رشوه و آسیب‌هایی که بر جای می‌گذارد

حجت‌الاسلام سجاد بیگی، کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سوؤالات شرعی در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است، به مسئله رشوه و آسیب‌هایی که بر جای می‌گذارد، می‌پردازد که این یادداشت را با هم می‌خوانیم.

 

«رشوه» از امور متداولى است که مظاهر نکبت بار آن در بسیارى از جوامع و از جمله جامعه‌هاى اسلامى، مشاهده مى‌شود. شاید کمتر کسى باشد که لفظ «رشوه» را نشنیده و یا تا به حال با «واقعیّت» آن در خارج ولو به عنوان حق و حساب و هدیه روبرو نشده باشد.

 

رشوه یک پدیده شوم اجتماعی است و از مصادیق بارز فحشا و فساد محسوب می‌شود، اضافه بر مفاسد فردی بزرگ‌ترین مانع اجرای عدالت اجتماعی و قانون به حساب می‌آید، رواج این عمل ناصواب موجب می‌شود که قانون به سود اغنیا و اقویا اجرا شود و حقوق ضعیفان پایمال شود، زیرا مستمندان و طبقه متوسط قدرت پرداخت رشوه را ندارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه‌ای در دست اغنیا و اقویا برای ادامه ظلم و ستم و تجاوز به حقوق آنان (مستمندان و ضعیفان) خواهد شد.

 

در اسلام رشوه در شمار پلیدترین محرمات قرار دارد و حرمت آن مورد اتفاق تمام ملل و مذاهب اسلامی است دراین زمنیه قرآن می فرمایید: وَلَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَكُم بَيۡنَكُم بِٱلۡبَٰطِلِ وَتُدۡلُواْ بِهَآ إِلَى ٱلۡحُكَّامِ لِتَأۡكُلُواْ فَرِيقࣰا مِّنۡ أَمۡوَٰلِ ٱلنَّاسِ بِٱلۡإِثۡمِ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ، یعنی اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید و برای خوردن قسمتی از اموال مردم به گناه، (قسمتی از) آن را به قضات ندهید . در حالی که می‌دانید.

 

در این آیه مسلمانان را از یک عمل بسیار ناپسند نهی می‌کند، به آنان می‌گوید در اموال و ثروت‌های یکدیگر بدون حق تصرف نکنند و از غیر طریق صحیح، مالی بدست نیاورند، نکند تصرف اموال دیگران و خوردن آن به ناحق، آنان را به سوی قضات بکشاند و چیزی بعنوان هدیه و رشوه به آنان بدهند، تا اموال مردم را به ظلم تملک کنند، زیرا با این کار دو خلاف بزرگ مرتکب شده اند خوردن حق دیگران، و رشوه دادن.

 

بدین سبب درهرجامعه ای رشوه نفوذ کند، شیرازه زندگی جامعه از هم پاشیده میشود و تبعیض و بی عدالتی رواج می‌یابد، جالب آن که وقاحت رشوه یک امر فطری و عقلی است، به همین دلیل رشوه گیران تحت عناوین «حق و حساب » حق الزحمه و «هدیه »، «انعام » این عمل را توجیه می‌کنند و مشروع جلوه می‌دهند ولی روشن است این تغییر نام‌ها به هیچ وجه تغییری در ماهیت آن نمی‌دهد و در هرصورت پولی که از این طریق گرفته می‌شود حرام و نامشروع است.

 

احادیث فراوانی در نکوهش و مذمت رشوه وارد شده است چنان‌که پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرموده است: «از رشوه بپرهیزید که رشوه، کفر خالص و بدون چون و چراست درحدیث دیگری ایشان فرموده است:«هر گوشتی از بدن به‌وسیله مال حرام‌(سحت) برویاند، آتش جهنم بدان سزاوارتر است، گفته شد: مال حرام چیست؟ پیامبر (ص) فرمودند: الرشوة فی الحکم؛ رشوه گرفتن در امر قضاوت و داوری» و نیز فرموده است: «خدا لعنت کند رشوه‌دهنده، رشوه گیرنده و رابط بین این دو نفر(واسطه رشوه) را. گاهی بعضی افراد با نیرنگ و خدعه، به اسم هدیه رشوه می‌گیرند و آن‌را حلال می‌شمارند.

