دفاع مقدس جمع بین عقلانیت و معنویت بود

دفاع مقدس به تأیید همه کارشناسان نظامی عرصه‌ای بود که ایران اسلامی به تنهایی در برابر همه کشورهای شرق و غرب ایستادگی و نبرد کرد و پیروز شد که رمز اصلی این پیروزی معنویت، ایمان و تکیه بر خداوند بود.

هفته دفاع مقدس بهانه‌ای شد تا با دعوت و گفت‌وگو با چند نفر از یادگاران و پیشکسوتان دفاع مقدس در چهارمحال‌وبختیاری با جلوه‌های معنویت در جبهه‌ بیشتر آشنا شویم. این نشست صمیمی با حضور ایوب زمانی، فرمانده سابق سپاه شهرستان شهرکرد، پژوهشگر حوزه دفاع مقدس و مدرس دانشگاه، رسول علیدوستی، رزمنده یگان رزم و حفاظت، سید مجتبی عقیلی، جانشین اسبق فرمانده سپاه قمر بنی‌هاشم(ع) و علی‌فتح مولایی، فرمانده سابق تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع) و مدرس دانشگاه در حوزه دفاع مقدس برگزار شد که بخش دوم و پایانی نشست تقدیم مخاطبان گرامی ایکنا می‌شود.

بیشتر بخوانید:

• «معنویت» در دفاع مقدس؛ از مفاهیم تا مصادیق

منشأ معنویت در رزمندگان دفاع مقدس

علی‌فتح مولایی، فرمانده سابق تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع) در خصوص منشأ معنویت در جوانان رزمنده، اظهار کرد: معتقدم عمل به احکام اسلام را باید یکی از مهم‌ترین عوامل دانست و دستوراتی که از سوی خداوند متعال در خصوص جهاد و دفاع در مقابل دشمنان وجود دارد و در سنت و سیره پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به ما رسیده است، سرلوحه عمل رزمندگان اسلام بود؛ اصولی را که پیامبر(ص) در غزوات خود پایبند بودند و رعایت می‌کردند، چراغ راه ما در عملیات‌ها و برنامه‌ها در جبهه بود و روش و منش دفاع ایشان در دستور کار فرماندهان و رزمندگان ما قرار داشت که از جمله می‌توانم به برخورد نیکو و مهربانی و عطوفت با اسرای عراقی اشاره کنم.

وی با ذکر اینکه بلوک‌های قدرت از دشمن بعثی برای تجاوز علیه کشور ما حمایت می‌کردند، ادامه داد: دشمن از حیث عده و عُده و تجهیزات از ما برتر بود و ما با تکیه بر نیروهای داوطلب و مردمی در شرایط تحریم و کمبود تجهیزات و امکانات در این جنگ نابرابر و تحمیلی قرار گرفتیم اما با تأسی به مکتب عاشورا و لشکر 72 نفری از یاران امام حسین(ع)، با عده قلیلی در برابر لشکر تا دندان مسلح دشمن قرار گرفتیم و پیروز شدیم.

مولایی با تصریح اینکه حضور رزمندگان در جبهه دفاع در مقابل دشمن، جهاد در راه خدا بود، توضیح داد: دشمن با تحریک ابرقدرت‌های دنیا به حدود و ثغور مملکت اسلامی آشکارا تجاوز کرد و زندگی هموطنان ما را به تاراج برد و مشکلات فراوانی را برای انقلاب نوپای اسلامی ایجاد کرد بنابراین باید در مقابل این خصومت اقدامی می‌کردیم و به جهاد و دفاع برخاستیم. جهاد یکی از فروع دین ماست و آیات و روایات فراوانی در خصوص فضیلت و اهمیت جهاد وجود دارد از جمله اینکه امام علی(ع) فرمودند: «إنّ الجِهادَ بابٌ مِن أبْوابِ الجَنّةِ فَتَحَهُ اللّه ُلِخاصَّةِ أوْليائهِ» یعنی همانا جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است.

موقعیت «إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ» رزمندگان

این پیشکسوت دفاع مقدس با تأکید بر اینکه رزمندگان درواقع در موقعیت «إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ» (توبه/59) بودند یعنی چه با شهادت و چه در میدان پیروز نهایی بودند به برخی مصادیق معنویت در جبهه‌ها اشاره و تأکید کرد: حتی در نامگذاری‌ها نیز توجه به مؤلفه‌های معنوی قابل تأمل است که در شعارها و نیز نامگذاری یگان‌ها و لشکرها، نام مکان‌ها، عملیات‌ها، رمزها و ... از اشارات معنوی و اسامی نورانی پیامبر(ص) ائمه اطهار(ع) استفاده می‌شد.

