بررسی روانشناسانه شخصیت حضرت معصومه(س)؛ از توحید‌یافتگی تا تاب‌آوری
گروه جامعه ــ مدیر مرکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی «روحان» با بیان اینکه معناگروی و زیست معنادارانه در زندگی حضرت معصومه(س) متجلی است و معنی زندگی حلقه مفقوده زندگی نوجوانان امروز شمرده می‌شود، به تبیین ابعاد روانشناسی شخصیت حضرت معصومه(س) و چگونه معصومه‌وار زندگی کردن پرداخت.
به گزارش ایکنا؛ یکم ذی القعده سال ۱۳۷ هجری، در خانه امام موسی کاظم(ع) دختری به نام فاطمه معصومه(س) پا به عرصه وجود نهاد و در فضایی آراسته به فضائل اخلاقی و تحت تعلیم و تربیت پدر و برادر گرامی‌شان امام رضا(ع) رشد کرد. او از موقعیت هم‌جواری و هم‌نفسی با امام معصوم(ع) برخوردار شد و اینگونه هشتمین پیشوای شیعیان آن حضرت را «معصومه» لقب داد. این بانوی پرهیزکار در مکتب اهل بیت(ع) درس کرامت و پاکدامنی آموخت و از علم و درایت سرشار شد و در ردیف زنان عالمه، محدثه و والامقام جهان اسلام قرار گرفت.«طاهره، حمیده، رشیده، تقیه، رضیه، مرضیه، سیده صدیقه، سیده نساء العالمین، محدثه، عابده و کریمه اهل بیت» از جمله القاب فاطمه معصومه(س) به شمار می‌رود. آن حضرت(س) پس از تحمل یک دوره بیماری سرانجام در ۱۰ ربیع الثانی ۲۰۱ هجری قمری در ۲۸ سالگی دیده از جهان فروبست و به دیار حق شتافت و حالا دختر این سلاله پاک بعد از هزاران سال نگین انگشتری قم است، یگانه جاذبه این شهر، بانویی که هر ساله میلیون‌ها عاشق را از راه‌های دور و نزدیک راهی قم می‌کند تا در حریم حرمش دست به سینه و سر به زیر، با قلبی عاشق و سینه‌ای پردرد و سلامی با ارادت درس عاشقی را مشق کنند.
حال آگاهی یافتن از فرهنگ و روش زندگی اهل بیت پیامبر(ص) به عنوان یکی از اصلی‌ترین راه‌های شناخت آیین محمدی و بهره‌مندی از آن که تبلوری از مکتب حیات بخش پیامبر اکرم(ص) هستند ما را بر آن می‌دارد تا شناخت بیشتری را از زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) دریافت کنیم، بانویی که در دوره غم و غربت، مدافع و تنها مایه تسلی برادرشان امام رضا(ع) بود و این شناخت می‌تواند موجب رشد بیشتر و قرار گرفتن در مسیر هدایت و ترقی معنوی شود. بر همین اساس گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام والمسلمین نصیر عابدینی، روانشناس و کارشناس مذهبی داشتیم تا با ابعاد بیشتری از شخصیت و زندگی این سلاله پاک پیامبر(ص) آشنا شویم.
وی در ابتدا با بیان اینکه حضرت معصومه(س) فضایل متعددی داشتند و در روایات فراوانی از ایشان نام برده شده است، گفت: اگر بخواهیم جایگاه ایشان را در مکتب شیعه بشناسیم باید به روایات رجوع کنیم و فضایل بی‌نهایت ایشان را مورد مطالعه قرار دهیم. برای شناخت این بزرگ بانوی اسلام باید تفکر و تحقیق کنیم تا ببینیم در عصر و زمان خودشان چه فعالیت‌هایی کردند که به کریمه اهل بیت(ع) مشهور شدند.
