باور به حقانیت در پرتو عقلانیت؛ شرط التزام عملی انسان مدرن به قرآن
استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد با تصریح اینکه التزام عملی به قرآن در سایه باور به حقانیت قرآن حاصل می‌شود، گفت: برای انسان مدرن این حقانیت باید در پرتو عقلانیت محقق شود تا به التزام نظری و عملی برسد چرا که این انسان هر چیزی را با ترازوی عقل خویش که از آن با عنوان عقل مدرن یاد می‌شود، می‌سنجد.
به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، نخستین همایش ملی «قرآن و انسان مدرن» ۲۲ تیرماه با حضور دانشگاهیان و قرآن‌پژوهان از سراسر کشور در بستر فضای مجازی و با میزبانی دانشگاه شهرکرد برگزار شد.
علیرضا فهیم، استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد و دبیر علمی نخستین همایش ملی «قرآن و انسان مدرن» در این مراسم با تشریح میزان اعتبار قرآن کریم نزد انسان مدرن، اظهار کرد: انسان مدرن این حق را دارد که در خصوص چرایی و چگونگی وحی پرسش کند و باید بتوان بر اساس شاخصه‌های انسان از جمله عقلانیت، پاسخ او را داد.
وی ادامه داد: مسئله بعدی، نحوه تعامل انسان مدرن با وحی است که در قالب قرآن کریم به ما رسیده است؛ پرسش اینجاست که انسان مدرن چگونه می‌تواند التزام نظری و عملی به این کتاب آسمانی داشته باشد؟ التزام نظری آن است که اگر قرآن خبری داد، انسان مدرن آن‌را بپذیرد و نزدش اعتبار داشته باشد، مثلا پذیرا باشد که «أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا.» (حدید/۱۷).
فهیم در خصوص التزام عملی انسان مدرن به قرآن، توضیح داد: مراد آن است که اگر قرآن هدفی را برای دستورالعملی ترسیم کرد، باور داشته باشد که آن دستور او را به هدف می‌رساند و در مقام عمل پایبند باشد. برای نمونه آیه ۱۱۱ سوره توبه «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» اشاره دارد اگر جان و مالتان را در این راه گذاشتید به یک هدف می‌رسید که بهشت است» که التزام عملی انسان مدرن باور رسیدن به این هدف در ازای آن عمل است.
این مدرس دانشگاه با تصریح اینکه التزام عملی به قرآن در سایه باور به حقانیت قرآن حاصل می‌شود، افزود: برای انسان مدرن این حقانیت باید در پرتو عقلانیت محقق شود تا به التزام نظری و عملی برسد چرا که این انسان هر چیزی را با ترازوی عقل خویش که از آن با عنوان عقل مدرن یاد می‌شود، می‌سنجد.
تبیین مفهوم حقانیت قرآن
فهیم در تبیین مفهوم حقانیت قرآن، تصریح کرد: نخست آنکه وقتی می‌گوییم قرآن حق است یعنی از جانب حق‌تعالی نازل شده است و با محتوای آن کار نداریم لذا چون خدا حق مطلق است، قرآن هم که از جانب خداوند آمده حق است و اگر اثبات شود که چنین است حقانیت قرآن نیز محرز می‌شود؛ در آیه ۲۳ سوره مبارکه زمر به این موضوع اشاره شده که خداوند این کتاب را که بهترین سخن است، نازل کرده است. معنای دوم قرآن حق است آن است که محتوای قرآن حق است و برای اثبات باید تک‌تک گزاره‌های قرآن را به روش عقلی بررسی کنیم تا به حقانیت قرآن برسیم.
وی با طرح این پرسش که چگونه می‌توان برای انسان مدرن اثبات کرد قرآن از جانب حق است؟ گفت: در این راستا سه مقوله باید اثبات شوند که شامل حجیت معرفت‌شناختی وحی، حجیت و صحت تاریخی وحی و حجیت فهم و تفسیر قرآن است. صحت هر کدام از موارد یاد شده باید طبق عقلانیت جدید اثبات شوند تا انسان مدرن به حقانیت قرآن پی ببرد و نسبت به مبانی آن التزام نظری و عملی داشته باشد.