مولایی در خصوص نقش معنویت در جبهه‌ها و کسب پیروزی‌های رزمندگان، توضیح داد: رزمندگان ما از چنان معنویتی برخوردار بودند که تداعی‌گر زاهدان شب و شیران روز بودند. آنها شب‌هنگام اگر عملیاتی نبود، خلوتی را می‌یافتند و با خدای خود به راز و نیاز و تضرع و استغغاثه می‌پرداختند. این رزمندگان در مقابله با دشمن اما تبدیل به شیر جنگنده و غرنده می‌شدند و با تمام قوا نبرد می‌کردند و مصداق آیه شریفه «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» می‌شدند.

وی با تأکید بر اینکه رزمندگان در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل جلوه‌‌ای از تعبیر «وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» بودند، افزود: آنان هم در عرصه مبارزه با جبهه کفر و نبرد با دشمن مقاوم و سرسخت بودند تا دشمن را از عمل خود پشیمان کنند و هم در نماز و مناجات و تضرع و توسل به خدا همواره ثابت‌قدم بودند. 

این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه معنویت در جبهه‌ها باعث تحقق وعده قرآن شد که فرمود «كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ» (بقره/۲۴۹)، گفت: دشمن از هر لحاظ از نیروی انسانی گرفته تا هواپیما، تانک، توپخانه، نفربر و ... از ایران برتر بود و عراق که با سه سپاه و ۱۲ لشکر به ما حمله کرده بود، در سال پایانی جنگ با ۱۲ سپاه و بیش از ۶۰ لشکر علیه ما می‌جنگید؛ با وجود ضربات سنگینی که ایران به تجهیزات نظامی عراقی‌ها وارد ساخت یا به غنیمت گرفت، می‌بینیم که تجهیزات دشمن چندین برابر و البته به‌روزرسانی شده بود. در مقابل چنین دشمن مجهزی با وجود کمبود امکانات و تجهیزات در شرایط تحریم توانستیم پیروز شویم و یک وجب از خاک میهن را به دست دشمن ندهیم.

تحقق وعده‌های قرآن در جبهه

مولایی با اشاره به مضامین نورانی آیه 69 سوره عنکبوت «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ»، بیان کرد: خداوند در قرآن کریم وعده می‌دهد کسانی که با جان و مال در راه خدا جهاد و کوشش کنند، خدا نیز همیشه یار و یاورشان است و آنان را به طریق هدایت و معرفت رهنمون می‌سازد. فرماندهان و برنامه‌ریزان ما با ایمان و اعتقاد قوی و با استمداد از خداوند متعال به طراحی برنامه‌ها و نقشه‌هایی می‌پرداختند که در عملیات‌هایی مثل شکست حصر آبادان، طریق‌القدس، فتح‌المبین یا بیت‌المقدس بهترین مسیر را شکل می‌داد. این فرماندهان از جوانان مؤمن و انقلابی بودند که چه بسا تجربه نظامی بالایی هم نداشتند یا از درجه‌های نظامی رده بالا هم برخوردار نبودند.  

وی در خصوص آسیب‌های بازروایی ابعاد معنویت، ادامه داد: به‌نظرم اغراق در بیان مطالب بزرگ‌ترین آسیب است با این توضیح که بیان مطالب بعضاً اغراق‌آمیز و غیرواقعی باعث لوث شدن اصل مطلب می‌شود و به ایجاد شبهه و سؤال در ذهن مخاطبان به‌ویژه نسل جوان خواهد شد.

آسیب‌های بازروایی معنویت دفاع مقدس 

این رزمنده دفاع مقدس با تأکید بر اینکه در بیان عقلانیت دفاع مقدس ناتوان بوده‌ایم، توضیح داد: طراحان و فرماندهان در طراحی نقشه عملیات‌ها عقلانیت و خلاقیت را به‌کار می‌بردند و با تسلط بر تاکتیک‌ها و اصول نظامی و استراتژی جنگ عملیات‌ها را طراحی و اجرا می‌کردند. اگر اینها را کاملاً نادیده بگیریم و فقط به معنویت در جبهه‌ها معطوف شویم و پیروزی‌های رزمندگان را صرفاً به معجزه و امدادهای غیبی مربوط کنیم و فقط به وجه عاطفی جنگ روی آوریم، نخواهیم توانست حقیقت جبهه را به مردم معرفی کنیم. 