این کارشناس مذهبی با اشاره به زندگی حضرت معصومه(س) گفت: یکی از دلایلی که ایشان به درجات رفیعی رسید این است که با تمایل خودشان تحت تربیت امام زمان خودشان قرار داشتند. امام موسی کاظم(ع) دختران زیادی داشتند، اما از بین تمام دخترانشان حضرت معصومه(س) به این درجه از افتخار نایل شدند. ایشان برنامه زندگی خود را از امام زمانشان می‌گرفتند. اگر به جنبه شخصیتی حضرت معصومه(س)، نگاهی بیندازیم، شخصیت ایشان دو جنبه ماورایی و یک جنبه دنیایی دارد که ما نسبت به شخصیت ماورایی ایشان شناخت کاملی نداریم؛ اما همین که ایشان دختر امام معصوم(ع) و عمه امام معصوم(ع) بودند و صاحب شفاعت هستند و سالانه هزاران نفر از محضر ایشان شفای روحی و روانی می‌گیرند، نشان می‌دهد که این موارد قابل تحلیل و بررسی از جانب انسان‌های معمولی نیست.
انسجام و توحید‌یافتگی شخصیت حضرت معصومه(س)
حجت‌الاسلام والمسلمین عابدینی اظهار کرد: حضرت معصومه(س) جدا از شخصیت خدامحوری یک شخصیت دنیایی هم دارد. یکی از مواردی که در شخصیت حضرت متجلی است یکپارچگی شخصیت، انسجام و توحید‌یافتگی ایشان است. چیزی که دختران امروز به شدت به آن نیاز دارند. این شخصیت یکپارچه می‌تواند یک الگو برای دختران امروز جامعه باشد. کسی که به سطح مطلوبی از یکپارچگی شخصیت برسد، فردی است که تا حد بسیار زیادی تعارضات اندرونی خود را حل کرده و با پروتکل مشخصی که مشخصا مبتنی بر صداقت با خویشتن و تدبیر با دیگری است در موقعیت‌ها رفتار می‌کند. به‌طور عامیانه یکپارچگی شخصیت، بیان کننده وضعیتی است که به موجب آن فرد در تنهایی و در جمع یکسان رفتار می‌کند.
هدفمندی زندگی حضرت معصومه(س)
وی ادامه داد: بحث بعدی هدفمندی زندگی حضرت معصومه(س) است و این هدفمندی در مسیری که ایشان به سمت مشهد می‌آیند و در قم رحلت می‌کنند مشخص است. ایشان نقشه راه را برای اینکه به برادر خودشان برسند، مشخص می‌کنند و بلد راه زندگی خودشان بودند. حضرت راه رسیدن به امام معصوم(ع) را هم می‌دانستند. ایشان خواهری نمونه بود که بعد از هجرت برادر فراق را تاب نمی‌آورد و از مدینه رهسپار طوس می‌شود تا مانند عمه بزرگوارش مهر تأییدی بر راز جاودانگی این ولایت بزند؛ جایی زینب کبری(س) با سخنرانی‌هایشان مهر تأییدی بر نهضت سیدالشهدا(ع) می‌زند و جایی هم حضرت معصومه(س) به بهانه دیدار برادر و در واقع برای ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) و ولایت‌مداری از جانش مایه می‌گذارد، ایثار و از خود گذشتگی رسم و راه این خانواده است، زن و مرد و دختر و پسر هم نمی‌شناسد.
مدیریت هیجانات در زندگی حضرت معصومه(س)
مدیر مرکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی روحان با اشاره به اینکه مسئله بعدی در شخصیت حضرت معصومه(س)، مدیریت هیجانات حضرت است، گفت: با اینکه به ایشان هیجانات متناوب منفی از جمله زندانی بودن طولانی مدت پدر و تبعید برادر وارد شد، در مدیریت هیجانات بسیار قوی بودند و برای همین توانستند اضطراب و یا افسردگی و وسواس را مدیریت کنند و به این موارد دچار نشوند. در تاریخ نداریم که بگویند حضرت مضطرب و یا افسرده بوده است. مدیریت هیجان‌ها، به معنی مدیریت آگاهانه، هشیارانه و خلاقانه آنهاست. مدیریت هیجان‌ها، مستلزم آگاهی از وجود، ظهور، حضور و نقش‌آفرینی آنهاست. به‌عبارت دیگر، بدون آگاهی از هیجان‌ها، نمی‌توان به مدیریت آن‌ها پرداخت. مدیریت هیجان‌ها، صرفاً شامل هیجان‌های منفی، مانند خشم، غم و ناامیدی نیست؛ بلکه هیجان‌های مثبت از قبیل شادی را نیز دربرمی‌گیرد.
