تفسیر سوره نور؛‌ از تثبیت تا تعالی فرهنگ عفاف و حجاب

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین حمیدرضا پورفلاح، مدرس مؤسسه «تدبر در کلام وحی» قم، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با اشاره به اینکه هدف سوره مبارکه نور حرکت جامعه به سوی نور عفت و پاکدامنی در سایه رهبری رسول خدا(ص) است، اظهار کرد: این سوره دو فصل، یک طلیعه و یک خاتمه دارد که در فصل‌ اول و دوم به تثبیت فرهنگ عفاف و حجاب و  فرهنگ الهی در روابط و برطرف ساختن موانع حرکت اصلاحی فرهنگ عفاف در جامعه اسلامی پرداخته می‌شود.

وی ادامه داد: این سوره در خاتمه، احکام و دستورات لازم را جهت تعالی فرهنگ اخلاقی به ‌ویژه در خانواده بیان می‌کند تا حتی تمایل به فساد اخلاقی از بین برود، سپس از جامعه برای پیروی از رسول خدا(ص) به عنوان رهبر جامعه دعوت می‌کند که مردم باید فراخوان‌ ایشان در امور اجتماعی را اجابت کنند. در این بخش عمل به دستورات و احکام به مرتبه تعالی عفاف و حجاب ارتقا پیدا می‌کند و به بلوغ می‌رسد تا جایی‌که حتی زمینه تمایل به فساد و فحشا در جامعه ایجاد نمی‌شود و این مهم از خانواده آغاز می‌شود، یعنی فرزندان به نحوی تربیت می‌شوند که حتی تمایل به فساد و فحشا در آنان ایجاد نشود.

«عُصْبَة» چه کسانی هستند؟

پورفلاح با بیان اینکه سوره مبارکه نور به ابعاد پشت صحنه عفاف و حجاب نیز پرداخته و تمام لایه‌ها را مطرح می‌کند، اظهار کرد: یکی از این مسائل که حتی به ذهن هم خطور نمی‌کند، فعالیت‌های گروهک‌ها در جامعه اسلامی برای ترویج فحشا و فساد است. از آیه 11 به بعد به این مبحث پرداخته می‌شود که «عُصْبَة» یا گروهک‌هایی که حتی تصورش هم در ذهن نمی‌گنجد در حال فعالیت هستند که باید موجودیت آن‌ها افشا شود و خداوند برای تک‌تک اعضا و سردسته آنان عذاب جداگانه در نظر گرفته است.

وی افزود: خدا در آیه بعدی از مؤمنان می‌خواهد که وقتی تهمت‌های این گروهک‌ها را که عامدانه و عالمانه به ترویج فحشا می‌پردازند، بشنوند باید بگویند که دروغ است، درواقع برخورد فیزیکی و قهری با گروهک اثرگذار نیست بلکه مؤمنان نباید اخبار آنان را منتشر کنند چرا که وقتی همگان بگویند که این خبر کذب است کسی آن‌ را پیگیری و مطرح نمی‌کند و همین امر از ترویج فحشا و فساد جلوگیری خواهد کرد. خداوند حتی برای کسانی که دوست دارند چنین اخباری را پیگیری کنند، عذابی الیم در نظر گرفته است.

پورفلاح رهبری رسول خدا را برای تحقق عفت و پاکدامنی در جامعه لازم خواند و تصریح کرد: اگر رهبری ایشان نباشد موانع رفع نمی‌شوند؛ بنابراین رهبری ایشان را در دو گام نیاز داریم، نخست بیان دستورات خدا و تعلیم و تربیت و دوم رفع موانع با کمک مردم که مهم‌ترین موانع مطرح شده در سوره، گروهک‌ها و منافقان هستند. یعنی هم منافقانی که ستون پنجم محسوب می‌شوند و آشکارا فعالیت می‌کنند و هم افرادی که در پشت صحنه قرار دارند و در جامعه ایمانی زندگی می‌کنند، چه‌بسا منصبی در اختیار دارند اما در عمل، منافقانه رفتار می‌کنند و در بخش‌های فرهنگی‌، فکری یا اجرایی بر خلاف موازین کار می‌کنند.

حرکت به سوی نور

وی با یادآوری هدف اصلی سوره مبارکه نور یعنی حرکت به سوی نور عفت و پاکدامنی در سایه رهبری رسول خدا(ص)،بیان کرد: وسیله رسیدن به این هدف همان تحکیم احکام و قوانین حکیمانه قرآن و توجه به نور الهی حاکم بر این احکام به رهبری رسول خدا(ص) است. در این راستا اقدامات هدایتی و آموزش احکام و دستورات برای مقابله با شیوع روابط نامناسب اخلاقی در دستور کار قرار می‌گیرد که مسائلی نظیر روابط نامناسب، بدحجابی، حدود محرم و نامحرم، پرهیز از ولنگاری و ... باید مد نظر باشد.