مولایی با اشاره به اینکه لشکریان ما از فنون و استراتژی نظامی مبتنی بر علم روز برای طراحی و اجرای عملیات‌ها بهره می‌بردند، افزود: البته همه اینها با درنظر داشتن شرایط خودمان بود یعنی وقتی دیدیم در طول روز در میدان نبرد نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم، تاکتیک را تغییر می‌دادیم و شبانه عملیات می‌کردیم. 

وی ادامه داد: همچنین بهره‌گیری از نیروهای پیاده، استفاده از اصل غافلگیری، خلاقیت و ابتکار، بهره‌گیری حداکثری از همه ظرفیت‌ها و ... از تاکتیک‌های دیگر برای غلبه بر برتری تجهیزاتی دشمن بود. 

فرمانده سابق تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع) در پایان با اشاره به آسیب‌هایی که ممکن است از سوی برخی راویان دفاع مقدس بر حقیقت این موضوع در ذهن مخاطبان وارد شود، بیان کرد: اگر کسی مسلط به موضوع دفاع مقدس باشد و بتواند واقعیت را همان‌گونه که بود، منطبق بر عقل و منطق و تبیین تاکتیک‌ها و اصول رزم به مردم ارائه کند، یقین بدانید که جوانان ما خیلی خوب می‌پذیرند و بدون شک و شبهه قبول می‌کنند. 

مظاهر معنویت در جبهه‎‌های دفاع مقدس

سیدمجتبی عقیلی، جانشین سابق سپاه حضرت قمر بنی‌هاشم(ع) با اشاره به اینکه ادای فریضه دینی نماز در اول وقت یکی از مصادیق بارز فضای معنوی جبهه بود، اظهار کرد: رزمندگان در هر لحظه که صدای اذان را می‌شنیدند هر کاری در دست داشتند را رها می‌کردند و برای اقامه نماز آماده می‌شدند؛ به خاطر دارم شهید «احد کبیری» وقتی به نماز می‌ایستاد همه گوش تیز می‌کردند تا فراز «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» (حمد/5) او را که با زیبایی و خلوص خاصی ادا می‌شد بشنوند.

وی با ذکر اینکه شرکت پرشور و تضرع در ادعیه و مراسم مذهبی از دیگر مصادیق معنویت در جبهه‌ها بود، ادامه داد: مساعدت و یاری به یکدیگر با رویکرد ایثار و فداکاری را باید از دیگر مؤلفه‌ها بدانیم که رزمندگان در انجام امور همیشه از هم سبقت می‌گرفتند؛ اقامه نماز شب، انس با قرآن کریم و استفاده از تعالیم کلام وحی در امور روزمره، تهذیب نفس و سعی و تلاش برای مزین شدن به صفات اخلاقی نیکو از دیگر مصادیق بود. 

عقیلی با اشاره به اینکه ایمان عمیق رزمندگان به خدا و رسول گرامی اسلام و ائمه اطهار(ع) مهم‌ترین منشأ معنویت در جبهه‌ها بود، اظهار کرد: الگوگیری از رزمندگان صدر اسلام و شهدای کربلا از عوامل قدرت پیروزی و حماسه نیروهای ما بود؛ رزمندگان خالصانه در جبهه حضور می‌یافتند و برای رضای الهی از بذل جان ابایی نداشتند. 

وی با ذکر اینکه خلوص و مجاهدت حضرت امام خمینی(ره) برای رزمندگان یک سرمشق عملی بود، ادامه داد: آنها از امام(ره) الگوگیری و اطاعت‌پذیری داشتند و اوامر ایشان را به هر نحو ممکن عملیاتی می‌کردند. رزمندگان همچنین از رجال مذهبی، سیاسی و انقلابی همراه امام(ره) از شهیدان مطهری و بهشتی و رجایی گرفته تا مقام معظم رهبری نیز در ایمان و معنویت الگو می‌گرفتند. 

عقیلی با اشاره به اینکه باید واقعیت‌های دفاع مقدس را همان‌گونه که بوده است بیان کرد، افزود: زمانی که در جبهه حضور می‌یافتیم، اوقاتی که عملیات نبود و در خط پدافندی و سنگرها بودیم، فرصت بیشتری داشتیم و بنده در چنین شرایطی سعی می‌کردم با قرآن بیشتر مأنوس شوم و بیش از تلاوت به معانی و ترجمه‌ها توجه می‌کردم. هر چه بیشتر با معانی آیات آشنا می‌شدم یقینم بیشتر می‌شد که سخنان امام خمینی(ره) چیزی جز همین آیات نورانی کلام وحی نیست. یعنی وقتی این ترجمه‌ها را مطالعه می‌کردم، سخنرانی‌های امام(ره) در ذهنم تداعی می‌شد.

