واکاوی زیست فکری و اجتماعی آیت‌الله سیدابوالقاسم دهکردی

آیت‌الله سیدابوالقاسم نجفی دهکردی را اهالی مطالعه علوم دینی و فقهی به عنوان عالمی در زمره دانشمندان و محققان حوزه دین می‌شناسند و می‌دانند که شاگردان وی افرادی مجاهد و مبارز بودند. در حوزه فقه و فقاهت و اصول و عرفان و حکمت اسلامی، بزرگانی نظیر آیت‌الله جهانگیرخان قشقایی، آیت‌الله مدرس و آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله ارباب دهکردی، آیت‌الله نجفی اصفهانی و آیت‌الله آقاجلال بت‌شکن شهید راه مبارزه با رضاشاه در کنار آیت‌الله دهکردی در این استان زیست فکری و اجتماعی داشتند. از دیرباز بزرگانی همچون عمان سامانی، دهقان سامانی، میرزا حبیب دستان بِنی، آیت‌الله دهکردی و بزرگان دیگر در دهکرد قدیم یا شهرکرد امروز جایگاه و پایگاه اجتماعی در میان مردم داشتند.

آقا سیدابوالقاسم، فرزند سید محمدابراهیم دهکردی در ماه رجب سال ۱۲۷۲ هجری در شهرکرد دیده به جهان گشود و پدرش در بین مردم این شهر به تقوا و با خدایی و یک سید با صفای ابراهیمی و اهل نماز و روزه مشهور بود. سیدابوالقاسم در دوران نوجوانی و جوانی از محضر بزرگانی همچون آخوند ملامحمدحسن اصفهانی مشهور به کوهی بهره گرفت و در محضر علمای آن روز که از جانب مراجع تقلید به این استان مأموریت تبلیغ می‌یافتند و سفر می‌کردند، درس‌های بزرگی آموخت.

سیدابوالقاسم که از دوران نوجوانی با مشقت و سختیِ مسیر به حوزه علوم آل‌محمد(ص) اصفهان می‌رفت، برای ادامه تحصیل در مدرسه صدر اصفهان ثبت نام کرد و فقه و اصول و ادبیات عرب را در این مدرسه فرا گرفت. وی در حوزه علوم دینی به دنبال کسب علم و معرفت بود و دروس سطح را نزد ابوالمعالی کرباسی، حاج شیخ محمدباقر مسجدشاهی و آقا میرزا محمدحسن نجفی فرا گرفت.

از دیگر استادان آیت‌الله دهکردی می‌توان به میرزا محمدحسن نجفی اشاره کرد که از علما و فقها نامور بود و در یازدهم ربیع الاول ۱۳۱۷ هجری رحلت کرد. حاج شیخ محمدباقر نجفی مسجدشاهی معلم دیگر سیدابوالقاسم دهکردی از علمای بزرگ، عالم به احکام شرعی، کامل در علوم اسلامی و مردی الهی و ربانی و یکی از مبارزان بزرگ در دوران گذشته بود.

آیت الله دهکردی به واسطه علامه میرزا محمدهاشم اصفهانی به شیخ انصاری معرفی شد که امام خمینی(ره) در کتاب اربعین، در خصوص طریق مبارزاتی سیدابوالقاسم دهکردی و همقطارانش در عهد قاجار اشاراتی دارند.  علمایی که در اصفهان حضور داشتند در فلسفه نیز سرآمد بودند و از آنان به عنوان علمای مکتب اصفهان یاد کرده‌اند که میرابوالقاسم مدرس خاتون‌آبادی، آقا محمد بیدآبادی و آقا ملاعلی نوری اصفهانی از این جمله بودند که همگی از بزرگان درس فلسفه حکمت صدرا بودند و آیت‌الله دهکردی از محضر شاگردان این بزرگان همچون حاج ملا اسماعیل در فلسفه نیز آموخته‌هایی داشت.

آیت‌الله دهکردی پس از تحصیل نزد بزرگان و علمای اصفهان به نجف و سامرا عزیمت کرد تا با بزرگان دینی این دو شهر نیز مراوده و همفکری داشته باشد. در سامرا به حوزه درسی میرزای شیرازی راه یافت و در حلقه شاگردان این فقیه بزرگ درآمد. وی سال‌های زیادی از علم، اخلاق و رفتار میرزای شیرازی بهره گرفت تا به مقام اجتهاد رسید که پس دریافت اجتهاد، راهی نجف اشرف شد و در این شهر نیز در محضر بزرگان دینی چون آیت‌الله محدث نوری و شیخ زین‌العابدین حائری مازندرانی شاگردی کرد و بر دانش خود افزود.

