بایسته‌های تبلیغات اسلامی چیست

تبلیغ در اسلام به معنی رساندن حقایق و معارف اسلامی و دعوت و تشویق مردم به رعایت و اطاعت فرامین الهی و تأسی به سیره­ انبیا و ائمه اطهار(ع) به‌کار رفته است که قرآن کریم در این خصوص می­‌فرماید «ما عَلی الرّسول الاّ البَلاغ»، (مائده/۹۹). پیامبران الهی رسالت اصلی خود را رشد انسان با ابلاغ دین و تعلیم معارف الهی دانسته­‌اند و در این راه هر چه توان داشتند، دریغ نکردند. در شرایط کنونی که در جنگ تبلیغاتی جبهه باطل علیه ارزش‌های دینی قرار داریم و جنگی به مراتب بسیار مخرب‌تر و کارسازتر از نبرد‌های گرم در حال وقوع است، سلاح تبلیغ دینی اگر قوی و فراگیر باشد می‌تواند رقیب را از میدان بیرون کند، او را از پا در آورد و عرصه را بر دشمن تنگ کند.

یکم تیرماه، سالروز تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی به فرمان امام خمینی(ره) و روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با شماری از مبلغان چهارمحال‌وبختیاری این پرسش را مطرح کنیم که مهم‌ترین بایسته‌های مبلغ دینی در شرایط دشوار جنگ ترکیبی دشمن چیست و تبلیغ اثرگذار چه ویژگی‌هایی دارد؟

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابوالقاسم کاظمی، معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی اداره‌کل تبلیغات اسلامی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از استان در تبیین جایگاه و اهمیت اصل تبلیغ در منظومه فکری امامین انقلاب، اظهار کرد: امام خمینی (ره) در یک جمله هم تبلیغ را برای ما معنا و هم اهمیت آن‌را گوشزد می‌کنند و می‌فرمایند: تبلیغات که همان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن است، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است.

نسبت‌یابی تبلیغ و اسلام 

وی ادامه داد: ایشان در این جمله پرمعنا، تبلیغات را شامل «شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن» و «ترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن» عنوان می‌کنند و این کل معنای تبلیغات است؛ امام راحل (ره) در کاربرد کلمات و عبارات دقت نظر کامل داشتند و لذا وقتی تبلیغات را از «اصول بسیار مهم اسلام عزیز» می‌دانند، پیداست که نادیده گرفتن یا برداشتن مقوله تبلیغ از اسلام، امکان‌پذیر نیست.

کاظمی تأکید کرد: امروز اهمیت این جمله مهم امام خمینی(ره) با توجه به اینکه تبلیغات بخش عمده‌ای از مفاهمه و ایجاد زمینه را تشکیل می‌دهد، بیشتر روشن می‌شود؛ امروز بخش عمده تبلیغات در دست جریان باطل و جبهه استکبار است و متأسفانه نتوانسته‌ایم در نشر خوبی‌ها و بازداشتن از بدی‌ها به اندازه جبهه مقابل موفق باشیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه با طرح این پرسش که امروز برای اینکه اندیشه اسلام ناب به جان و دل مخاطب بنشیند چه باید بکنیم؟ گفت: امروز نیازمند ادبیات نو در عرصه تبلیغات اسلامی هستیم و باید روش بیان و تبلیغ و شیوه ورود را مطابق با ذائقه مخاطبی انتخاب کنیم که تحت تأثیر فناوری نوین و نوع جدید دریافت و ارسال پیام قرار دارد.

کاظمی ادامه داد: در اینجا مبلغ علاوه بر تسلط به مؤلفه‌های معمول تبلیغ اعم از اشرافیت بر محتوا، بیان شیوا و ... باید روش تبلیغ امروزی را بداند و بشناسد و لذا در روش تبلیغ باید نوآوری و ابداع داشته باشیم؛ ما از حیث محتوا هیچ مشکلی نداریم و اسلام عزیز از حیث پیام و غنای محتوایی هیچ کمبودی ندارد، اما غنای محتوایی با روش مبتکرانه و جذاب باید به مخاطب انتقال داده شود.

وی با تأکید بر اینکه امروز تبلیغ نوین باید جدی گرفته شود، گفت: امروز محتوای غنی و مخاطب در دسترس هستند و باید بتوانیم با روشی نوآورانه و تأثیرگذار این محتوا را انتقال دهیم و به نظرم، کار بزرگ امروز این است که متناسب با حجم تهاجم، به‌صورت فعالانه و با دوری از هرگونه انفعال انتقال‌دهنده پیام دین باشیم. 

