مؤلفه‌های امیدآفرینی در آیات ابتدایی سوره «ضحی»

مریم قاسمی کُرانی، حافظ کل و مدرس تدبر در قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تشریح مضامین و آموزه‌های سوره «ضحی» با اشاره به اینکه واژه ضحی به معنی نور و آفتاب در زمان اوج تابش خورشید در روز است، اظهار کرد: طلیعه این سوره را خداوند با دو سوگند آغاز می‌کند که در ابتدا به روشنی و نورافشانی روز و بلافاصله به تاریکی و فراگیری و تثبیت شب قسم یاد می‌کند و سپس به یاد ما می‌آورد که خداوند برای آنکه وعده خود را محقق کند نیازی به سوگند ندارد و انسان را هرگز رها نمی‌کند و درواقع با این دو سوگند در ابتدای سوره بنده را مطمئن می‌کند که از جانب رب فراموش نمی‌شود. 

 وی با ذکر اینکه خداوند رب و پرورش‌دهنده انسان بوده و لذا محال است او را رها یا فراموش کند، ادامه داد: خداوند برای اطمینان‌بخشی به بندگانش، به عظمت‌هایی که در عالم آفریده است قسم می‌خورد و تصریح می‌کند که من هيچگاه از بندگانم رو بر نمی‌گردانم زیرا خداوند متعال رب و پرورنده انسان است. 

قاسمی بیان کرد: روز زمانی است که زمین رو به خورشید قرار بگیرد و وقتی نور خورشید را دریافت نمی‌کند شب اتفاق می‌افتد لذا نه روز نشانه دوستی و نه شب نشانه قهر خداست بلکه روز و شب هر دو جلوه‌هایی از خورشید و اینها پدیده‌هایی هستند که در زمین رخ می‌دهند و لازمه حیات هستند. خداوند فلسفه روز و شب را در قرآن برای ما توضیح می‌دهد که روز را برای امرار معاش و شب را برای سکنی گزیدن و آرامش قرار داده است.

وی افزود: گاه پیش می‌آید که آدمی از خدا غافل می‌شود و پشت به خدا می‌کند و وقتی مشکلات و معضلات و مصائب بر او می‌رسد تصور می‌کند که خدا از او روی برگردانده و هوایش را ندارد در حالی که قصور از خود بنده است، اینجاست که بنده غافل دهان به گلایه باز می‌کند که خداوند فقط خدای انسان‌های پولدار و باقدرت است و تعابیری از این دست. در ابتدای سوره ضحی خداوند صراحتاً قسم می‌خورد که ای بنده، من رب توام و به هیچ‌وجه تو را فراموش نمی‌کنم. صفت ربوبیت الهی ایجاب می‌کند که هيچگاه معبود را فراموش نکند و بر طبق عبارت «كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ» از آیه ۲۹ سوره الرحمن، خداوند هر روز به شأن و کاری در تکمیل و افاضه به خلق می‌پردازد. 

برخورداری عالم از صفت ربوبیت الهی

رئیس هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی استان با تأکید بر اینکه اگر لحظه‌ای نظر ربوبیت از عالم سلب شود به تعبیر قرآن «كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ» (انبیا/104)، طومار هستی در هم می‌پیچد، گفت: اراده الهی بر آن است که «إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» (یس/۸۲) یعنی به محض اینکه بگوید «موجود باش» بلافاصله هر چیزی موجود خواهد شد. اگر ربوبیت خدا از عالم منقطع شود، عالم چنان محو می‌شود که گویی از ابتدا وجود نداشته است. 

قاسمی با بیان اینکه نعمت‌ها و رحمت‌های الهی برای همه عالمیان از جمادات تا انسان‌ها است، توضیح داد: پرسش اینجاست چرا انسان تصور می‌کند که چنین خداوندی او را فراموش کرده در حالی که زمین زیر پاهای انسان در حال حرکت و رویش و زایش و آسمان بالای سرش در حال بارش است، بادها برای انسان می‌وزند و طبیعت در خدمت انسان است. ما حتی اگر از این عالم رحلت کنیم نیز خدا ما را فراموش نمی‌کند و ربوبیت الهی شامل حالمان است. چگونه ممکن است خدا انسانی را فراموش کند که وقتی او را خلق کرد جمال و جلال الهی را در وجود انسان جاری ساخت و سپس لب به تحسین و تبریک گشود و فرمود: «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» (مؤمنون/۱۴).

وی در تفسیر عبارت «و ما قلی» از آیه سوم سوره مبارکه ضحی، تصریح کرد: واژه قَلَىٰ به معنی بغض و دشمنی شدید است اما پرسش اینجاست که آیا خداوند شدت بغض خود را در قبال بنده خطاکار اعمال می‌کند یا خیر؟ برای یافتن پاسخ ابتدا باید بدانیم که خدا انسان را موجودی مختار خلق کرده و قدرت انتخاب به او داده است لذا انسان تا زمانی که در قید حیات است می‌تواند دست به انتخاب بزند اما اگر مرتکب خطایی شد در هر لحظه که بخواهد و تا وقتی که زنده است، فرصت بازگشت و جبران برایش مهیاست.

قاسمی ادامه داد: خداوند به این فرصت و مهلت تغییر برای انسان‌ها بها می‌دهد و لذا در این دنیا بر طبق فراز «و ما قلی»، غضب الهی بر انسان‌ها جاری نمی‌شود تا اینکه در روز قیامت همه حساب‌ها بسته شود و حساب انسان‌ها در روز قیامت انجام و صف آدمیان مشخص می‌شود که در آنجا خشم و بغض الهی روانه دوزخیان و لطف و نعمت الهی نصیب اهل بهشت می‌گردد. 

