اندیشه مهدویت در اشارات کلامی و رفتاری امام رضا(ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدباقی، کارشناس مرکز تخصصی مهدویت قم، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با اشاره به اینکه در مبحث مهدویت و امامت جامع‌ترین احادیث از سوی امام رضا(ع) نقل شده است، اظهار کرد: از حیث عملی نیز آن حضرت با ورود به ایران زمینه اندیشه مهدویت را ایجاد کردند.

وی ادامه داد: با ورود امام رضا(ع) به ایران، جمع کثیری از امامزادگان و یاران خاص ایشان به ایران وارد و در جای‌جای کشور ساکن شدند و اندیشه شیعی و امامت را در کشور گسترش دادند، همین امر سبب شد که ایران به‌عنوان جایگاه ویژه مهدویت مورد توجه قرار گیرد.

حجت‌الاسلام محمدباقی با اشاره به اقدامات امام رضا(ع) در مبحث زمینه‌سازی جامعه شیعی برای عصر غیبت و ظهور، گفت: آن حضرت علاوه بر ورود به ایران و نشر فرهنگ شیعی در سراسر کشور، حکومت جور و ظلم حاکم بر جامعه را باطل اعلام کردند و نشان دادند که حکومت اسلامی متعلق به اهل‌بیت(ع) است و نه طاغوت و این پیام را با ورود به دستگاه حکومتی و نپذیرفتن ولایت‌عهدی به همگان صادر کردند.

این کارشناس مهدویت با بیان اینکه در مبحث مهدویت، حکومت جهانی و نفی طاغوت مطرح می‌شود، افزود: امام هشتم(ع) در عمل نشان دادند که به مصداق آیه ۵۵ سوره مبارکه نور، حکومت اسلامی باید در دست امام و اهل‌بیت(ع) باشد و در عصر ظهور به فعلیت برسد.

حجت‌الاسلام محمدباقی بیان کرد: رفتار امام رضا(ع) نیز دال بر ارتباط شیعه با امام است، در برهه‌ای از زمان، شیعیان و افراد در ارتباط با امام تنها به لحاظ ظاهری از ایشان نفع می‌بردند، یعنی تصور می‌کردند تنها زمانی که امام حضور داشته باشند می‌توان از وجود ایشان استفاده کرد و وقتی در انظار و دسترس نباشند، انتفاع از امام معنایی ندارد؛ لذا امام هشتم این دیدگاه را در موقعیت‌های مختلف اصلاح کردند.

امام بُعد باطنی دارد

وی افزود: امام رضا(ع) تلاش کردند این تفکر را اشاعه دهند که مقصود تنها بعد ظاهری امام نیست بلکه امام بُعد باطنی نیز دارد و اگر در نظرها ظاهر نباشد، فایده‌اش را به جامعه می‌رساند که این تلاش‌ها در چند مقطع صورت گرفت.

حجت‌الاسلام محمدباقی با اشاره به نمونه‌هایی از رفتار و کلام امام هشتم در خصوص بعد باطنی امام، گفت: گروهی از خواص جامعه نزد امام آمدند و از یونس ابن عبدالرحمن شکایت کردند، امام(ع) در برابر آنان سکوت کردند. زمانی که یونس از بصره به طوس نزد امام آمد و از این سخنان مردم ناراحت بود، امام به وی فرمودند که این سخنان چه ضرری به تو می‌زند در حالی که امام تو از تو راضی است؟ این ماجرا درس مهمی برای ما دارد که امام همواره ناظر و مراقب اعمال و رفتار ماست و نفعش به ما می‌رسد، حتی اگر در کنار ما نباشد.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: یکی از اصحاب امام رضا(ع) به نزد آن حضرت رسید و پرسید که آیا برای من دعا می‌کنید؟ ایشان پاسخ دادند ما مرتب برای شما دعا می‌کنیم حتی اگر شما به امام توجه نداشته باشید؛ لذا امام همواره به شیعیان توجه دارد که نظیر همین تعبیر را امام زمان(عج) نیز بیان کرده‌اند: ما شما را فراموش نمی‌کنیم و از یاد نمی‌بریم.

اشارات کلامی امام رضا(ع) در باب مهدویت

حجت‌الاسلام محمدباقی به اشارات کلامی امام رضا(ع) و احادیث مربوط به مهدویت اشاره و تصریح کرد: ایشان مطالب مفصلی در خصوص نحوه برخورد با امام دارند. فضل ابن شاذان از یاران خاص امام رضا(ع)، کتابی مستدل در مبحث مهدویت می‌نویسد که بعید است بدون اذن و اشاره و کمک امام رضا(ع) این کتاب مهم را نگاشته باشد؛ لذا می‌توان فهمید که امام رضا(ع) زمینه‌سازی لازم را در جامعه شیعی برای عصر غیبت و ظهور انجام می‌دهند.