تبلیغ نوین؛ کارویژه سازمان تبلیغات اسلامی 

معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی اداره‌کل تبلیغات اسلامی استان بیان کرد: سازمان تبلیغات اسلامی یکی از متولیان تبلیغ نوین است که این کارویژه را در کنار رسالت‌های گذشته به‌طور جدی در پیش گرفته است که در قالب‌هایی همچون تبلیغات چندرسانه‌ای، تربیت کنشگران تبلیغ، فعالان عرصه تبلیغ و رسانه، نوجوانان، دانشجویان و طلاب و ... برای تحقق این هدف برنامه‌ریزی می‌شود. البته نهاد‌های فرهنگی و هنری و دینی نیز رسالت‌هایی دارند که باید به‌صورت هم‌افزا پیش بروند.

کاظمی با بیان اینکه امروز باید مواجهه چهره به چهره و گفت‌وگو‌های پایین منبر و دوطرفه ترویج و تکثیر بیابد، تصریح کرد: اتفاقاً تأثیر این شیوه تبلیغ عمیق‌تر خواهد بود و اثرگذاری بهتری خواهد داشت، ما نباید از خیر تبلیغ سنتی و محاورات چهره به چهره بگذریم چرا که این شیوه تبلیغ می‌تواند چه بسا اثرات سوء چندین ماه تلاش جبهه دشمن را از بین ببرد.

وی بیان کرد: امروز ما بیشتر با کمبود مبلغ مواجهیم تا بی‌تأثیر بودن تبلیغ. مبلغ ما باید هم به ابزار و هم شیوه‌های تبلیغ نوین مجهز و مسلط شود، امروز ما از حیث تعداد مبلغان کمبود داریم و به جمعیت مبلغ چندین برابری در کشور و استان نیاز داریم. همچنین مبلغان ما نیازمند توانمندسازی و مهارت‌افزایی در حوزه تبلیغ دین هستند.

کاظمی در پایان گفت: برای پی بردن به اثرگذاری امر تبلیغ، کافیست یک جامعه بدون مبلغ را تصور کنید و قطعاً جامعه متفاوت از آنچه می‌شد که امروز مشاهده می‌کنیم؛ البته این بدان معنا نیست که در تبلیغ به نقطه مطلوب رسیده‌ایم، اما قطعاً اثرگذاری آن غیر قابل انکار است. 

اهم ویژگی‌های مبلغ

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین مردانی، معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه چهارمحال‌وبختیاری با گرامیداشت سالروز تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی به دستور حضرت امام (ره) و در تبیین مهم‌ترین ویژگی‌های مبلغ، اظهار کرد: هدفگذاری این نهاد انقلابی مبتنی بر هدایت، ساماندهی، پشتیبانی و نظارت بر تبلیغات دینی و زمینه‌سازی برای یافتن نیرو‌های مؤمن و احیا و اشاعه معارف و فرهنگ اسلامی بوده است که با تأسیس این سازمان هدایت و برنامه‌ریزی در عرصه دینی از بدو شکل‌گیری انقلاب تا کنون دنبال شده است. 

وی با استناد به آیه «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ» (احزاب/۳۹)، ادامه داد: مبلغان درواقع کسانی هستند که پیام خدا را به عامه مردم می‌رسانند، خداترس هستند و از غیر خدا ترسی به دل راه نمی‌دهند؛ مبلغان در مسیر پیامبران و اهل‌بیت (ع) قدم گذاشته‌اند و پیام الهی را به اذهان و قلوب ارائه می‌دهند که البته برای موفقیت در این امر متعالی باید مزین به صفات و ویژگی‌هایی باشند.

مردانی اخلاص را نخستین بایسته یک مبلغ دینی عنوان کرد و توضیح داد: اگر قیام برای خدا باشد همچنان که انبیای الهی از آدم تا خاتم اینگونه بودند، اخلاص در کار باید سرلوحه باشد تا تبلیغ در مسیر صحیح قرار گیرد؛ تبلیغ عملی دیگر ویژگی مهم مبلغ است که گفتارش در عملش باید هویدا باشد و به‌ویژه در جامعه امروزی نیز این بایسته بسیار حائز اهمیت است که بزرگان و علمای دین مزین به این ویژگی بودند و هر توصیه‌ای به مردم می‌کردند، خودشان جلوه و نمونه عملی این توصیه‌ها بودند.

