«امید اجتماعی»؛ نیاز کنونی جامعه / امید به معنی دروغ گفتن نیست
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد بندرعباس با بیان اینکه برای ایجاد آرامش نیاز به اهداف و برنامه‌های منسجم کشوری و ملی در خصوص مقابله با کرونا داریم، گفت: باید امید اجتماعی را در جامعه زنده کنیم. البته امید به معنی دروغ گفتن و کتمان حقیقت نیست، بلکه به معنای انتقال اطلاعات با نظرات کارشناسی به مردم است.
رضا هاشمی‌زاده، جامعه‌شناس ارتباطات و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس در گفت‌وگو با ایکنا از هرمزگان، در یک تحلیل جامعه‌شناختی از وضعیت کنونی جامعه که دچار ترس و وحشت شده، راه‌های برون‌رفت از آن و ضرورت امید و آرامش در جامعه اظهار کرد: برای دانستن منشأ بحران ترس و ناامیدی اخیری که پس از شیوع ویروس کرونا در جامعه ایران ایجاد شده، در ابتدا باید به سابقه چندین ساله‌ای که باعث فرسودگی سرمایه اجتماعی جامعه ایران شده اشاره کنیم.
وی با بیان اینکه سرمایه اجتماعی مهم‌ترین رکن نگهداری و قوام یک جامعه است، افزود: متأسفانه دره‌ای در جامعه ایجاد شده که روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود، با تداوم بحران‌های مختلفی مثل محیط‌زیست، آسیب‌های اجتماعی، آب، روابط بین‌الملل و ... مواجه هستیم و همه این‌ها رابطه‌ای را که باید بر اساس ضرورت‌های اعتماد در جامعه ایرانی شکل می‌گرفت با مشکل روبه‌رو کرده است.
هاشمی‌زاده گفت: باید بین نهاد سیاست‌گذار و مردم رابطه‌ای بر اساس اعتماد و اطمینان برقرار باشد تا در شرایط بحران، مردم به سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها، پیام‌ها و محتوایی که آن‌ها را به آرامش دعوت می‌کند اعتنا کنند؛ اما بحران بی‌اعتمادی در جامعه، عدم شفافیت برخی نهادها، انتشار شایعات و فیک‌نیوزها به‌واسطه وجود شبکه‌های اجتماعی و افول سرمایه اجتماعی کار را مشکل کرده است.
شایعه مدیریت بحران را مشکل می‌کند
وی اضافه کرد: همچنین با یک نظام شایعه به دلیل حضور گسترده شبکه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی مواجه هستیم، قابلیت دسترسی به فضای مجازی برای همه افراد، باعث شده مردم زیاد به پیام‌های رسمی اعتنا و اعتماد نکنند و همین عدم باور و شایعه، مدیریت این شرایط را مشکل می‌کند. متأسفانه بخشی از نظام فرهنگی جامعه ایرانی نیز مبتنی بر یک فرهنگ شفاهی غیرعلمی بوده و همین مسئله، زمینه را برای پذیرش پیام‌هایی مانند خود قرنطینگی مشکل می‌کند و شرایط بحران‌سازتر می‌شود.
این استاد جامعه‌شناسی تصریح کرد: رسانه‌ها، نخبگان، نهادهای تصمیم‌گیرنده در قالب ستاد کرونا و ... باید به‌عنوان مرجع رسمی دارای مقبولیت و مشروعیت باشند؛ اما متأسفانه به دلیل مشکل افول سرمایه اجتماعی نمی‌توانند فصل‌الخطاب باشند و همین موضوع بر وضعیت کنونی سایه انداخته و می‌بینیم که مردم نگران هستند، هرچند در عمل چیزی از نگرانی در آن‌ها دیده نمی‌شود.
هاشمی‌زاده افزود: در حالی مردم به خود مراقبتی و خود قرنطینگی دعوت می‌شوند که اقلام بهداشتی در داروخانه‌ها و مراکز کالا پزشکی در دسترس نیست و این اقلام در سوپرمارکت‌ها با چندین برابر قیمت به فروش می‌رسند و همین موضوع عامل تشدید نارضایتی می‌شود. بخشی از این کروناهراسی نیز ناشی از بی‌اعتمادی اجتماعی مردم است به‌گونه‌ای که احساس می‌کنند شرایط بدتر از آمار رسمی است.
در ستاد مبارزه با کرونا جای روانشناسان و جامعه‌شناسان خالی است
وی با بیان اینکه در ستادهای تصمیم‌گیری در خصوص کرونا، جای خالی روانشناسان، جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان، احساس می‌شود، بیان کرد: تصمیمات باید تخصصی اتخاذ شوند، حتی بر اساس مناطق مختلف جغرافیایی نوع تصمیم‌گیری‌ها باید با توجه به فرهنگ زمینه‌ای که در یک جغرافیای فرهنگی خاص وجود دارد شکل بگیرند.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: شاید در کلان‌شهرها که بیشتر مردم از طبقه متوسط هستند راحت‌تر بتوان مردم را به خانه‌نشینی، پرهیز از تجمع و حضور در اماکن پرازدحام دعوت کنیم اما این کار در شهرهای کوچک سخت‌تر بوده و همین مسئله، مشکل کنترل شیوع بیماری را پیچیده‌تر می‌کند و در نهایت جامعه‌ای که دچار ترس و هراس شده، می‌تواند به خشونت و حتی فروپاشی اجتماعی روی بیاورد.
