مراسم ترحیم در پساکرونا و آدابی که از کرونا آموختیم

در روزها و هفته‌های اخیر، درخواست‌هایی از سوی مردم در کانال‌ها و گروه‌های مجازی منتشر شده است که با توجه به بهبود وضعیت شیوع کرونا خواستار انتقال مجالس ترحیم از آرامستان‌ها به مساجد و حسینیه‌ها هستند. به نظر می‌رسد، صدور مجوز برگزاری این مجالس در مساجد البته با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و تأکید بر تداوم استفاده از ماسک، می‌تواند هم موجب رونق گرفتن مساجد شود و هم شرایط بهتری با رعایت شیوه‌نامه‌ها برای برگزاری مجالس ترحیم رقم بزند و مردم نیز در شرایط بهتری به قرائت قرآن و فاتحه در مسجد به نیت شادی روح متوفی بپردازند.

به علاوه، در ایام کرونایی با وجود تمام مشکلات در برپایی مجالس ترحیم و عزاداری، شاهد ظهور برخی آداب و رسوم پسندیده در این محافل بودیم که کاهش تجملات و تشریفات و محدود شدن زمان برپایی مجالس ترحیم از جمله این رسوم نیکو بود. همچنین در بسیاری از موارد، به دلیل نبود امکان برپایی مجالس ترحیم حتی به‌صورت محدود، بسیاری از خانواده‌های بازماندگان، هزینه این مجالس را صرف امور خیریه کردند.

ایکنای چهارمحال‌وبختیاری با این پرسش که برپایی مجالس ترحیم در ایام کرونایی چگونه گذشت و در دوران پساکرونا چگونه باید باشد، گفت‌وگویی با یک روحانی و پیشکسوت فعال فرهنگی و اجتماعی در استان داشته است که با هم می‌خوانیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین البرز رئیسی وانانی، جانشین ستاد بازسازی عتبات عالیات چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه درگذشتگان ما که شاید در زمان حیات توشه راه را کامل نکردند چشم به اعمال و خیرات ما دارند، اظهار کرد: باید تلاش شود که با یادآوری اموات برای آخرت خود توشه‌ای فراهم کنیم و در عمق معنی آیه يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ (قیامه/۱۳) تأمل داشته باشیم.

وی در ادامه در تبیین وظایف انسان در قبال افراد عزادار و آداب رفتار با بازماندگان متوفی، افزود: وظیفه نخست آن است که در قبال آنان بی‌تفاوت نباشیم و برای شخص عزادار وقت کافی اختصاص دهیم، همچنین آداب مجلس ترحیم با رفتار و ظاهر متناسب با عزاداری حفظ شود، همچنین از الفاظ و کلمات نامناسب استفاده نکنیم و حتی‌الامکان با صاحبان عزا با صبرپیشگی، همراهی و همدلی داشته باشیم.

رئیسی با تأکید بر اینکه فرد داغدار که تکیه‌گاهی مهم در زندگی را از دست داده و احساس تنهایی می‌کند‌، افزود: او گاه تا ساعت‌ها و روزها نیازمند کمک و همراهی اطرافیان است و لذا به آغوشی برای گریستن و زبانی برای تسلی دادن نیاز دارد، لذا نامطبوع بودن فضای عزاداری و غم نباید مانع انسان در همراهی و همدلی با شخص داغدار باشد و فرد پیوسته در صدد ترک مجلس بر آید.

آداب همراهی با صاحبان عزا

این کارشناس مذهبی در استان شیوه صحبت و رفتار و حتی لباس پوشیدن در مجلس عزا را که باید متناسب با این فضا باشد مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: گاه در این مجالس، خصومت‌ها و کینه‌های قدیمی سر باز می‌کنند و باعث بحث و مجادله میان افراد می‌شود که این پسندیده نیست. همچنین ابراز همدردی و دلسوزی با بازماندگان سبب حفظ حرمت و تسلی خاطر آنان می‌شود که باید مورد توجه قرار گیرد.

