آگاهی‌بخشی؛ راهکار تثبیت هویت جنسیتی در کودکان

مسعود نیک‌فرجام، متخصص اعصاب و روان در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌و‌گو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با ارائه تعریفی از مفهوم هویت جنسیتی، اظهار کرد: هویت جنسیتی به احساس مذکر یا مؤنث بودن فرد اطلاق می‌شود که اغلب با فیزیولوژی جسمی فرد تناظر دارد.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در ادامه به تعریف نارضایتی جنسی یا ملال جنسی پرداخت و بیان کرد: نارضایتی جنسی، عدم رضایت خود از جنسیت تخصیص یافته و تمایل به داشتن بدن جنس مخالف است و یا اینکه شخص تمایل دارد به لحاظ اجتماعی در نقش یکی از اعضای جنس مخالف شناخته شود. شخصی که دچار این عارضه است، در درونش ناهماهنگی میان جنسیت ابراز شده و جنسیت تخصیص‌یافته احساس می‌کند.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در خصوص اصطلاح رایج افراد «ترنس»، بازتعریفی ارائه داد و گفت: اصطلاح تراجنسیتی (transgender) یک اصطلاح کلی است که شخص با جنسیتی متفاوت از جنسیت بدو تولد، همانندسازی کرده‌ است، که گاهی به عنوان جنسیت تعیین‌ شده نامیده می‌شود.

وی به گروه‌های متنوع اشخاص تراجنسیتی اشاره کرد و گفت: این اشخاص، اقسام متنوعی دارند؛ گروه اول افرادی هستند که می‌خواهند بدن جنس مخالف را داشته باشند که از آن‌ها به‌عنوان دگرجنس‌پندار يا (transsexual) یاد می‌شود. گروه دوم افرادی هستند که احساس می‌کنند بین دو‌ جنس قرار دارند یعنی یا هر دو جنسیت را دارا هستند یا هیچ‌یک از دوجنسیت را ندارند. گروه سوم کسانی هستند که می‌خواهند لباس‌هایی را بپوشند که به‌طور سنتی متعلق به جنس مقابل است اما همان هویتی را دارند که مطابق جنسیت بدو تولدشان است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌ پزشکی در خصوص باور عمومی مبنی بر اینکه افرد تراجنسیتی برای تغییر جنس خود، متوسل به دست‌کاری جسمی می‌شوند، تأکيد کرد: برخلاف باور عمومی جامعه، اکثر افراد تراجنسیتی جراحی تناسلی ندارند و حتی برخی تمایل به این‌ کار ندارند و برخی توانایی پرداخت هزینه‌های بالای درمان ندارند.

تشخیص نارضایتی جنسیتی در کودکان

نیک‌فرجام با بیان اینکه ممکن است نارضایتی جنسیتی دامنگیر کودکانمان شود، گفت: نارضایتی جنسیتی در کودکان عبارت است از نا‌هم‌خوانی بین جنسیت ابراز شده و تعیین‌شده که این نارضایتی دارای علائم و خصوصیاتی است. از مهم‌ترین ملاک‌های آن تمایل کودک به داشتن جنس مقابل و اصرار به تعلق به جنس مقابل است؛ کودک در این حالت لباس‌های جنس مقابل را ترجیح می‌دهد، هم‌بازی‌های جنس مقابل برای خود انتخاب می‌کند، از اسباب‌بازی‌های جنس مقابل لذت می‌برد و در بازی‌ها، نقش جنس مقابل را به خود می‌گیرد.

این مدرس دانشگاه با تأکيد بر شناخت درست و صحیح این علائم در دوران کودکی با توصیه به والدین، گفت: والدین با دانستن این علائم باید در جهت تثبیت هویت جنسیتی کودکان خود، آن‌ها را نسبت به این علایم و خصایص آگاه کنند و به این سمت سوق دهند که در رابطه با هویت جنسیتی خود، احساس افتخار و مهم بودن کنند.