وی تولد امام جواد(ع) فرزند بزرگوار امام هشتم و مقام امامت ایشان در کودکی را یکی دیگر از زمینه‌‌های گسترش اندیشه مهدویت در عصر امام رضا(ع) و زمینه‌سازی امامت امام عصر(ع) برشمرد و تأکید کرد: ایشان با اعلام امامت فرزندشان در سن کودکی نشان می‌دهند که جای تعجب ندارد اگر امامان بعدی نیز در کودکی به مقام امامت برسند.

حجت‌الاسلام محمدباقی بیان کرد: همه انبیا و اولیای الهی و اهل‌بیت(ع) برای زمینه‌سازی ظهور آمده‌اند و هر چقدر به زمان ظهور نزدیک‌تر می‌شویم این زمینه‌سازی پررنگ‌تر است. از زمان امام رضا(ع) و فرزند بزرگوارشان این موضوع با شدت و جدیت بیشتری آغاز می‌شود و در کلام و رفتار ایشان ادامه می‌یابد، از همین زمان مسئله نیابت خاصه نیز آغاز می‌شود و امام هشتم از طریق نواب خاص با مردم در ارتباط هستند.

کارشناس مرکز تخصصی مهدویت قم با بیان اینکه امام رضا(ع) فضای جامعه و مردم را برای عصر ظهور آماده می‌کنند، تأکید کرد: حدیثی از آن حضرت به ما رسیده است که بسیار مهم، خاص، بی‌نظیر و جامع است و اوصاف امامت و امام به تفصیل در این حدیث طولانی آمده است. نکته مهم در این حدیث این است که تمام تعابیر و توصیفات ارائه شده از امام از ویژگی‌های امام غایب است.

حدیثی از امام رضا(ع) در خصوص مهدویت

حجت‌الاسلام محمدباقی در تشریح برخی فرازهای این حدیث از امام رضا(ع)، گفت: حضرت در این حدیث بیان می‌فرمایند که امامت شأن بسیار بلند، عالی و رفیع است و هیچ عقل و ذهنی قادر به درک منزلت امام نیست، امامت مقامی است که بر اساس آیه قرآن ابراهیم خلیل‌الله برای رسیدن به این مقام ابتدا به مقام رسالت و سپس جایگاه خلیل‌اللهی رسید تا شایسته مقام امامت شود.

وی با بیان اینکه بخشی از حدیث به آیات قرآن کریم درباره امامت اختصاص دارد، تصریح کرد: از جمله آیه‌ شریفه از سوره نساء «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا» که کار امامان را سوق دادن دل‌ها به سوی خدا معرفی می‌کند و سوق دادن دل به سمت خدا از فواید امام غایب و از شئون باطنی امام است. امام دل‌ها را در دست می‌گیرد و به سوی خدا هدایت می‌کند؛ لذا از شئون امامت هدایت به امر است که مقصود همان هدایت باطنی و درونی انسان‌هاست.

حجت‌الاسلام محمدباقی به بخش دیگری از حدیث امام رضا(ع) در باب مهدویت اشاره و بیان کرد: موضوع خلیفةاللهی امامان در این حدیث شریف مطرح می‌شود و می‌دانیم که این امر تنها در عصر ظهور به فعلیت می‌رسد، همچنان که در زیارت آل‌یاسین امام عصر(عج) را خلیفه خدا بر روی زمین می‌خوانیم.

وی تأکید کرد: اهل‌بیت(ع) همگی خلیفةالله هستند اما در این بیان امام رضا(ع) برداشت می‌شود که خلافت امام بر زمین تنها در عصر ظهور به فعلیت می‌رسد.

این کارشناس مهدویت به برخی ویژگی‌های بیان شده در این حدیث که در مورد امام غایب مصداق دارد اشاره و بیان کرد: زمام دین، نظام مسلمین، عزت مؤمنان، رضایت امام شرط قبولی تکالیف الهی، شمس طالع و متجلی و ... تعابیری هستند که به هدایت باطنی امامان اشاره دارد و امام غایب به آن اهتمام می‌ورزد.

حجت‌الاسلام محمدباقی با بیان اینکه مضامین مهدویت در حدیث مذکور در بیان همه امامان آمده است، تأکید کرد: با اینحال این اندیشه‌ها در زمان امام رضا(ع) عمومیت می‌یابد؛ چرا که شیعیان حاضر در عصر آن حضرت یکدست و خالص و بدون شعبه بودند که ایشان از این فرصت برای بیان ویژگی‌های اهل‌بیت(ع) بهره جستند تا شیعه به مرحله رشد عالی برسد و پذیرای محبت امام باشد.

کارشناس مرکز تخصصی مهدویت قم گفت: اگر تلاش امام رضا(ع) نبود و این احادیث بیان نمی‌شد، در برهه زمانی بعد از اهل‌بیت و عصر غیبت شیعه دچار بحران می‌شد؛ لذا این احادیث به ما آموخت که اگر در ظاهر دسترسی به امام امکان‌پذیر نباشد، ارتباط ما با ایشان قطع نمی‌شود؛ چرا که نظام عالم خلقت و قوام دین به امام وابسته است.