رئیسی با ذکر اینکه سنت‌های غلط برپایی مراسم ترحیم و ختم گاه فشار اقتصادی زیادی را بر بازماندگان تحمیل می‌کند، افزود: روایت شده است که پس از شهادت جعفر طیار، پیامبر اکرم(ص) دستور داد سه روز به خانه جعفر غذا بفرستند تا خانواده‌اش جز مصیبت از دست دادنش دغدغه دیگری نداشته باشند. بزرگان دین بر مراعات حال بازماندگان و صاحبان عزا توصیه داشته‌اند تا جایی که تأکیداتی وجود دارد مبنی بر اینکه تا سه روز دود از منزل متوفی برای پخت و پز بلند نشود.

وی با تأکید بر اینکه مراسم ترحیم باید به‌صورت زمان‌بندی شده و هدفمند بوده و دارای بخش‌های محتوایی روشنگرانه و آموزنده باشد، گفت: می‌طلبد که افراد توانمند مانند مداحان، قاریان، مبلغان و سخنرانان در مجالس ترحیم یک بسته محتوایی غنی را به حضار ارائه دهند. با توجه به فروکش کردن کرونا و رغبت عمومی برای انتقال مجالس ترحیم از آرامستان‌ها و گلزار شهدا به مساجد و حسینیه‌ها، این اماکن مذهبی می‌توانند چنین فضایی را ایجاد کنند و سخنران نیز در طی چند دقیقه به بیان مطالبی عبرت‌آمیز از یاد معاد و قیامت بپردازد تا حاضران بهره‌مند شوند.

رئیسی بیان کرد: در دوران کرونایی، مردم مجالس ترحیم را در صورت مناسب بودن شرایط با دشواری فراوان در آرامستان‌ها و یا با چادر زدن در کوچه‌ها و محلات و یا با تعداد بسیار محدود در منازل برپا می‌کردند اما اکنون می‌توان با رعایت موازین بهداشتی این مجالس را به پایگاه اصلی آن یعنی مساجد و حسینیه‌ها بازگرداند. فضای محدود آرامستان‌ها و همزمانی چندین مجلس ترحیم مشکلاتی را برای صاحبان عزا و مردم ایجاد می‌کرد، ضمن اینکه برپایی چادر و چینش صندلی در فضای آرامستان و سایر هزینه‌ها بار سنگینی بر دوش بازماندگان بوده است.

سنت‌های خوبی که در مجالس ترحیم مرسوم شد

این روحانی فعال فرهنگی استان با یادآوری باب شدن برخی سنت‌های حسنه در ایام کرونایی که به اقتضای حفظ سلامت مردم فرهنگسازی شد، تصریح کرد: در ایام کرونایی روز و مدت زمان برپایی مجالس ترحیم تقلیل یافت و همچنین پذیرایی‌ها قدری محدودتر شدند که می‌طلبد این سنت‌های نیک همچنان تداوم یابد. برپایی مجالس ترحیم در مساجد که البته در شهرهای کوچک و روستاها انجام شده اما در شهرهای بزرگ‌تر هنوز اجرایی نشده است، باید کوتاه و محدود اما پرمحتوا باشد و مباحث تبیینی از سوی برگزارکنندگان این مجالس و با همکاری هیئت امنای مسجد، روحانیون، ائمه جمعه و جماعت، کانون مداحان، کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و دیگر مجموعه‌های وابسته به مسجد مورد توجه قرار گیرد.

رئیسی بیان کرد: اموات دستشان از اعمال خیر کوتاه است، لذا به احسان و دعاى فرزندان و خویشان و دوستان نیازمند هستند، دعا کردن براى اموات در نماز شب و بعد از نمازهاى فریضه و همچنین یاد آنان در مکان‌هاى زیارتى بسیار توصیه شده است. براى پدر و مادر باید بیشتر دعا کرد و اعمال خیر براى آنان به‌جا آورد. عمده خیرات براى پدر و مادر، اداى قرض آنان و اداى حقوق خدا و خلق از جانب آنان است. در روایتى از رسول خدا(ص) داریم که فرمودند: براى مردگان خود هدیه بفرستید و وقتی صحابه پرسیدند که هدیه براى آنان چیست؟ فرمودند: صدقه و دعا برای اموات.