تشریح حجیت معرفت‌شناختی وحی
عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد در تشریح حجیت معرفت‌شناختی وحی، بیان کرد: وحی مطابق واقع است و چیزی که در قالب وحی به ما رسیده است ما را دچار خرافه و عواطف و هیجان نمی‌کند، وحی انسان را درگیر توهمات نمی‌کند و به تعبیر معرفت‌شناسان وحی نیز باید در جرگه یکی از شش منبع شناخت و معرفت‌شناختی مورد توجه قرار گیرد. سؤال انسان مدرن این است که بر چه اساس وحی واقعیت‌ها را به ما نشان می‌دهد و چرا انسان سنتی وحی را پذیرفته است؟ حجیت معرفت‌شناختی وحی باید از طریق عقل برای انسان مدرن اثبات شود چرا که قوام مدرنیته در گرو ابزاری به نام عقل است.
فهیم گفت: مراد از عقلانیت آن است که میزان دلبستگی و پایبندی به باورهایمان به میزان قوت ادله و قوت ادله نیز مستند به منابع شش‌گانه معرفت شناسی باشد؛ انسان مدرن در صورتی وحی را می‌پذیرد که یکی از منابع شش‌گانه معرفت‌شناسی باشد چرا که انسان مدرن در سایه عقلانیت التزام نظری و عملی به این منابع شش‌گانه دارد.
وی ادامه داد: مراد از منبع شناخت آن است که اگر کسی باور یا ادعایی داشت و با یک یا چند واسطه این ادعا را به یکی از منابع شش‌گانه برساند، آن ادعا را باید پذیرفت که این شش منبع شامل ادراک حسی، درون‌نگری، گواهی دیگران، باورهای شهودی، استدلال و حافظه است؛ برای رسیدن به حقانیت وحی باید اثبات کرد که وحی حجیت معرفت‌شناختی دارد، یکی دیگر از منابع شناخت است و در کنار شش منبع دیگر قابل استناد و نشانگر واقعیت‌هاست که این کار بر عهده علوم عقلی و فلسفی است.
دبیر علمی نخستین همایش ملی «قرآن و انسان مدرن» با ذکر اینکه علوم عقلی و فلسفی یکی از شش شاخه علوم است، اضافه کرد: حجیت معرفت‌شناختی وحی از طریق این علوم انجام می‌شود، در غرب این کار بهویژه در مورد ادیان ابراهیمی و بهویژه در مورد قرآن انجام شده است.
حجیت تاریخی وحی
فهیم در تبیین حجیت تاریخی وحی، گفت: این بدان معناست که نشان دهیم وحی واقعیت را نشان می‌دهد و ما را گرفتار توهمات نمی‌کند و اینکه این قرآن وحی است «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ» (نجم/۴)؛ باید برای انسان مدرن محرز شود که متن قرآن سخن خداوند است که از زبان پیامبر(ص) جاری شده است.
این مدرس دانشگاه با تصریح اینکه برای وثاقت تاریخی باید با روش علوم تاریخی سه چیز برای انسان مدرن اثبات شود، توضیح داد: نخست آنکه هر آنچه در قرآن کریم آمده از زبان پیامبر(ص) است، دوم آنکه چیزی که به‌عنوان وحی نازل شده و از زبان پیامبر(ص) در قرآن جاری نشده باشد، وجود ندارد، سوم آنکه از زمان وحی تا کنون متن یا کلمه‌ای تغییر نکرده یعنی پس از تبدیل صورت گفتاری به نوشتاری، تبدیلی در نوشتار قرآن صورت نگرفته است. موارد اول و دوم در آثار قدما انجام شده است.
فهیم تصریح کرد: در نزد انسان سنتی وثاقت تاریخی وحی از آیه «كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ» (هود/۱) برداشت می‌شود، این قرآن کتابی است دارای آیاتی محکم که از جانب خدایی حکیم و آگاه به تفصیل و بسیار روشن بیان شده است، حال آنکه انسان مدرن این گزاره‌ها را با اثبات می‌پذیرد.
حجیت فهم و تفسیر وحی
وی در خصوص حجیت فهم و تفسیر قرآن، بیان کرد: فهم و تفسیر در نگاه انسان سنتی مقدس است اما انسان مدرن قائل به این نکته است که صحت فهم و تفسیر باید اثبات شود؛ این پرسش برای او مطرح است که از کجا می‌توان فهمید که فهم و تفسیر من از وحی مطابق همانی است که خداوند اراده کرده است؟ این اثبات از طریق علوم کلامی و هرمنوتیک قابل انجام است. فهم قرآن برای انسان مدرن که با مخاطبان اصلی و مستقیم قرآن یعنی پیامبر(ص) ارتباطی ندارند، دلیل می‌خواهد و با چالش جدی روبرو است.
انتهای پیام