نیک‌فرجام در خصوص بروز نارضایتی جنسیتی در سن نوجوانی و بزرگسالی، بیان‌کرد: مبنای این نارضایتی همان ناهماهنگی میان جنسیت ابراز شده و جنسیت بدو تولد است. دو ملاک مهم بروز نارضایتی جنسیتی در این سن وجود دارد، ملاک اول سیر و پیش آگهی است با این توضیح که با توجه به اینکه در سه‌ سالگی، حس هویت جنسیتی در کودک شروع می‌شود برخی مطالعات نشان‌ داده‌اند که بیش از نیمی از افراد دارای اختلال هویت جنسیتی با رسیدن به سن بزرگسالی با جنسیت تعیین شده، همانندسازی کرده‌اند. ملاک دوم ابتلایی است یعنی در کودکان دارای اختلال نارضایتی جنسیتی، میزان اختلال افسردگی، اضطراب و کنترل تکانه بالاتر از افراد معمولی است و همچنین احتمال ابتلا در بزرگسالان از قبیل افسردگی، اضطراب، خطور افکار خودکشی، آسیب زدن به خود و سوء مصرف مواد روان‌گردان و مخدر بالاست. به گونه‌ای که میزان افکار برای خودکشی در افراد تراجنسیتی، 40 درصد است.

راهکارهای درمان نارضایتی جنسیتی

نیک‌فرجام با یادآوری روش‌های درمان این اختلال در سنین مختلف، گفت: برای کودکان روش‌های درمانی شامل درمان گروهی، خانوادگی و انفرادی (روان درمانی) وجود دارد که کودکان را در وارسی علائق و هویت جنسی خود هدایت می‌کند. برای سنین نوجوانی و بزرگسالی، روان درمانی، درمان هورمونی و درمان جراحی قابل انجام است.

نیک‌فرجام در خصوص کم‌رغبتی برای درمان جراحی اختلال تراجنسیتی، گفت: افرادی که تحت درمان جراحی قرار می‌گیرند، افراد کمتری در نسبت‌سنجی با افراد تحت درمان هورمونی هستند و علتش این است که برخی تمایل به جراحی ندارند یا اینکه از عهده پرداخت هزینه‌های درمان جراحی بر نمی‌آیند.

نیک‌فرجام در خصوص علت‌های این اختلال گفت: هویت جنسیتی بیشتر حاصل حوادث پس از تولد است تا سازمان‌ هورمونی فرد؛ علل ژنتیکی نارضایتی جنسیتی تحت مطالعه است اما هیچ ژن احتمالی در این زمینه شناسایی نشده است.

عوامل اجتماعی و روانی در تثبیت هویت جنسیتی

نیک‌فرجام در مورد شکل‌گیری هویت جنسیتی تصریح کرد: کودکان معمولاً هماهنگ با تربیت جنسیتی خود که همان جنسیت تعیین شده کودک است، هویت جنسیتی پیدا می‌کنند. هویت جنسیتی تحت‌ تأثیر تعامل مزاج کودک و نگرش‌ها و ویژگی‌های والدین است. 

این متخصص اعصاب و روان در خصوص نقش مادر در آگاهی‌بخشی هویت کودک، بیان کرد: روان‌کاوان چنین فرض کرده‌اند که کیفیت روابط مادر و کودک در نخستین سال‌های زندگی در تثبیت هویت جنسیتی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و کودکانی که به‌طور طبیعی توسط مادر از هویت جنسی خود آگاه شده‌اند به این هویت خود افتخار می‌کنند زیرا به کودک با همان جنسیت خدادادی خودش بها داده شده است.

نیک‌فرجام تصریح کرد: مادرانی که رفتار خشن از خود بروز می‌دهند در ایجاد اختلال در هویت جنسیتی کودک مؤثر هستند، کودک با احساس سرخورده با این پیام مواجه می‌شود که اگر هویت جنسیتی طرف مقابل را داشت از ارزش بیشتری برخوردار بود.

وی عواملی را که منتج به اختلال هویت جنسیتی می‌شود برشمرد و افزود: مشکلات هویت جنسیتی بر اثر مرگ مادر، غیبت طولانی و عدم حضور در کنار کودک و افسردگی شروع می‌شود و وقتی پسربچه ببیند که مادرش نیست می‌خواهد خودش را با مادرش همانندسازی کند و برای جایگزینی خود تبدیل به مادر شود.

نیک‌فرجام در پایان با اشاره به نظریه یادگیری در تقویت یا تضعیف هویت جنسیتی، گفت: براساس نظریه یادگیری، کودکان ممکن است بر پایه رفتار جنسیتی خود، از سوی والدین یا معلمانشان پاداش یا تنبیه دریافت کنند و این بر شیوه ابراز هویت جنسیتی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.