ترجمه تفسیری سوره مبارکه «علق»

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، همزمان با مبعث ختم رسل حضرت محمد(ص) ترجمه تفسیری سوره مبارکه «علق» نوشته حجت‌الاسلام و المسلمین محمد خامه‌گر، مفسر و پژوهشگر قرآن کریم در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم‏

به نام خدایی که به همه انسان‌ها نعمت‌‌های زیاد می‌دهد و به مؤمنان لطف و عنایت ویژه دارد، این سوره را می‌خوانم.
معرفی سوره
سوره مبارک علق، نخستین سوره‌ای است که پس از بعثت پیامبر اکرم(ص) در مکّه بر ایشان نازل شده است. مراد از «علق»، مرحله‌ای از رشد نطفه است که به رحم مادر آویزان است. در این سوره، خدای سبحان به پیامبر اکرم(ص) اعلام می‌کند اکنون که به رسالت مبعوث شده‌ای باید مردم را به سوی بندگی خدا دعوت کنی و برای تحقق این هدف باید دو وظیفه مهم زیر را انجام بدهی:
وظیفه اول:
بیان ضرورت پیروی از فرمان خدایی که زندگی انسان را تدبیر می‌کند.
ای پیامبر بزرگوار! برای دعوت مردم به سوی بندگی خدایی که می‌پرستی، خدا را به مردم معرفی کن تا بدانند تدبیر زندگی آن‌ها به دست خداست و او تنها کسی است که شایسته عبادت است.
به این منظور، دو نمونه از تدابیر خداوند را برای مردم بیان کن: نخست آن‌که «اسماء و صفات پروردگارت را، که همه موجودات را آفریده است، بر مردم بخوان»(اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ)(1) و به آن‌ها بگو پروردگار من که دارای این کمالات است، «همان کسی است که انسان‌ها را از نطفه‌ای که به رحم مادر آویزان می‌شود، آفرید»(خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ)(2)، سپس به تدریج با تدبیری حکیمانه جسم انسان را به مرحله کمال ‌رساند؛ از این‌رو انسان‌ها هر چه دارند از لطف و تدبیر خداست.
دومین جلوه ربوبیت خداوند این است که برای آن‌که انسان‌ها بتوانند نیازهای مادی و معنوی خود را در زندگی تأمین کنند، خداوند علوم زیادی را به بشر آموخت؛ پس ای پیامبر! بار دیگر «صفات کمالی خدا را بر مردم بخوان و بر این نکته تأکید کن که پروردگار تو بسیار ارجمند است و صفات کمالی او از همه موجودات برتر است» (اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ)(3) و فقط باید او پرستش شود؛ زیرا «او همان کسی است که» برای این‌که مشکلات زندگی دنیوی انسان‌ها حل شود و علوم مختلف در جامعه بشری گسترش یابد، استعداد نوشتن را در نهاد انسان قرار داد و «برخی از دانش‌ها را به‌وسيله قلم‌هایی که حقایق را تدوین می‌کنند به آدمی تعلیم داد.»(الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ‌‌)(4) و از راه‌های مختلف دیگر، «هر آنچه را انسان نمی‏‌‌دانست به وی‌ آموزش داد».(عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ)(5)
با آن‌که خدای سبحان، انسان را آفریده و علوم زیادی به انسان‌ها آموخته، «ولی بسیاری از انسان‌ها به جای آن‌که شکر خدا را به‌جا آورند» و او را بپرستند، از هوا‌های نفسانی خود پیروی می‌نمایند و «در برابر فرمان خدا طغیان مى‏كنند»(كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‏)(6) «زیرا انسان کافر خود را از بندگی خدا بی‌نیاز می‌داند» و خیال می‌کند بدون رعایت احکام دینی هم می‌تواند زندگی خود را به بهترین شکل اداره کند(أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏)(7) ولی این رفتار درست نیست؛ زیرا «بازگشت همه انسان‌ها به‌سوی پروردگار تو است»(إِنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الرُّجْعى)‏(8) ‌و در روز قیامت، انسان باید در برابر خداوند پاسخگوی اعمال خود باشد و هرکس با فرمان خدا مخالفت کند، به عذاب الهی دچار می‌شود.