نظارت رحمانی خداوند بر انسان‌ها

این بانوی حافظ کل قرآن کریم به صفات رحمانیت و رحیمیت خداوند که در اول سوره‌های قرآن کریم نیز بیان و یادآوری می‌شود اشاره کرد و گفت: خداوند رحمان صفت رحمت را شامل حال همه آفریده‌ها تا وقتی که عالم دنیا ساری و جاری است، می‌کند؛ صفت رحیمیت خداوند نیز ویژه کسانی است که رفتارها و انتخاب‌های درست‌تری دارند و توجه بیشتری به پروردگار می‌کنند و نگاه بیشتری به سمت آسمان دارند. 

قاسمی افزود: اگر کسی به واسطه بدترین رفتارها و کردارها مشمول صفت رحیم بودن خدا نشود و از رحمت خاص الهی محروم شود، بااینحال تا زمانی که در دنیا حیات دارد از رحمانیت خداوندی بهره می‌برد یعنی خدا نه اینها را فراموش و نه با آنان دشمنی می‌کند بلکه تا زمانی که زنده باشند، خورشید بر آنان می‌تابد و زمین و نعمت‌ها در خدمت آنان‌ است زیرا مشمول صفت ربوبیت الهی هستند.  

وی با تأکید بر اینکه ناامیدی آسیب‌های فراوانی به انسان تحمیل می‌کند، توضیح داد: خداوند در آیه سوم از سوره ضحی درواقع انسان را از نااميدی برحذر می‌دارد و القای امید می‌کند؛ در فراز «وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ» از آیه ۸۳ سوره مبارکه یوسف، حضرت یعقوب فرزندان خود را از یأس و ناامیدی پرهیز می‌دهد و تأکید می‌کند که از رحمت خدا نومید نباشید که هرگز جز کافران هیچ‌کس از رحمت خدا نومید نیست.

قاسمی با تأکید بر اینکه ناامیدی طبق نص صریح قرآن معادل با کفر است، ادامه داد: کسی که از رحمت خدا ناامید می‌شود و فراتر از آن، دست به اقداماتی همچون خودکشی می‌زند، الطاف و نعمت‌های خدا را نمی‌بیند و حس می‌کند رها شده‌ است، ضرورت دارد که سوگندهای خداوند در ابتدای سوره ضحی را که می‌فرماید بنده‌اش را فراموش نکرده و با او دشمنی نمی‌کند، مورد توجه قرار دهیم.

این مدرس تدبر در قرآن کریم با تصریح اینکه تمامی سوره‌های قرآن با هدف تربیت جامعه انسانی بر پیامبر گرامی اسلام(ص) نازل شده است، توضیح داد: قرآن متعلق به همه بشریت تا روز قیامت است و خداوند در سوره ضحی یکی از مصادیق ربوبیت خود یعنی اطمینان به دوستی و حمایت معبود از بنده را بیان و تأکید می‌کند که بر انسان نظارت رحمانی دارد.

امیدواری به حیاتی بهتر در سرای ابدی 

قاسمی در توضیح آیه «وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَىٰ»، بیان کرد: خدا در این آیه این اطمینان و امیدواری را به انسان می‌دهد که اگر دستورات الهی را به درستی اطاعت کند، آخرت بسیار بهتر از دنیا و شرایط امروز است. غصه‌ها و اندوه‌هایی که هر انسانی در دنیا متحمل می‌شود یک سر آن به انس و تعلق انسان به دنیا وصل است و کسی که خود را جاویدان بداند و قائل به حیات جاوید اخروی و ناپایدار بودن دنیا باشد، یقیناً در این دنیا به خداوند متصل می‌شود تا سعادت حیات ابدی خود را تضمین کند چرا که طبق توصیف قرآن در آیات متعدد از بهشت، خوف و اندوه و غم و ترس در سرای جاودانه راه ندارد بلکه سراسر سرور و نشاط و سعادت ابدی است.

وی با اشاره به حدیثی از امیرالمؤمنین علی(ع) که دنیا را دار بلا معرفی کرده‌اند، افزود: انسان‌ در دنیا پیوسته در موضع انتخاب قرار دارد و طبیعی است که اگر مسیر حق و حقیقت را برگزیند یک زندگی ابدی سراسر سعادت در انتظار او خواهد بود اما انتخاب تعلقات و اهداف دنیوی انسان را دچار غم و اندوه ابدی می‌کند. هر آنچه خداوند در این دنیا از نعمت‌های گوناگون به انسان عطا می‌کند در لحظه مرگ از او می‌گیرد و مالکیت انسان از آنها سلب می‌شود و انسان با اندوخته‌ها و توشه‌هایی که برای آخرت جمع‌آوری کرده راهی دیار باقی می‌شود.

این حافظ کل قرآن کریم با تأکید بر اینکه انسان دارای این معرفت و باور نسبت به حیات دنیوی و اخروی، دنیا را رها می‌کند و نگاهش به حیات جاودان است، گفت: تمامی اندوه‌های ما از دلبستگی به دنیا نشئت می‌گیرد و دائماً زندگی ما درگیر این مسائل است؛ دنیا فرصت امتحان است و تمام می‌شود و بسیار مهم است که انسان با مراقبت از مبانی اعتقادی و اخلاقی خود و داشتن انتخاب‌های درست، در این صحنه پیروز شود. 

ادامه دارد...