پورفلاح با تأکید بر اینکه رفع موانع از سوی رسول خدا(ص) از مسیر اصلاح نیازمند همراهی و همکاری مردم است، ادامه داد: مثلاً اگر پیامبر(ص) دستور به حد می‌دهند، باید بدون اعتراض و تردید از سوی مردم اجرا شود، در واقع بر اساس سوره نور، پیامبر(ص) مردم را در زمینه مانع‌تراشی متوالی منافقان توجیه و آگاه می‌کنند و مردم نیز باید تابع بی‌چون و چرا باشند. یکی از کارشکنی‌های منافقان و گروهک‌های مورد اشاره، نشر اخبار فساد و راهکار مقابله با آن پرهیز از پیگیری و بازگویی اخبار از سوی مردم است. افشای اخبار فحشا و فساد، حتی در صورت صحت، نه‌ تنها جلوی فساد را نمی‌گیرد بلکه سبب ترویج و عادی‌سازی آن در افکار عمومی و آسان و باورپذیر شدن در جامعه می‌شود. در موارد بسیاری نیز در کنار شیوع خبر، تهمت زدن و دروغ بستن اتفاق می‌افتد که بهترین روش مقابله با تمامی این مصادیق بر اساس سوره نور این است که سخن شنیده شده را بازگو نکنیم، نشنیده بگیریم، نفی کنیم و بگوییم دروغ است.

وی با بیان اینکه در لایه‌های عمیق‌تر سوره مبارکه نور مسائل و احکام فراوانی در راستای تحقق فرهنگ عفاف و حجاب بیان شده است، اظهار کرد: در گام سوم فصل اول بیان می‌شود که فقر یکی از زمینه‌های اشاعه فحشا در جامعه است و برای رفع این مشکل به صاحبان ثروت دستوراتی داده می‌شود تا با ثروت خود زمینه ازدواج آسان را فراهم کنند و این سنت حسنه را جایگزین فحشا در میان جوانان کنند.

شبهات در خصوص حجاب

پورفلاح ادامه داد: در گام چهارم همین فصل و در راستای تثبیت فرهنگ عفاف و حجاب، دستوراتی تجویز شده است که باید انجام دهیم و در ادامه چهار مورد از ایرادات شبهه‌افکن‌ها مطرح و پاسخ آن‌ها بیان می‌شود. نخست در پاسخ به این شبهه که حجاب کار بی‌منطقی است، خداوند پاسخ می‌دهد که حجاب یک کار منطقی و از روی عقل در جهت آرامش روانی جامعه است.

وی با اشاره به دیگر شبهاتی در خصوص حجاب و پاسخ قرآن، بیان کرد: خداوند در سوره مبارکه نور در پاسخ به این شبهه که حجاب سبب افزایش التهابات در جامعه می‌شود، می‌فرماید که بر عکس، حجاب سبب ثبات اجتماعی شده و انسانیت زن را به منصه ظهور می‌رساند. حجاب سلب حق آزادی زن نیست بلکه سبب تحکیم و حفظ خانواده می‌شود، درواقع نخستین نتیجه مستقیم اشاعه فحشا در جامعه سست شدن بنیان‌های خانواده است. در پاسخ به این شبهه که حجاب سبب رکود فعالیت زن می‌شود، خدا می‌فرماید که حجاب شأن و ارزش واقعی زن را به او اعطا می‌کند و او را از تیر و ترکش‌ها مصون می‌دارد، لذا حجاب مصونیت است.

دستورات تکمیل‌‌کننده فرهنگ حجاب

وی در خصوص خاتمه سوره مبارکه نور بیان کرد: در راستای ارتقا و تعالی فرهنگ عفاف و حجاب دستورات تکمیل‌کننده در خاتمه سوره بیان شده است، از جمله اینکه برای بستن چشم‌ بر نامحرم، احکامی در خانواده بیان می‌شود که اگر اجرا شود دختر یا پسر وقتی وارد جامعه شد حتی فکر نگاه به نامحرم را نیز از ذهن عبور نمی‌دهد. برای تحقق این امر یکی از راهکارها این است که فرزندان برای ورود به حریم خصوصی پدر و مادر اجازه بگیرند، همین امر سبب می‌شود که اگر در جامعه نیز اجازه انجام کاری را نیافت، آن‌ را انجام ندهد.

پورفلاح با بیان اینکه خداوند در این سوره دستوراتی را در تبعیت مؤمنان از رسول خدا(ص) بیان می‌فرماید، تصریح کرد: خداوند خطاب به مؤمنان می‌فرماید اگر پیامبر(ص) دستوری به شما داد حتماً آن‌ را انجام دهید و برای خود مرخصی قائل نشوید مگر آنکه اجازه بگیرید؛ بنابراین مدیریت و رهبری زمانی در جامعه محقق می‌شود که مردم مطیع دستورات رسول خدا(ص) باشند یا از ایشان برای عدم انجام دستورات اجازه بگیرند.

وی در خصوص اهمیت اجازه گرفتن از رسول خدا(ص)، تأکید کرد: اجازه گرفتن سبب می‌شود که مرز میان منافق و غیرمنافق مشخص شود، چراکه منافق اجازه نمی‌گیرد و کسی که اجازه نگیرد منافقانه عمل کرده است. بر اساس این سوره، عادی شدن نافرمانی از رسول خدا(ص) به عنوان رهبر جامعه اسلامی سبب می‌شود که منافق از غیرمنافق تشخیص داده نشود. اگر سوره مبارکه نور فهمیده شود حتی زمینه تمایل به فساد پیش نمی‌آید، مسیر حجاب و عفاف جایگزین مسیر فحشا و فساد می‌شود و شاهد فحشا در جامعه نخواهیم بود.