آداب سفر از منظر اسلام

حجت‌الاسلام‌والمسلمین یزدان نظری، مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در رابطه با آداب مسافرت از منظر اسلام، بیان کرد: اساساً خداوند انسان را برای سفر کردن آفریده است، سفری که خداوند برای انسان انتخاب کرده است یک سفر تکاملی است و هرآنچه سبب تکامل و رشد انسان باشد نه تنها مورد توجه و سفارش خداوند قرار می‌‍‌گیرد بلکه به آن دستور می‌دهد و شیوه اجرای آن را نیز بیان می‌فرماید.

وی ادامه داد: خداوند در رابطه با تمامی رفتارهای انسان از جمله خوردن، آشامیدن، گوش دادن، رفتار صحیح و ... سخن می‌گوید و اهداف و یا حتی چگونگی اجرای آن‌ها را برای انسان‌ها تبیین کرده است، به طور مثال زمانی که می‌فرماید «کُلو» در ادامه توضیح می‌دهد که چه خوردنی مورد نظر است، خوردنی مورد نظر اسلام است که هدفمند و از مواد پاکیزه باشد تا شخص با این نوع خوردن بتواند اعمال صالح انجام دهد.

حجت‌الاسلام نظری با بیان اینکه در قرآن کریم 12 بار از کلمات «سیرو» و «یسیرو» استفاده و به سفر کردن دستور داده شده است، اظهار کرد: خداوند در آیه 64 سوره مبارکه حج می‌فرماید: «أَفَلَم يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا» (آیا نمی‌خواهید در این زمین سفر کنید...) در تمامی این آیات شریفه به سفر کردن دستور داده می‌شود و در ادامه، هدف از سفر را نیز برای انسان تبیین می‌کند.

مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: همه فعالیت‌های انسان باید هدفی را دنبال کند مخصوصاً سفر کردن که خود چندین نوع دارد؛ سفر روحانی، مکاشفه، خواب، معنوی، جسمانی، سفر اختیاری، کاری، تفریحی، علمی، زیارتی و سفر از روی اجبار مانند تبعید که شامل حال ائمه و معصومان(ع) بود و البته اعمال معصوم(ع) سبب شد که این سفر اجباری پر از خیر و برکت باشد، در رابطه همه این سفرها در آیات و روایات مختلف بحث شده و شرایط، نوع و حتی ویژگی‌های همسفر نیز بیان شده است.

وی افزود: بسیاری از بزرگان و مفسران اسلامی در رابطه با سفر دغدغه‌مند بوده و کتاب‌هایی نوشته‌اند که ملاصدرا نویسنده کتاب «اسفار اربعه» یکی از این موارد است، این کتاب که در رابطه با سفرهای روحانی نوشته شده است از جمله کتبی است که همچنان بعد از چند قرن، مورد استفاده انسان‌ها قرار می‌گیرد.

این مدرس دانشگاه در رابطه با سفر قرآنی به سفر حضرت موسی(ع) به مجمع‌البحرین که در قرآن مطرح شده اشاره و اظهار کرد: این سفر، سفری علمی است که حضرت موسی(ع) برای کسب تجارب علمی نزد عبدالصالح، یعنی حضرت خضر(ع)، می‌رود که خداوند در خلال این سفر شرایط، هدف و نحوه انتخاب همسفر را مفصل توضیح می‌دهد.

حجت‌الاسلام نظری با اشاره به آیه 60 سوره کهف، بیان کرد: خداوند در این  آیه می‌فرماید: «وَ إِذْ قالَ مُوسي‏ لِفَتاهُ لا أَبْرَحُ حَتَّي أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُباً» ، (و به یاد آر آن گاه که موسی به شاگردش گفت که من از رفتن بازنایستم تا به محل تلاقی دو دریا برسم یا مدت مدیدی راه بپیمایم، این یکی از داستان‌هایی است که حضرت موسی با وجو اینکه از پیامبران اولوالعزم است برای کسب علم به این سفر علمی می‌رود.

وی ادامه داد: از این آیات در می‌یابیم یکی از مهمترین سفرها سفر علمی است و قبل از اینکه سفر آغاز شود باید یک همسفر خوب برای خود انتخاب کنیم که در روایات نیز به این مسئله سفارش شده است و می‌فرمایند: «الفریق ثم الطریق»، ( ابتدا رفیفق و سپس ره را پیدا کن) که این همسفر باید انسان صالحی باشد که هم‌خون و هم فرهنگ شخص باشد و سبب رشد علمی انسان شود، حضرت موسی(ع) در این سفر یوشع ابن نون که پیغمبر بوده است را به عنوان همسفر انتخاب می‌کند.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: در طول مسیر حضرت ابراهیم(ع) به همسفر خود می‌گوید: در این سفر خسته شدیم غدایمان را بیاور تا بخوریم، که همسفرش می‌گوید در کنار آن تخته سنگ غذا را جا گذاشتم که حضرت به دنبال غذا بر می‌گردد، از این قسمت داستان درمی‌یابیم که غذای مسافر باید سبک باشد تا در طول مسیر فاسد نشود (غذای حضرت در این سفر ماهی دودی بوده است) و در همان زمان عبدالصالح را می‌بیند و سفر علمی ایشان آغاز می‌شود.