وی افزود: یک‌بار با زبان خودمانی به همرزمانم گفتم آیا می‌دانید امام خمینی(ره) چیزی از خودش بلد نیست؟ همه جا خوردند و سرزنشم کردند و بنده جمله‌ام را این‌گونه تکمیل کردم که امام خمینی(ره) چیزی از خودش نمی‌گویند بلکه همه حرف‌هایشان از روی قرآن است کافیست سخنان ایشان را با ترجمه‌های قرآن تطبیق دهید تا متوجه شوید.

دستاوردهای معنوی رزمندگان 

عقیلی در خصوص دستاوردهای معنوی در جبهه‌ها، توضیح داد: فضای جبهه باعث تعمیق ایمان و باور در بین رزمندگان شد زیرا انسان‌ها در شرایط سخت و دشوار که از همه جا مستأصل و ناامید می‌شوند، خدا را جست‌وجو می‌کنند و به او پناه می‌برند و این موضوع در جبهه‌ها پرتکرار بود یعنی در عملیات‌ها رزمندگان همواره به خدا توکل و توسل داشتند.

این رزمنده دفاع مقدس با تأکید بر اینکه آدم‌ها قبل و بعد از جبهه با هم فرق داشتند، افزود: رزمندگان وقتی جنگ را تجربه کردند و شرایط سخت و طاقت‌فرسای جبهه را دیدند و با توکل و توسل به خدا این شرایط را تجربه کردند، دیدگاه و جهان‌بینی آنها تغییر می‌یافت و متحول می‌شدند. ما در آن شرایط دشمنی را می‌دیدیم که تا دندان مسلح است و انواع تجهیزات و سلاح‌ها را دارد در حالی که ما اوایل جنگ از ساده‌ترین تجهیزات محروم بودیم. 

وی ادامه داد: بنده اسفند ۵۹ توفیق حضور در جبهه را یافتم که ما را به آبادان بردند، در آن دوران راهی برای ورود به آبادان نبود و دشمن حضور داشت بنابراین از طریق آب خودمان را رساندیم. وقتی به آبادان رسیدیم متوجه شدیم که خیلی از رزمنده‌ها دستشان خالی است و اسلحه ندارند. کمبود تجهیزات به‌قدری بود که به یاد دارم در ایستگاه ۱۲ آبادان رزمندگان نوارهای ضبط شده از صدای حرکت تانک‌ها را تهیه می‌کردند و شبانه این نوارها را با بلندگو در بعضی نقاط نزدیک به نیروهای عراقی پخش می‌کردند تا دل دشمن خالی شود و تصور کند ما تانک داریم. 

عقیلی روحیه توکل و توسل به خدا باوجود نداشتن تجهیزات را یادآور شد و گفت: غنیمت گرفتن از دشمن در برخی موارد بسیار چشمگیر بود تا جایی که نیازهای یک گردان به تجهیزات را پاسخ می‌گفت. در عملیات ثامن‌الائمه(ع) به یاد دارم آنقدر اسلحه و مهمات و تانک از دشمن به غنیمت گرفتیم که تیپ نجف اشرف اولین با همین غنائم برای اولین بار مجهز به تجهیزات زرهی شد. 

ترویج فرهنگ جهاد و شهادت 

وی ترویج و توسعه فرهنگ جهاد و شهادت و روحیه بسیجی را دیگر دستاورد معنوی رزمندگان در جبهه‌ها دانست و توضیح داد: جوانان وطن با مشاهده روحیه ایثارگری و شهادت‌طلبی رزمندگان به جبهه علاقه‌مند می‌شدند و آنان هم که به جبهه می‌آمدند علاقه وافری برای حضور در خط مقدم داشتند. یعنی خیلی از نیروهای مستقر در مقرها که پشتیبان نیروهای عملیاتی بودند، معترض می‌شدند که ما برای جنگ و عملیات آمدیم و ما هم باید به خط مقدم برویم. 

عقیلی بیان کرد: ایستادگی و مقاومت و شهامت مردم از دیگر دستاوردهای معنویت بود، باوجود هجمه شدید بمباران‌های دشمن علیه مناطق مسکونی در شهرها و روستاها می‌دیدیم که مردم ماندند و استقامت کردند که نمونه بارز آن، پایداری و مقاومت مردم دزفول بود و امروز نیز مردم غزه تداعی‌کننده این صبر و پایداری هستند. ایثار و فداکاری را باید دیگر دستاورد معنوی دفاع مقدس بدانیم با این توضیح که رزمندگان اسلام همواره دیگران را برخورد ترجیح می‌دادند.