وظیفه دوم:
بندگی خدا و مقاومت در برابر مانع‌تراشی مخالفان
ای پیامبر بزرگوار! دومین وظیفه شما برای دعوت مردم به سوی بندگی خدا این است که با کسانی که با اقدامات گسترده مانع از تبلیغ دین خدا در جامعه می‌شوند، مقابله کنی و در برابر فشارهای آن‌ها مقاومت نمایی؛ برای نمونه «بدون تردید شما رفتار ابوجهل را که از عبادت و نماز خواندن تو، که بنده خدا هستی، جلوگیری می‌کند، ملاحظه کرده‌ای»(أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهى‏)(9)، (عَبْداً إِذا صَلَّى)(10) و می‌دانی که نباید در مقابل مخالفت‌های او کوتاه بیایی، بلکه باید به او گفت: «آیا می‌دانی اگر این بنده نمازگزار بر طریق هدایت باشد»(أَ رَأَيْتَ إِنْ كانَ عَلَى الْهُدى)‏(11) و «کسی باشد که دیگران را به تقوا و پیروی از فرمان خدا فرامی‌خواند» فرجام بسیار شومی در انتظار مخالفان او است؟(أَوْ أَمَرَ بالتَّقْوى)‏(12)
ای پیامبر! «بدون تردید می‌دانی این فردی که دشمن تو است به دلیل آن‌که خدا را انکار می‌کند و از عمل کردن به فرمان خدا رو برمی‌گرداند» به عذاب شدید الهی دچار خواهد شد.(أَرَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى)(13) ‌براستی کسی که چنین رفتار زشتی را مرتکب می‌شود، «آيا نمی‏داند كه خداوند همه اعمال او را می‌بيند» و به‌زودی او را مجازات خواهد کرد؟(أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى‏)(14)
اگر او خیال می‌کند که به خاطر ثروت و قدرت اجتماعی‌اش می‌تواند با عذاب الهی مقابله کند، سخت در اشتباه است؛ زیرا «اگر از مقابله با دین خدا دست برندارد، در روز قیامت به‌شدت موهای پيشانی‌اش را می‌گيريم و با ذلت و حقارت، او را به‌ سوی دوزخ می‌كشانيم».(كَلاَّ لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِيَةِ)(15)
آری! «حتماً موی پيشانی کسی را که فردی دروغگو است و برای رسیدن به اهداف پلیدش فریبکاری می‌کند و فردی خطاکار است و با دین خدا مقابله می‌کند خواهیم گرفت» و او را به ‌شدت عذاب خواهیم کرد.(ناصِيَةٍ كاذِبَةٍ خاطِئَةٍ‌‌)(16) در این هنگام، هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی عذاب او را بگیرد و اگر«همه دوستان نزدیک و افراد قبیله‌اش را به کمک فراخواند»(فَلْيَدْعُ نادِيَهُ)(17) ‌آن‌ها هم هیچ کمکی به او نمی‌توانند بکنند؛ زیرا «ما فرشتگان مأمور دوزخ را که بسیار قوی و فرمانبردارند، فرامی‌خوانيم» تا با قدرت کامل او و یارانش را به دوزخ بیفکنند.(سَنَدْعُ الزَّبانِيَةَ)(18)
ای پيامبر! با توجه به اين‌كه مخالفان تو در گمراهي و ضلالت‌اند، پس اگر کسی با تو مخالفت کرد و در مسیر دعوت دینی تو مانع تراشی نمود، «هرگز از خواسته‌های او پیروی نکن، بلکه به‌طور کامل پیرو فرمان خدا باش و با این کار به درگاه خدا نزدیک شو» و رضایت او را جلب کن(كَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِبْ)(19) و با مقابله با دین‌ستیزان، وظایف خود را برای تبلیغ دین خدا و گسترش فرهنگ توحید در جامعه انجام بده تا سایر مؤمنان نیز بدانند برای ترویج دین خدا چگونه باید عمل کنند.
انتهای پیام