سفر در آیات قرآن

وی به آیات دیگر قرآن با مضمون سفر اشاره و اظهار کرد: خداوند در آیه 21 سوره غافر می‌فرماید: «أَوَلَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا کَيْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذينَ کانُوا مِنْ قَبْلِهِمْ کانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ آثاراً فِي الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ ما کانَ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ واقٍ » یعنی: (آیا سفر نمی‌کنید تا عاقبت کسانی که قبل از شما زندگی می‌کردند را ببینید زیرا آنها توانایی‌های زیادی داشتند که سبب غرور آن‌ها شده بود)، درواقع خداوند در این آیه هدفی برای سفر تعیین می‌کند.

حجت‌الاسلام نظری با بیان آیه 46 سوره حج افزود: «أَفَلم يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَي الْأَبْصارُ وَ لکِنْ تَعْمَي الْقُلُوبُ الَّتي‏ فِي الصُّدُورِ» (آیا در روی این زمین سیر نکرده‌اند تا برای آن‌ها دل‌هایی پیدا شود که بدان بیندیشند یا گوش‌هایی که بدان بشنوند؟! زیرا در حقیقت چشم‌های ظاهر کور نمی‌شود و لکن دل‌هایی که در میان سینه‌هاست کور می‌شود)، یعنی سفر باید با چشم و دل باشد چشمی که ببیند و دلی که حقایق را درک کند.

وی افزود: همچنین خداوند در آیه 20 سوره مزمل، آیه 185 اعراف، آیه 6 سوره ق،  آیه 21 و 28 سوره غافر نیز به اهداف علمی و اقتصادی سفرها اشاره می‌کذد.

آداب توصیه شده قبل از آغاز سفر

مدرس دانشگاه به آداب توصیه شده قبل از آغاز سفر اشاره کرد و گفت: در روایات اعمال بسیاری قبل از آغاز سفر سفارش شده است که قرائت آیت‌الکرسی، تکرار 19 بار ذکر «بسم الله الرحمن الرحیم» و صدقه دادن از جمله آداب قبل از سفر است، همچنین آدابی برای طول سفر نیز بیان شده است که احترام به بزرگ‌ترها، دستگیری از سالمندان، رعایت اخلاق سفر و محول نکردن وظایف خود به دیگران، بدرقه کردن همسفری که قرار است در طول مسیر از ما جدا شود، صبور بودن و تحمل سختی‌ها و مواردی از این قبیل که خداوند در سوره کهف به آن‌ها اشاره می‌‍‌‌کند، از جمله این آداب است.

وی افزود: روایاتی از پیامبر وجود دارد که ایشان روز پنج‌شنبه و بعد از طلوع آفتاب به مسافرت می‌رفتند، البته این روایت بدین معنا نیست که سفر در روزها و ساعات دیگر ایراد داشته باشد بلکه از آنجا که ائمه به همه مکنونات عالم علم دارند مواقع نزول خیر و برکت را می‌شناسند و اگر زمانی را برای کاری توصیه می‌کنند به دلیل آن است که در آن زمان خیر و برکت بیشتری نصیب انسان می‌شود.

مدرس دانشگاه تصریح کرد: همه اهل بیت(ع) و ائمه به سفر توجه ویژه‌ای داشته‌اند و تمهیدات و تخفیفاتی را برای مسافر در نظر گرفته‌اند که شکسته شدن نمازهای چهار رکعتی، حرام اعلام شدن روزه در طول سفر و تخفیف در خواندن تعقیبات نماز از جمله آن‌ها است.

وی در رابطه با ارزش سفر به حدیثی از حضرت علی(ع) اشاره و بیان کرد: حضرت می‌فرماید: سفر کنید زیرا پنج فایده اندوه‌زدایی، درآمدزایی، دانش‌افزایی، ادب‌آموزی و همراهی با نیکان را برای شما به ارمغان می‌آورد.

وی در پایان گفت: خانواده‌ها مسافرت‌هایشان را هدف‌دار کنند و در طول سفر ارزش‌های الهی،  معجزات و نعمات خداوند از قبیل کوه، دشت، دریا، جنگل و حیوانات را خوب ببینند و از آن‌ها برای فرزندانشان صحبت کنند، حتی در مورد معجزه روییدن یک گل در طبیعت برای کودکان صحبت و آن‌ها را با معجزات خداوند آشنا کنند.