این خبر، واحد است و سند معتبری ندارد.

مرادی بیان کرد: در توصیف خوارج که علیه امام علی(ع) جنگیدند، بیان شده که شب‌ها وقتی کسی وارد کوفه می‌شد، صدای قرائت آنان را می‌شنید، آنقدر زمزمه آنان می‌پیچید که مانند صدای زنبور عسل بود. غرض این است که لزوماً همه کسانی  که قرآن می‌خوانند، افراد خوبی نیستند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: روایات مرتبط با قرائت، چند دسته است؛ دسته‌ای آن را جزء بهترین کارهای عالم، ذکر و عبادت دانسته‌اند، برخی از این روایات هم بر تبرک به قرآن و تقدس آن تأکید دارند؛ مثلاً اگر کسی می‌خواهد دچار بیماری نشود از قرآن شفا بگیرد و حتی برخی مشکلات زندگی خود را از طریق قرآن حل می‌کنند. این جنبه هم در میان مسلمین خیلی رایج است؛ در اینجا قرآن به مثابه شیئ متبرکی است که کل قرآن یا برخی سوره‌ها تبدیل به حرز می‌شوند.

قرائت، سنت رایج میان مسلمین

مرادی اظهار کرد: برخی تلاش می‌کنند تا این برداشت را که قرآن، کلام خدا است و فارغ از اینکه آن را بخوانید و تدبر کنید، برای شما مایه برکت و مایه حفظ اموال و جان است، به روایات مستند کنند؛ یعنی به نظر می‌رسد این موضوع بیش از آنکه سنت اسلامی باشد، سنت مسلمانی است و معلوم نیست خداوند از مسلمین خواسته باشد که آئینی به نام قرآن خواندن فردی و جمعی بسازند و ذهنشان تنها درگیر ظواهر باشد، بدون آنکه معرفتی در پی داشته باشد.

وی با بیان اینکه اولین هدف قرائت از نظر قرآن، معرفت‌افزایی است، اظهار کرد: وقتی این کار به مراسم آئینی تبدیل شود آثار معرفتی لازم را ندارد، مثلاً در مسابقات قرآنی، عمدتاً کسی دنبال معرفت‌افزایی نیست، یا کسانی  در مراسم ختم‌ها و بر سر قبور قرآن می‌خوانند و مزد می‌گیرند، این نوع مراسمات مسئله‌ای است که بعداً ساخته شده است.

مرادی افزود: شکل‌گیری مراسم آئینی بعدها به موضوع تبدیل می‌شود. توصیه‌های فراوان به انس با قرآن و قرائت آن در نماز و شبانه روز و وقت و بی‌وقت، در قرآن و روایات وجود دارد، ولی وقتی تبدیل به آئین شود، هدف معرفت‌افزایی کم می‌شود. الان عید کریسمس در میان مسیحیان با هزینه‌های هنگفت برگزار می‌شود، ولی این مناسک کجای دین مسیحیت و رفتار عیسی است؟ ما هم گاهی مراسم آئینی داریم که فقط به نام خدا، پیامبر و دین برگزار می‌شود، ولی هیچ اثرگذاری دینی ندارد.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث، اظهار کرد: اولین وظیفه رسالت پیامبر، تلاوت، تعلیم و تبیین قرآن بوده و در آیات متعدد بر این موضوع تأکید شده است؛ فهم اولیه ما از ترتیل و تلاوتی که پیامبر مأمور آن بوده، چیست؟ مخاطبان پیامبر می‎دانستند که پیامبر با خواندن این آیات چه هدفی دارند. چون مخاطب این قرائت‌ها در درجه اول مردم بود‌ه‌اند.

تأکید قرآن بر قرائت

وی با بیان اینکه براساس قرآن، پیامبر مأمور تلاوت است و به مردم هم تأکید شده هر مقداری می‌توانید قرآن بخوانید، افزود: واژه قرآن به این دلیل انتخاب شده که خواندنی است، همچنین قرآن فرمروده که «رتل القرآن ترتیلا»، از قول پیامبر هم در قرآن آمده که «ان اتلوا القرآن»؛ این آیات نشان می‌دهد که قرآن، کتابی است که باید خوانده شود. 

مرادی بیان کرد: به نظر بنده قرائت قرآن طریقیت دارد و ابزاری برای رسیدن به هدف بالاتری است؛ روایات هم در زمینه قرائت، خیلی گسترده است؛ گاهی قرائت برای ثواب بردن و کار خیر مورد تأکید است و فرد برای بهشت رفتن قرائت می‌کند. شاید راز چنین تأکیدی آن است که قرآن همیشه همراه یک فرد مسلمان باشد و بیش از هر چیزی به آن رجوع کند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه سکوت و گوش دادن به هنگام قرائت قرآن در خود قرآن امر شده است، اظهار کرد: در برخی روایات وارد شده که قرآن سبب آمرزش فرد و حتی والدین او می‌شود؛ در این روایات، نفس قرائت قرآن مورد تأکید است و باعث آمرزش است که شاید بن‌مایه مجالس امروزی، همین مسئله باشد.

وی با بیان اینکه گروه دیگر روایات معتقدند که تلاوت قرآن سبب نورانیت و برکت برای فرد و خانه او می‌شود، تأکید کرد: نفس قرائت قرآن، ریشه در خود قرآن و روایات دارد، ولی نباید به صرف مراسم و آئین به آن نگاه شود و از اهداف والاتر دور شویم.