هاشمی‌زاده ادامه داد: وقتی مسئله کرونا برای مردم چندان اهمیتی ندارد و شاید به دلیل سواد بهداشتی پایین، خطر ابتلا را دست‌کم می‌گیرند و با وجود تأکیدات و توصیه‌های مکرر کارشناسان و پزشکان در تعطیلاتی که به‌واسطه کرونا ایجاد شده، به جای در خانه ماندن راهی سفر می‌شوند، طبیعی است که مردم بومی دچار هراس شده و مقاومت خواهند کرد. کما اینکه فیلم‌هایی را در فضای مجازی می‌بینیم که مردم به خودروهای پلاک شهرهای دیگر حمله می‌کنند؛ این مسئله به ناکارآمدی و عدم عمل به‌موقع و مؤثر منطقه‌ای نیز بازمی‌گردد.
ایجاد آرامش نیاز به مدیریت کارآمد دارد
وی افزود: به هر حال باید قرنطینه‌های محلی و خاص برای ورود و خروج شهرها ایجاد شود. نگرانی مردم به‌حق است؛ چراکه این بیماری ناشناخته بوده و می‌تواند خسارت‌های بسیار گسترده‌ای را به‌دنبال داشته باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد بندرعباس با اشاره به اینکه ترس می‌تواند عامل هر گونه اتفاق ناخوشایند دیگری نیز باشد، گفت: کنترل و ایجاد آرامش در جامعه نیاز به مدیریت صحیح، یکپارچه و کارآمد دارد. آرامش به این معناست که اهداف و برنامه‌های مسنجم کشوری و ملی در خصوص مقابله با کرونا داشته باشیم و همچنین مدیران محلی دقیقاً بدانند می‌خواهند چه کنند.
هاشمی‌زاده گفت: برای ایجاد آرامش لازم است تردد مسافران قطع شده و رفت‌وآمدهای بین‌شهری کاهش یابد و به موارد اضطراری محدود شود. از طرف دیگر مردم باید خیالشان از بابت اقلام خوراکی و بهداشتی و دغدغه‌های معیشتی راحت باشد و دولت در این زمینه تمهیداتی را فراهم کند، البته کارهایی در زمینه ارائه تسهیلات صورت گرفته که باید ادامه‌دار و منسجم‌تر باشد.
وی اضافه کرد: عدم دسترسی به اقلام بهداشتی و مراقبتی و یا گران بودن آن‌ها به‌خصوص برای بخش زیادی از افراد جامعه که تمکن مالی چندانی ندارند، خودمراقبتی را غیرممکن ساخته است؛ چراکه بسیاری از مردم در نیازهای اولیه و معیشتی خود مانده‌اند و تحمیل هزینه اضافی این قشر از جامعه را آزار می‌دهد. در کشورهایی مانند چین بسیاری از اقلام بهداشتی و همچنین تست کرونا به‌صورت رایگان در همه شهرها و به‌صورت سراسری وجود دارد و مردم بدون اینکه هزینه اضافه‌ای بپردازند، تست و غربال می‌شوند. بحران بی‌اعتمادی با فروع دیگری مانند عدم رضایت از وضعیت اقتصادی، تحریم‌ها، تورم و ... دست‌به‌دست هم داده و آرامش، امید و انگیزه‌های اجتماعی را مورد تهدید قرار داده‌اند که می‌تواند زمینه‌ساز خشونت و تنش‌های بیشتری شود.
خطر آلودگی اطلاعاتی
هاشمی‌زاده با تأکید بر اینکه صداقت و شفافیت بیانی در مسئولان بسیار ضروری است، ادامه داد: امروز زمان آن نیست که عده‌ای بنا بر مصالح به لاپوشانی و درز گرفتن اطلاعات بپردازند؛ چراکه اطلاعات مانند ماه است که پشت ابر نمی‌ماند و در کمترین زمان توسط شبکه‌های مویرگی مجازی منتشر می‌شود. منتهی اگر اطلاعات صحیح، واثق و مطمئن نباشند جای خود را به شبه‌اطلاعات آلوده می‌دهند و آلودگی اطلاعاتی خطرناک‌تر از هر چیزی است. رسانه‌های شهروندی نیز به دلیل عدم وجود سواد رسانه‌ای لازم و پالایش نشدن، این امکان را دارند که اطلاعات را به هر شکلی منتشر کنند و به شرایط موجود دامن بزنند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بحران‌هایی مانند کرونا، زمان عمل سازمان‌هایی است که بودجه و تشکیلات بسیاری دارند، گفت: متأسفانه شاهد هستیم که مشکل تأمین اقلام ضروری بهداشتی حتی برای مراکز درمانی و بیمارستان‌ها نیز وجود دارد و کادر درمان بسیار دل‌نگران و گله‌مند هستند. شیوع ویروس کرونا در کنار تداوم بحران‌ها، وضعیتی را ایجاد کرده که بسیاری از مردم به فردای خود اطمینان ندارند و اقلام چند ماه آینده خود را تأمین و در منزل انبار کرده‌اند و چنین وضعیتی تنش‌زا است.