آیت‌الله سیدابوالقاسم دهکردی پس از بازگشت از نجف و سامرا در مدرسه صدر اصفهان مشغول تدریس شد و همزمان در مسجد سفره‌چی این شهر نماز جماعت برپا می‌داشت که این مسجد مرکزی برای پاسخگویی به سؤالات شرعی مردم شده بود. شهید آیت‌الله سیدحسن مدرس در زمان آیت‌الله دهکردی به شهرکرد سفر کرد و توسط وی به مراجع و علمای دهکردی معرفی شد. آیت‌الله مدرس پس از بازگشت از شهرکرد در خانه‌ای استیجاری در اصفهان سکونت داشت و در این شهر علیه فساد پهلوی افشاگری می‌کرد.

آیت‌الله دهکردی به دعوت حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی به عضویت هیئت علمی رسیدگی به امور دینی و نظارت بر اجرای صحیح احکام و مقررات اسلام در اصفهان در آمد و مردم منطقه مرکزی ایران را برای مقابله با استعمار انگلیس و دیگر کشورهای استعمارگر از جمله روسیه، بیدار و هوشیار می‌کرد. وی در نمازهای جماعت نسبت به چپاول ثروت ملی ایران توسط اشغالگران استعمارگر همواره هشدار می‌داد و بر آگاهی مردم می‌افزود. در سال ۱۳۴۶ قمری که علمای اصفهان در اعتراض به رژیم رضاخان پهلوی به قم مهاجرت کردند، آیت‌الله نورالله اصفهانی و آیت‌الله دهکردی در رأس این حرکت ضد استبدادی قرار داشتند و با اين حرکت، مردم ایران از نیات شوم رضاخان نیز آگاه شدند.

آیت‌الله دهکردی دیدگاه‌ها، افکار عرفانی و تجربه‌های سلوکی خود را در کتاب ارزشمند «منبرالوسیله» گردآوری کرده و این کتاب مرکب عروج آیت‌الله به سوی پروردگار است؛ حاشیه تفسیر صافی، حاشیه وافی، رساله‌ای در قبض، بشارات السالکین، واردات عینیه، جنت الماوی در اخلاق، حاشیه بر جامع عباسی، ذخیره‌ای در ادعیه و ختومات، رساله در طهارت، رساله عملیه جهت مقلدین، شرح بر شرایع، شرح من لایحضره الفقیه، الفوائد در متفرقات، اللمعات فی شرح دعاء سمات، رساله در مباحث الفاظ، حاشیه بر نخبه حاجی محمدابراهیم کرباسی و نورالابصار فی فضیلة الانتظار از دیگر آثار وی است. آیت‌الله دهکردی در شب ششم شوال سال ۱۳۵۲ هجری قمری در اصفهان به دیدار حق شتافت و پیکر این عالم ربانی و مجتهد زمان با حضور مردم اصفهان و شهرکرد در جوار مقبره زینب بنت موسی بن جعفر(ع) اصفهان به خاک سپرده شد.

مهجوریت آیت‌‌الله دهکردی؛ انگیزه برپایی همایش ملی

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید صفی، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های چهارمحال‌وبختیاری و دبیر علمی «نخستین همایش ملی آیت‌الله سیدابوالقاسم نجفی دهکردی» در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اهمیت شخصیت دینی و مبارزاتی آیت‌الله دهکردی در عهد قاجار، اظهار کرد: ظرفیت‌های علمی، معنوی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این قبیل شخصیت‌ها باید در میان مردم به ویژه نسل جوان شناخته شود و زنده بماند و برگزاری همایش‌هایی با نام این شخصیت‌ها یکی از راهکارها برای شناختن و شناساندن این افراد به مردم و به‌ویژه به دانشگاهیان و حوزویان است.

وی با ذکر اینکه شخصیت علمی و سیاسی آیت‌الله دهکردی پیش از این در یک همایش استانی در سال ۹۶ مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است، ادامه داد: بااینحال، اهمیت و تأثیرگذاری این شخصیت دینی و انقلابی ایجاب می‌کرد که یک همایش در سطح ملی برای واکاوی فعالیت‌ها و خدمات وی برگزار شود که در این راستا مقرر شد «نخستین همایش ملی آیت‌الله سیدابوالقاسم نجفی دهکردی» در تاریخ ۱۹ مهرماه ۱۴۰۱ در دانشگاه شهرکرد برگزار شود.

