تجلی غدیر در شعر فارسی / علم همه عالم به علی داد پیُمبر
کمتر شاعری در ادبیات فارسی وجود دارد که به موضوع امام علی(ع) و مدح و ثنای آن حضرت نپرداخته باشد، رخداد غدیر که هم ریشه ملکوتی دارد و هم زندگی هر انسان خدادوست و توحیدباور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، در گستره تاریخ طولانی ادبیات فارسی و در شعر فارسی جریان داشته است و امروزه نیز شاهد فراوانی آثار در این زمینه هستیم.
به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، عید غدیر یکی از چهار عید بزرگ مسلمانان و برترین اعیاد و عیدالله الاکبر است. پس از این واقعه مهم، مورخان و نویسندگان فراوانی به شرح وقایع آن روز پرداخته‌اند.
همچنین شاعران فراوانی در وصف لحظات آن روز تاریخی ذوق خود را به کار بسته و در پاسداشت آن، اشعار خود را به محضر امیرالمومنین(ع) تقدیم کرده‌اند.
در واقع، رویداد پر از عظمت و فخر غدیر از جمله حقایق تاریخی و معنوی است که شاعران و سرایندگان اندیشمند بسیاری از مذاهب و ملل گوناگون از جمله شاعران پارسی‌گو، اشعاری نغز درباره آن سروده‌اند.
برای بررسی پیشینه موضوع غدیر در اشعار فارسی، گفت‌وگویی با وحید برزگر قهفرخی، دکترای زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه در چهارمحال‌وبختیاری انجام شده است که با هم می‌خوانیم.
برزگر در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به اینکه کمتر شاعری در ادبیات فارسی وجود دارد که به موضوع امام علی(ع) و مدح و ثنای آن حضرت نپرداخته باشد، اظهار کرد: رخداد غدیر که هم ریشه ملکوتی دارد و هم زندگی هر انسان خدادوست و توحیدباور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، در گستره تاریخ طولانی ادبیات فارسی و در شعر فارسی جریان داشته است و امروزه نیز شاهد فراوانی آثار در این زمینه هستیم.
وی با بیان اینکه واژه غدیر نخستین بار در شعر دقیقی طوسی، شاعر قرن چهارم، استفاده شده است، ادامه داد: این شاعر در بیتی آورده است: «کیوس‌وار بگیرد همی به چشم آلوسبسان فرّخ شهبا امیر روز غدیر»، پر واضح است که مراد از «امیر روز غدیر» امیرمؤمنان علی(ع) است و این نخستین بیتی است که در آن از واژه غدیر استفاده شده است.
برزگر بیان کرد: منوچهری دامغانی شاعر سده چهار و پنج را باید نخستین شاعری دانست که به مبحث غدیر می‌پردازد. البته در آثار بسیاری از شاعران روزگار قدیم اگرچه اشاره‌ای به مبحث غدیر وجود ندارد اما موضوع وصایت امام علی(ع) مطرح شده است، مانند این ابیات از حماسه‌سرای طوس، ابوالقاسم فردوسی:
«چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی خداوند امر و خداوند نهی
که من شهر علمم، علیّم در است درست این سخن گفت پیغمبر است گواهی دهم کاین سخن را ز اوست تو گویی دو گوشم به آواز اوست
اگر چشم داری به دیگر سرای به نزد نبی و وصی گیر جای
منم بنده اهل بیت نبی ستاینده خاکِ پای وصی
خود آن روز نامم به گیتی مباد که من نام حیدر نیارم به یاد
بر این زادم و هم بر این بگذرم یقین دان که خاک پیِ حیدرم»
این شاعر جوان استان تصریح کرد: کسایی مروزی نیز یکی از شاعران قرن چهارم است که به مسئله ولایت و وصایت امیرمؤمنان(ع) اشاره دارد و قصیده‌های بلندی در مدح این امام همام سروده است از جمله این ابیات معروف:
«مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار
آن کیست بدین حال، که بوده است و که باشد جز شیر خداوندِ جهان، حیدر کرّار؟
این دین هُدی را به مَثَل دایره‌ای دان پیغمبر ما مرکز و حیدر، خط پرگار
علم همه عالم به علی داد پیمبر چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار»
برزگر با بیان اینکه علاوه بر منوچهری دامغانی شاعران دیگری نیز به موضوع غدیر در قرن پنجم پرداختند، افزود: از جمله می‌توان از ناصر خسرو نام برد که سروده است:
«شرف مرد به هنگام پدید آید از او چون پدید آمد تشریف علی روز غدیر
بر سر خلق مر او را چو وصی کرد نبی این، به اندوه در افتاد از او، آن به زحیر
حسد آمد همگان را ز چنان کار از او برمیدند و رمیده شود از شیر، حمیر
او سزاید که وصی بود نبی را در خلق که برادرش بُد و بِنْ عم و داماد و وزیر»
مسئول نشست‌های شعر کلاسیک حوزه هنری استان با بیان اینکه شاعران بزرگی مانند مولوی و سعدی نیز موضوع غدیر و مدح امام علی(ع) را به وفور مورد توجه قرار داده‌اند، ادامه داد: مولوی در دفتر ششم مثنوی به تفسیر حدیث «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» می پردازد و می‌گوید:
«زین سبب پیغمبر با اجتهاد نام خود و آن علی مولا نهاد
گفت هر کس را منم مولا و دوست ابن عمّ من علی مولای اوست
کیست مولا آن که آزادت کند بند رقیّت ز پایت بر کَند
چون به آزادی نبوّت هادی است مؤمنان را ز انبیا آزادی است
ای گروه مؤمنان شادی کنید همچو سرو و سوسن آزادی کنید»
بزرگر ادامه داد: سعدی نیز هیچیک از خاندان نبوت و امامت را به قدر امام علی(ع) مدح نکرده است، از جمله در ابیات زیر كه از امیرمؤمنان(ع) با نام «سردار اتقیا» یاد می‌کند:
«کس را چه زور و زهره که وصف علی کند جبّار در مناقب او گفته: «هل اتی…»
دیباچهّ مروّت و سلطان معرفت لشکرکش فتوّت و سردار اتقیا
فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی»
قوت گرفتن شعر آيينى در عصر صفوى
وی با بیان اینکه تا پیش از ظهور حکومت صفوی و استقرار رسمی مذهب تشیع در ایران، بسیاری از شاعران تقیه پیشه می‌کردند، افزود: با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، شاهد قوت گرفتن مبحث غدیر و خلق غدیریه‌های فراوان در شعر فارسی هستیم. درواقع، پرداختن به مدح ائمه اطهار(ع) و مباحثی نظیر غدیر در روزگار حاکمان اموی و عباسی برای شاعران دشوار بود و آنان نمی‌توانستند آشکارا عشق خود به امیرمومنان(ع) را در اشعار خود بازگو کنند.
این مدرس دانشگاه در استان تصریح کرد: از زمان صفویه شاهد ظهور سبک هندی در شعر فارسی هستیم و شاعران با فراغ خاطر به موضوعات دینی و مدح ائمه(ع) می‌پردازند، نقل است که یکی از شاعران در دربار صفوی شعری غنایی برای شاه عباس صفوی خواند و شاه عباس در جواب وى گفت تا زمانی که می‌توان برای ائمه(ع) شعر سرود چرا باید به موضوعات دیگر پرداخت؟ از این دوران شاهد قوت گرفتن شعر آیینی در ادبیات فارسی هستیم.
برزگر با بیان اینکه از زمان صفویه شاهد خلق غدیریه‌ها در شعر فارسی هستیم، تصریح کرد: از این دوران به بعد، موضوع غدیر از حالت پراکندگی در اشعار خارج شده و در غدیریه‌ها شاهد هستیم که از صدر تا ذیل آثار به مبحث غدیر پرداخته شده است.
وی با اشاره به آثار منظوم مرتبط با مبحث غدیر در عصر قاجار و سپس پهلوی، بیان کرد: در این دوران‌ها نیز شاهد هستیم که شاعران اشعار فراوانی را در تبیین موضوع غدیر سروده‌اند و شاخص‌ترین اشعار در آثار فارسی و ترکی شهریار به چشم می‌خورد که اشارات ویژه‌ای به امیرمومنان(ع) و مبحث غدیر در غدیریه‌ها دارد و در اینجا به ابیات زیر از وی بسنده می‌شود:
«اگر سنجند هر سهمی در اسلام هر آن کو سهمگین‌تر، حصّه من
نه احمد در «مؤاخاتم» به خود خواند نه خود با من پسر عمّ و پدر زن؟
نه با آن خطبه «من کنت مولاه» علی را بُرد بر اعلا و اعلن؟
نه خود فریادِ «بخّاً بخ» کشیدید من اینها شور خوانم یا که شیون؟
چه شد عهد خدا بر من شکستید الا ای حاسدان عهد بشکن»
این شاعر استان بیان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در برهه‌ای شاهد برگزاری جشنواره‌های شعر غدیر بودیم که آثار فاخری خلق شد و مجموعه‌های شعری مرتبط با موضوع غدیر به وفور ارائه شده‌اند و می‌طلبد که این آثار در مجموعه‌ای منسجم تدوین و معرفی شوند.
انتهای پیام