صبر و تاب‌آوری در زندگی حضرت معصومه(س)
حجت‌الاسلام والمسلمین عابدینی ادامه داد: بحث بعدی در شخصیت حضرت صبر و تاب‌آوری ایشان است که یکی از ویژگی مهم و ویژه در سیره ائمه(ع) بوده و در ایشان نیز متجلی است. تاب‌آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است. روانشناسان همیشه سعی کرده‌اند که این قابلیت انسان را برای سازگاری و غلبه بر خطر و سختی‌ها افزایش دهند. افراد و جوامع می‌توانند حتی پس از مصیبت‌های ویرانگر به بازسازی زندگی خود بپردازند و حضرت هم اینگونه بود.
وی تصریح کرد: تاب‌آور بودن به این معنا نیست که از این طریق بتوانید زندگی بدون تجربه استرس و درد را داشته باشید. مردم پس از گرفتار شدن در مشکلات و از دست دادن‌ها به احساس غم، اندوه و طیف وسیعی از احساسات دیگر می‌رسند. مسیر دستیابی به انعطاف‌پذیری از طریق کار و توجه بر روی اثرات استرس و وقایع دردناک ایجاد می‌شود. ارتقای تاب‌آوری منجر به رشد افراد در به دست آوردن تفکر و مهارت‌های خود مدیریتی بهتر و دانش بیشتر می‌شود. همچنین تاب‌آوری با روابط حمایتی والدین، همسالان و دیگران و همچنین با باور‌های فرهنگی و سنتی به افراد برای مقابله با ضربه‌های غیرقابل اجتناب زندگی کمک تاب‌آوری در انواع رفتار‌ها، افکار و اعمال می‌تواند آموخته شود.
این روانشناسان خانواده ادامه داد: با وجود اینکه تاب‌آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشار‌های جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می‌شود، اما این خصیصه در کنار توانایی‌های درونی شخص و مهارت‌های اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود. این مسئله امروز به شدت احساس نیاز می‌شود تا دختران امروز و حتی سایر جامعه در برابر شرایط سخت و دشوار به چیز‌هایی پناهنده شوند که زندگی روحی و روانی آن‌ها را هم به خطر بیندازد.
حضرت معصومه(س) و شناخت واقعی از معنای زندگی
مدیر مرکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی روحان موضوع بعدی در شخصیت حضرت معصومه(س) را شناخت واقعی از معنای زندگی دانست و افزود: معناگروی و زیست معنادارانه در زندگی حضرت معصومه(س)، متجلی است و این معنی زندگی حلقه مفقوده زندگی نوجوانان امروز است. مسئله‌ای که امروز باید بدانیم این است که هر چیزی که در جامعه اتفاق می‌افتد در پسش معنایی دارد. مسئله بعدی بلوغ عاطفی، روانی و عقلی ایشان است. بحث دیگر مرز‌های مشخص در زندگی ایشان است. مرز حفظ حرمت‌ها، مرز رعایت حجاب و عفاف و هر مسئله‌ای که نیازمند مرز است در ایشان متجلی است و ایشان براساس همین مرز‌ها سنبل عفاف، حجاب و خویشتن‌داری شناخته می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه بانوان در ایران اسلامی، جایگاه قابل توجهی در حوزه‌های مختلف همچون علم، هنر، ورزش، اشتغال‌زایی، کارآفرینی، اقتصاد و حتی سیاست دارند، اظهار کرد: زنانی که مورد تشویق و به عنوان الگو‌هایی موفق هستند، اثرگذاری بالایی در فرهنگ‌سازی عمیق جامعه دارند. به طور حتم یکی از زنان حضرت معصومه(س) است. امروزه برای تحقق توسعه اجتماعی، تسریع فرایند توسعه اقتصادی و محقق شدن عدالت اجتماعی، چنانچه به زن به عنوان نیروی فعال و سازنده بنگریم، به طور قطع تأثیر بسیاری در روند رشد و افزایش کمّی و کیفی آن جامعه خواهد داشت.