 

رشوه از ضعف فرهنگی و فقر مذهبی ناشی می‌شود، در جامعه‌ای که مفاهیم بلند ایمان، عدالت، قانون و قضاوت‌های عادلانه رو به ضعف بگذارد، رشوه رایج می‌شود. متخلفان و متجاوزان میدان را مناسب دیده به تاخت و تاز مشغول می‌شوند و از اجرای عدالت هراسی ندارند.

 

مصادیق رشوه 

 

رشوه در باب قضاوت که این رشوه برای صدور حکم به نفع چه حکم به حق باشد و چه باطل و یا رشوه برای صدور حکم باطل یا برای صدور حکم حق که در هر سه صورت، بر رشوه دهنده و رشوه گرینده حرام است.

 

رشوه برای خلاف قانون مثلاً پرداخت قسم سومش، گاهی اوقات برای ضایع کردن حق مثلا نوبت وام آقای الف یه کسی زور دارد، قدرت رانت دارد رشوه می دهد و کسی به آن مسئول بیان می‌کند وام جلوتر و بدون نوبت پرداخت شود.

 

رشوه نسبت به انجام کاریست مانند کارمند و کسانی در منصب دولتی مشغول کار هستند و در برابر کار حقوق و مزایا دریافت می‌کنند.

 

سکوت در مقابل رشوه هم حرام است، شما اگر در یک اداره ای در یک نهادی به عنوان یک کارمند به عنوان کسی که فی الجمله رفت و آمد دارید رشوه مشاهده کردید حق ندارید سکوت کنید برای متخلف حتی از متخلفین، از مسئولین گروهی باشند باید نهی از منکر شود.

 

سؤالی که در این جا مطرح است گاه مأمور اداره عامل خرید است و اداره برای کارهای گوناگون، موظّفینی دارد. از جمله این موظّفین، کسی است که مأمور خرید نیازمندی‌‌های اداره است، در این صورت نیز اگر مأمور اداره پولی بگیرد، اشکالی ندارد. اما آن وجه تشویقی برای اداره است نه آن مأمور؛ زیرا او هم جزو این اداره و نماینده این اداره است.

 

سؤال دیگر اینکه چنانچه فردی از باب تشکر و قدردانی از کارمند، هدیه‌ای به او اهدا کند، حکمش چیست، هرچند آن کارمند بدون هیچ گونه چشم داشتی، کاری را انجام داده باشد؟ طبق نظر مقام معظم رهبری هدیه در محیط کار و از جانب ارباب رجوع، یکی از خطرناک ترین چیزها است و هر چه بیشتر از آن اجتناب کنید، به صرف دنیا و آخرت شما، خواهد بود.

 

فقط در یک صورت، دریافت آن جایز است و آن، این است که هدیه دهنده، با اصرار زیاد و با امتناع مأمور از قبول، بالآخره به نحوی آن را اهدا کند. آنهم بعد از انجام کار و بدون مذاکره و حتّی توقّع قبلی.

 

 

کسی که رشوه گرفته باید توبه کند و مالی را که به عنوان رشوه گرفته باید به صاحبش پس بدهد و اگر دسترسی ندارد، مثلاً از افراد مختلف بوده و نمی‌شناسد، از این رو باید به فقیر از طرف صاحبش بدهد حتی مطابق فتوای مقام معظم رهبری لازمه تورم است، مثلا بیست سال قبل دو هزار تومن از کسی رشوه گرفته آن را باید با نرخ تورم اکنون به فقیری بپردازد و کسی هم که رشوه داده باید توبه و استغار کند.