وی توسعه اخلاق و انسانیت در میان عموم مردم را نیز یادآور شد و توضیح داد: توسعه روحیه همکاری و برادری در زمان جنگ در بین مردم مشهود بود. یکی از اقدامات نیروهای پشتیبان در پشت جبهه‌ها این بود که به خانواده‌های رزمندگان سرکشی و رسیدگی می‌کردند. بنده هم در ایامی که در جبهه نبودم معمولاً در زمان‌های خارج از وقت اداری به همراه همسرم به این خانواده‌ها سر می‌زدیم و اگر نیازمندی خاصی داشتند از طریق تعاونی سپاه یا بازاریان شهر رفع می‌کردیم یا در مواردی به مسئولان انتقال می‌دادیم. 

عقیلی تصریح کرد: وحدت و یکپارچگی در بین تمامی اقوام و اقشار مردم در دوران دفاع مقدس حقیقتاً ملموس و محسوس بود. همین وحدت را در جبهه‌ها نیز می‌دیدیم و نیروهای یگان‌های سپاه با آنکه از شهرهای مختلف با زبان و فرهنگ متفاوت بودند اما وحدت و یکپارچگی داشتند و خبری از اختلافات قومی و مذهبی و عشیره‌ای و غیره در آنجا نبود یعنی همه با هم یکی بودند و برادری حاکم بود بلکه به یکدیگر کمک می‌کردند. 

تکلیف‌گرایی رزمندگان دفاع مقدس 

این رزمنده دفاع مقدس تکلیف‌گرایی رزمندگان دفاع مقدس را مورد تأکید قرار داد و اظهار کرد: همه نیروها با تصور ادای تکلیف در جبهه‌ها حضور می‌یافتند و تلاش می‌کردند بنابراین دنبال نتیجه نبودند بلکه سعی داشتند وظیفه و تکلیف خود را به نحو احسن به سرانجام برسانند. با این نگاه، رزمندگان فقط گوش به فرمان فرمانده بودند و کاری خارج از فرمان او انجام نمی‌دادند. 

عقیلی به عطوفت و مهربانی ایرانیان نسبت به اسرای عراقی اشاره و بیان کرد: شهید ابومهدی مهندس یکی از هزاران دیپلمات عراقی بود که توسط صدام از عراق اخراج شد و به ایران آمد و در زمان جنگ تحمیلی پایه‌گذار لشکر بدر شد، نیروهای این لشکر عمدتاً از معاونان اخراجی عراق و نیز اسرای عراقی بودند. یعنی تقریباً از سال دوم جنگ به بعد که ایران توانست ده‌ها هزار نیرو از جبهه دشمن را به اسارت بگیرد به دلیل رفتار خوب با این اسرا، آنها را جذب کرد تا جایی که خیلی از آنان داوطلبانه عضو لشکر بدر شدند.

وی تأکید کرد: تقویت روحیه ولایت‌مداری و اطاعت از امر ولی‌فقیه از دیگر رویکردهای رزمندگان دفاع مقدس بود که در بین مردم نیز تسری یافت. همچنین نقش مهم مسجد به‌عنوان یک پایگاه مردمی و اجتماعی در زمان جنگ بیش از پیش تقویت شد و این نقش‌آفرینی مسجد را امروز نیز در برهه‌های مختلف مشاهده می‌کنیم. تقویت روحیه اقتدار در بین مردم را باید از دیگر دستاوردهای معنوی جبهه‌ها بدانیم که توانستیم فعل ما می‌توانیم را صرف کنیم.

دفاع مقدس ناگفته‌های بسیاری دارد 

عقیلی با بیان اینکه در پرداختن و بازورایی دفاع مقدس بسیار جای کار داریم، اضافه کرد: هشت سال دفاع مقدس هنوز ناگفته‌های جنگی و نظامی، علمی، معنوی، فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و ... دارد اما می‌بینیم برای جنگ‌های جهانی اول و دوم چه فیلم‌هایی ساخته شده و چه کارهای تبلیغاتی بزرگی برای حق جلوه‌دادن خودشان تولید کردند. در حالی که ما در حوزه دفاع مقدس باوجود این میزان افتخارات و حماسه‌ها نتوانستیم آنها را برای افکار عمومی بازگو و روایت کنیم. 

جانشین سابق سپاه حضرت قمر بنی‌هاشم(ع) استان در پایان گفت: دفاع مقدس بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین جنگ قرن بیستم است و ما در برابر ابرقدرت‌ها ایستادگی کردیم و همین مقاومت و پایداری، باورمندی به توانایی‌های داخلی و اتکا به ظرفیت‌های موجود باعث شد که امروز نیز جمهوری اسلامی در اوج اقتدار و افتخار باشد و حرکتش را به سمت قله ادامه دهد.