امید باید مبتنی بر اطلاعات علمی شفاف باشد
هاشمی‌زاده با اشاره به اینکه قطع ترددهای بین‌شهری نیاز به یک تصمیم‌گیری ملی و سراسری دارد و تصمیمات جزیره‌ای شرایط را آشفته‌تر می‌کند، تصریح کرد: جامعه ما به امید نیاز دارد و البته این امید نباید واهی باشد. اگر نهادهای رسمی رسانه‌ای مانند صداوسیما به‌گونه‌ای صحبت کنند که جامعه احساس کند کرونا آن‌چنان ترسناک نیست و در حد سرماخوردگی است آن را جدی نمی‌گیرند و شروع به رفت‌وآمد در سطح شهر و بین شهرها می‌کنند که نتیجه خوبی ندارد. امید باید مبتنی بر اطلاعات شفاف علمی باشد.
وی ادامه داد: مردم باید اطلاعاتی چون نحوه سرایت بیماری را آموزش ببینند و بدانند امید نجات وجود دارد اما هزینه‌های بسیاری نیز دارد. باید بدانند اگر تعداد زیادی از افراد یک منطقه هم‌زمان دچار مشکل شوند، مراکز درمانی نمی‌توانند کمک کنند، از هم می‌پاشند و نمی‌توانند پاسخگو باشند، مانند وضعیتی که در گیلان شاهد آن هستیم. راه برون‌رفت از این وضعیت مدیریت یکپارچه و قاطع در تمامی قوا، شامل قوه مجریه، قضائیه و مقننه، نیروهای نظامی و انتظامی و دستگاه‌های مختلف است. در این وضعیت عده‌ای سودجو و دلال‌صفت با احتکار و گران‌فروشی سودهای میلیاردی کرده و فکر می‌کنند وقت کره گرفتن از آب است و همین مسئله باعث می‌شود مردم بیشتر نارضایتی و عدم مشارکت داشته باشند.
هاشمی‌زاده با بیان اینکه در سمت دیگر، مسئولیت اجتماعی است که هر فرد در جامعه دارد و یک رکن مسئولیت اجتماعی، اخلاق جمعی است، افزود: مسئولیت اجتماعی، مسئولیتی است که ما در قبال خود و دیگران داریم. وقتی شخصی می‌داند حضور بدون ضرورتش در بیرون منزل باعث گسترش بیماری در سطح جامعه و حتی خانواده خود می‌شود به‌گونه‌ای که ممکن است عزیزانش را دچار بیماری و حتی مرگ کند، از خانه بیرون آمدنش مسئولیت اجتماعی وی را زیر سؤال می‌برد. مردم نیز باید، نگرش و بینش کافی داشته باشند تا به وظایفشان در قبال دیگران توجه کنند.
وی تصریح کرد: ضرورت دارد ما امید اجتماعی را در جامعه زنده کنیم، کاری که رسانه‌ها کم‌وبیش آن را انجام می‌دهند، مصاحبه با افراد نجات‌یافته، کادر درمانی و مسئولان و حتی به چالش کشیدن دست‌اندرکارانی که بخشی از وضعیت جامعه به دلیل کوتاهی آنان است، می‌تواند به این امر کمک کند. باید توجه کنیم که ایجاد امید به معنی دروغ گفتن و کتمان حقیقت نیست، بلکه انتقال اطلاعات با نظرات کارشناسی به مردم است تا زمانی که وضعیت به‌صورت عادی‌تر برگردد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: کرونا می‌تواند تمام جوامع انسانی را دستخوش هرج‌ومرج و آشفتگی کند، همان‌طور که در کشورهای دیگر نیز شاهد آن بودیم اما این کشورها به دلیل سیستماتیک بودن، توانستند با ساختارهای مختلفی که از قبل داشتند دامنه نوسانات تنش‌ها را کمتر کنند. برای مثال اگر مردم به فروشگاه‌ها هجوم می‌بردند بعد از مدتی با در اختیار قرار دادن اقلام ضروری به مقدار کافی و حتی در مواردی رایگان، می‌توانستند اعتماد لازم را جلب کنند که امیدواریم در آینده‌ای نزدیک شاهد چنین وضعیتی در کشورمان باشیم.
انتهای پیام