صفی تصریح کرد: فراخوان ارسال مقالات به نخستین همایش آیت‌الله دهکردی که با همکاری مدیریت حوزه علمیه چهارمحال‌وبختیاری و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های استان برگزار می‌شود، به تمامی حوزه‌ها و دانشگاه‌های کشور ارسال شده و پژوهشگران تا پایان مردادماه مهلت دارند مقالات خود را به دبیرخانه همایش در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد ارسال کنند.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه همایش ملی آیت‌الله دهکردی در دو محور اصلی و فرعی برگزار می‌شود، گفت: بررسی آثار و ابعاد شخصیتی آیت‌الله دهکردی، اقتصاد مقاومتی در اندیشه آیت‌الله دهکردی، حمایت از تولید داخلی در اندیشه آیت‌الله دهکردی، مبارزه با مفاسد اجتماعی، استکبارستیزی، مواجهه با طاغوت، فرهنگ انسان مدرن از دیدگاه آیت‌الله دهکردی، خدمات آیت‌الله دهکردی به اسلام و تشیع، اندیشه‌های فقهی، فلسفی، کلامی و عرفانی آیت‌الله دهکردی از محورهای اصلی و تخصصی این رویداد هستند.

صفی اضافه کرد: همچنین با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری درباره اهمیت مسئله اقتصاد، امنیت و فرهنگ و تأثیری که این موضوعات بر زندگی امروز ما ایرانیان دارد، محورهای فرعی همایش به سه موضوع اقتصاد، امنیت و فرهنگ اختصاص یافته است.

حمایت آیت‌الله دهکردی از تولید ملی

وی با ابراز تأسف از مهجور ماندن شخصیت‌هایی نظیر آیت‌الله دهکردی حتی در میان قشر حوزوی و دانشگاهی، بیان کرد: مقام فقهی و اخلاقی و علمی این شخصیت به‌ویژه باید برای نسل جوان حوزوی و دانشگاهی شناسانده شود؛ با توجه به تأکیدات فراوان مقام معظم رهبری بر مباحث اقتصادی و تولید ملی و فعالیت‌های ویژه و پررنگ آیت‌الله دهکردی در حوزه اقتصادی و اتکا بر تولید ملی و مبارزات فراوان در راستای جلوگیری از وابستگی کشور به بیگانه می‌طلبد که وجوه فعالیت‌های این عالم دینی در ساحت اقتصادی به‌صورت ویژه و خاص مورد توجه قرار گیرد.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان تأکید کرد: بر اساس اسناد موجود، آیت‌الله دهکردی با همراهی ۱۳ نفر از علمای بنام اصفهان بیانیه‌ای را در محکومیت استفاده از کالای خارجی و نیز حمایت از تولید ملی تنظیم و به امضای علمای آن زمان می‌رسانند و به عنوان دستورالعملی خودشان را متعهد دانسته‌اند که دیگر از کالاهای خارجی استفاده نکنند و درواقع با این عمل، مردم را به حمایت از تولیدات داخلی دعوت کرده‌اند. آنان در بخشی از این بیانیه آورده‌اند: قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد، روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. کفن اموات اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر غیرایرانی باشد، متعهد شده‌ایم بر آن میت، ماها نماز نخوانیم. ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می‌شود، قرار دادیم هرچه بدلی در ایران یافت می‌شود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماییم و منسوخ غیر ایرانی را نپوشیم.

صفی با تأکید بر اینکه نکات ظریف درس‌آموزی در زندگی علما و فقهای ما وجود دارد که باید برای جوانان تبیین شود، تصریح کرد: ۷۰ سال عمر با برکت آیت‌الله دهکردی مملو از خدمات دینی، فرهنگی و اجتماعی به مردم عصر خود بوده است و این همایش ملی فرصتی برای معرفی این خدمات به جامعه حوزوی و دانشگاهی استان و کشور است.

حوزویان و دانشگاهیان از سراسر کشور برای دریافت اطلاعات بیشتر و ارسال مقالات خود به نخستین همایش ملی آیت‌الله سیدابوالقاسم نجفی دهکردی می‌توانند به سایت اینترنتی همایش به نشانی https://conf.sku.ac.ir/AD2022 مراجعه کنند؛ مقالات پذیرفته شده در این همایش در دو فصلنامه پژوهشنامه فرهنگ و معارف دینی و سایر مقالات در مجموعه مقالات همایش به چاپ خواهند رسید.