وی قرائت قرآن، دعا کردن، ذکر گفتن، قرائت فاتحه و خیرات کردن برای اموات در مراسم ترحیم را یادآور شد و توضیح داد: ایجاد بستر تبیینی برای حاضران و یادآوری مرگ و مداحی و روضه از دیگر کارهایی است که در مجلس ترحیم باید مورد توجه قرار گیرد تا روح متوفی در آرامش باشد.

رئیسی با اشاره به باب شدن برخی رسوم مانند چاپ آیات قرآن با نام و یاد متوفی برای استفاده در مجلس ترحیم و یا توزیع بسته‌های پذیرایی که حاوی لفظ جلاله الله و اسامی خداوند است، تصریح کرد: این شایسته که نیست که آیاتی از قرآن چاپ شود و بعد بلااستفاده بماند، لذا می‌طلبد بازماندگان به جای این دست کارها، برای اموات خیرات کنند، قرض او را ادا کنند، برای مسجد محله هزینه کنند، کار خیر و دستگیری از نیازمندان با نیت شادی روح متوفی انجام دهند و با این دست کارهای خیر و نیک، روح متوفی نیز در آرامش قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به محدود شدن برپایی مراسم ترحیم در ایام کرونایی و پررنگ شدن کارهای خیریه برای شادی روح متوفیان، گفت: به دلیل تشدید شیوع کرونا و نبود امکان برپایی مجالس ترحیم، بسیاری از خانواده‌های بازماندگان هزینه این مجالس را با نیت متوفی در امور خیریه نظیر اهدای کتاب به کتابخانه‌ها، اهدای زمین، کمک به عتبات عالیات، اهدای آب‌ سردکن به آرامستان‌ها و غیره صرف کردند و باقیات صالحات را برای تازه درگذشته به ثبت رساندند.

مجالس ترحیم در مساجد پرمحتوا باشد

رئیسی با تأکید بر لزوم زمان‌بندی مجالس ترحیم در مساجد، تصریح کرد: شایسته است که مردم از این سردرگمی در برپایی مجالس در آرامستان‌ها خارج شوند و یک محفل یک ساعته پر محتوا برای متوفیان در مساجد پیش‌بینی شود، سپس خانواده و بازماندگان و نزدیکان متوفی دقایقی را بر سر مزار حاضر شوند و قرائت فاتحه کنند؛ به این ترتیب می‌توان مجلسی فاخر و به دور از اذیت و آزار بازماندگان و عموم مردم برپا کرد.

این کارشناس مذهبی در استان قرائت قرآن در مراسم ترحیم را مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: حتماً قرائت قرآن در این مجالس مورد توجه قرار گیرد و پررنگ شود، خوب است که در اعلامیه‌های مراسم ترحیم، قرائت قرآن برای شادی روح مرحوم درج شود تا فرهنگ‌سازی صورت بگیرد و مردم حاضر در مجلس ترحیم حتی‌الامکان آیاتی را قرائت کنند.

رئیسی تأکید کرد: برپایی مراسم ترحیم در ایام کرونایی که غالباً به‌صورت محدود و در زمان کوتاه انجام می‌شد می‌تواند به یک فرهنگ دائمی در ایام پساکرونا تبدیل شود و تداوم یابد و تجملات و تشریفات حذف شود. در این دوران همچنین مجالس عروسی بسیار ساده و محدود و بدون هزینه‌های هنگفت و تجملات دست و پاگیر برگزار شد و همین امر منجر به افزایش محسوس آمار ازدواج در ایام کرونایی شد.

این کارشناس مذهبی گفت: مبلغان، مداحان، روحانیون، ائمه جمعه و جماعت، مسجدی‌ها، بزرگان محلات، ریش‌سفیدان و معتمدان باید برای تداوم این فرهنگ کمک کنند و در هر محله مجالس شادی و عزا در نهایت سادگی و به دور از تکلفات و هزینه‌های سنگین بر دوش خانواده‌ها برگزار شوند. اگر این رویه مرسوم شود، طبعاً رغبت جوانانی که به دلیل مسائل اقتصادی و معیشتی از ازدواج امتناع می‌ورزند، افزایش خواهد یافت.