چرا انسان‌ها آزمایش می‌شوند

به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ابراهیمی، مدرس حوزه و دانشگاه شامگاه گذشته، ۳۰ تیرماه در مراسم سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) هیئت انصارالمهدی(عج) شهرکرد با اشاره به اینکه انسان باید همه حوادث و پیشامدها را آزمون‌هایی از جانب خدا بداند، اظهار کرد: وقتی با عینک آزمون به امور زندگی بنگریم از یک موجود منفعل به انسان فعال تبدیل خواهیم شد، یعنی اگر این نگاه حاکم باشد، انسان از نقش تماشاچی خارج و تبدیل به یک بازیگر خواهد شد. 

ابراهیمی با طرح این پرسش که فلسفه امتحان و آزمون الهی چیست، ادامه داد: درواقع جای این پرسش است که چرا باید لحظه به لحظه و ساعت به ساعت در معرض امتحان قرار بگیریم و خداوند همواره حوادثی را برای امتحان ما رقم می‌زند. برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا تأملی در خلقت انسان داشته باشیم. 

وی با استناد به آیه ۳۰ از سوره مبارکه بقره «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ»، بیان کرد: زمانی که انسان خلق شد، ملائکه برای آفرینش این مخلوق به پروردگار اعتراض کردند که موجودی خلق کردی که اقتضا و خاصیت آن، فسادکردن و خون‌ریختن و کثیف‌کردن دنیا است که البته امروز مصادیق آن را در جای‌جای عالم می‌بینیم و ظلم و ستم و خون‌ریزی اتفاق می‌افتد؛ پاسخ خداوند به ملائکه این است که «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ.»

قوه انتخاب؛ وجه برتری انسان 

ابراهیمی به مضامین آیه ۳۳ از این سوره نیز اشاره و تصریح کرد: خداوند پس از آفرینش آدم از او می‌خواهد که ملائکه را از نام‌های آنها باخبر کند و آنچه در درون دارد، آشکار کند، انسان چنین می‌کند و اینجاست که ملائکه متوجه شدند ذات انسان چیست. درواقع خداوند ملائکه را از قوه انتخاب انسان آگاه ساخت، قدرتی که ملائکه از آن محروم بودند. ملائکه بر طبق سرشتی که خداوند در وجودشان قرار داده است، فقط خوبی‌ها را انتخاب می‌کنند و راهی به بدی‌ها ندارند، انسان اما موجودی است که قدرت انتخاب بین خوبی‌ها و بدی‌ها را دارد. ملائکه نیز به تعبیر قرآن این برتری انسان را پذیرفتند و بر آدم سجده کردند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با تصریح اینکه اگر قدرت انتخاب از انسان گرفته شود انسانیت او از بین می‌رود، افزود: انسانی که در شهوات غوطه‌ور بوده و قدرت انتخاب را از دست داده است، نمی‌توان او را انسان اطلاق کرد. بنابراین آیات و روایات همواره انسان‌ها را از رفتار و اعمال ناپسند بر حذر می‌دارند برای نمونه امام صادق(ع) غضب را کلید هر شری می‌دانند، زیرا وقتی کسی غضبناک شود و نتواند خود را کنترل کند مرزهای انسانیت را رعایت نخواهد کرد و ممکن است دست به هر کاری بزند که خداوند در سوره اعراف آیه 179می‌فرماید: «أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ.»

ابراهیمی با تأکید بر اینکه هدف امتحان انسان بر مبنای همین قوه انتخاب او تعریف شده است، توضیح داد: خداوند در میادین مختلف می‌خواهد انسان را بسنجد که انتخابشان بین بدی و خوبی و خیر و شر کدام است؟ یعنی امتحان لحظه به لحظه انسان برای تقویت قوه انتخاب اوست. 

وی به مرور فرآیند روانشناختی انتخاب پرداخت و اظهار کرد: انسان در درون خود ۲ نوع علاقه اصلی دارد، یکی علاقه سطحی که لایه‌ رویی وجود انسان را تشکیل می‌دهد و معمولاً علاقه‌های سطحی، بد، زودگذر و ضعیف‌تر هر شخص هستند. برای نمونه فرد وقتی یک صبح تا ظهر را می‌گذراند بدن او آلارم می‌دهد که گرسنه است که این علاقه سطحی و دنیایی است. 

‌فرآیند روانشناختی انتخاب

ابراهیمی ادامه داد: در مقابل علایق سطحی، علاقه‌های عمیق وجود دارد که فرادنیایی، فرامادی و بسیار قدرتمند هستند، عشق یا لذات معنوی از مصادیق علایق غیرسطحی و عمیق است که در لایه‌های پنهان وجود انسان قرار داشته و البته دستیابی به آنها نیز دشوار است. این دست علایق در وجود انسان نهادینه شده هستند اما باید فعال و شکوفا شوند تا انسان از آنها بهره‌مند شود. 

وی با تصریح اینکه در فرآیند انتخاب این ۲ سطح علایق مدام باهم درگیر هستند، توضیح داد: برای نمونه مؤمن وقتی به یک صحنه گناه‌آلود برخورد می‌کند، علاقه سطحی به او می‌گوید که از این صحنه نگذرد و از آن تا می‌تواند بهره ببرد. علاقه قوی‌تر اما به انسان متذکر می‌شود که توقف نکرده و زود این صحنه را ترک کند. درگیری دائمی بین علاقه‌های سطحی و عمیق منجر به یک انتخاب خواهد شد و انسان در هر عرصه از امتحان الهی با این درگیری دائماً سر و کار دارد. 

ابراهیمی بیان کرد: نزاع دائمی علایق سطحی و عمیق در وجود انسان منجر به رشد او می‌شود یعنی تلاش می‌کند از لایه‌های سطحی بگذرد و علاقه‌های عمیق را تقویت و ظرفیت وجودش را گسترده کند، مانند ورزشکاری که از خواب صبحگاهی خود می‌گذرد تا به سلامتی دست یابد یا مانند انسانی که از پرخوری می‌گذرد تا دچار بیماری نشود. انسان زمانی که مدام و مستمر امتحان بشود و نزاع بین دو سطح علایق در وجودش شکل بگیرد، رشد و ارتقا خواهد یافت. 

این مدرس حوزه و دانشگاه در پایان با اشاره به مضامین نورانی آیه ششم از سوره انشقاق «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ»، گفت: بر طبق این آیه انسان‌ها باید دچار رنج و مشقت و سختی شوند تا به حضور پروردگار خود بروند؛ انسان برای به خدا رسیدن باید لایه‌های پنهان خود را فعال کند که البته این امر مستلزم تحمل رنج و سختی است.

ابراهیمی در پایان گفت: حکمت قرارگیری انسان در معرض امتحان‌ها این است که دریای وجود انسان با امتحان دچار تلاطم شود تا لایه‌های مخفی وجودش آشکار شوند و انسان بتواند در امتحان‌های الهی بهترین انتخاب را داشته باشد و خود را رشد دهد.