این مدرس حوزه علمیه استان بیان کرد: مبلغ باید آگاهی از تبلیغ و هدف آن داشته باشد و بداند در راه الهی قدم گذاشته است و به این راه ایمان داشته باشد؛ تبلیغ سختی‌ها و رنج‌های زیادی را به همراه دارد، اما مبلغ با ایمان به هدفش قاطعانه گام بر می‌دارد؛ شناخت مخاطبان به‌ویژه در عصر کنونی از مهم‌ترین بایسته‌های تبلیغ است که مبلغ باید ذائقة نسل امروز را بشناسد و برای همه طیف‌های مخاطب حرف برای گفتن داشته باشد. 

مردانی ادامه داد: سعه صدر در برابر مشکلات از دیگر ویژگی‌هاست، مبلغ همچنین باید جهادی کار کند یعنی اداری نباشد بلکه شبانه‌روز در خدمت دین و تبلیغ پیام الهی باشد، مبلغ باید در گفتار قاطعیت داشته و انتقادپذیر باید باشد. به‌علاوه مبلغ باید در هدایت انسان‌ها دلسوزی به خرج بدهد و مهربان و رئوف باشد و مخاطبان خود را تکریم کند همچنان که پیامبر اسلام به تصریح قرآن رحمت عالمیان بودند.

معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه استان اهمیت ساده‌زیستی و همدردی مبلغ با محرومان را یادآور شد و توضیح داد: مبلغ باید زندگی خود را با افراد پایین‌دست جامعه از حیث مالی و اقتصادی تطبیق بدهد و به دنبال زیست تجمل‌گرایانه نباشد. مبلغ همچنین باید توکل به خدا و نیز شجاعت داشته باشد و سخنی را که می‌داند درست است با قاطعیت بگوید، مبلغ از القای نظر‌ها و ملاحظات شخصی و سلیقه‌ای پرهیز کند و پیام دین را همانگونه که هست انتقال دهد.

مردانی ادامه داد: مبلغ باید زمان‌شناس و مخاطب‌شناس باشد و مطابق با سبک زندگی مجازی امروز و هجمه‌های وسیع دشمن بتواند با شیوه‌ها و ابزار‌های تبلیغی اثرگذار حرف دین را به مخاطبان انتقال بدهد. فصاحت و بلاغت در کلام و گفتار از دیگر بایسته‌های تبلیغ است که باید مبلغان مورد توجه قرار دهند. 

اهمیت تبلیغ دینی در جنگ ترکیبی 

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌آیت‌الله مددی شیخ‌شبانی، مبلغ طرح هجرت و روحانی مستقر در روستای بارده با اشاره به قرار داشتن در گام دوم انقلاب اسلامی و با تأکید بر اینکه در مسیری که برای جامعه‌پردازی و تحقق تمدن اسلامی ترسیم شده گام بر می‌داریم، اظهار کرد: مقام معظم رهبری این مسیر را برای ما تبیین کرده‌اند و در این راه که فراز و نشیب فراوانی دارد، تبلیغات دین از اهمیت بالایی برخوردار است و مبلغان نقش مهمی دارند.

وی با ذکر اینکه در شرایط کنونی مردمی بودن مبلغ را باید مهم‌ترین و اصلی‌ترین بایسته تبلیغ بدانیم، ادامه داد: اگر در کنار مردم بمانیم و با مشکلات و دغدغه‌های آنان آشنا شویم، می‌توان گفت که در تبلیغ هم موفق خواهیم شد؛ این تجربه را بنده در حوزه کار خودم به عینه مشاهده کرده‌ام و توانسته‌ایم بسیاری از مسائل و معضلات اجتماعی اعم از مشکلات اقتصادی، معیشتی، اختلافات خانوادگی و ... را با محوریت مسجد حل کنیم و لذا همراهی و اعتماد مردم حاصل شده است. 

مددی با اشاره به اهمیت برقراری ارتباط مؤثر مبلغ با نوجوانان و جوانان، توضیح داد: امروز ما با نسل پنجم جنگ روبرو هستیم که آماج هجمه داده‌ها و نبرد شناختی قرار دارند و تمام فکر و ذکر دشمن نیز قبضه کردن افکار و قلوب نسل نوجوان و جوان ماست؛ برای مقابله و پیروزی در این جنگ ادراکی، اطلاع‌رسانی دینی قوی لازم است و اگر این اتفاق نیفتد، باید منتظر باشیم که دشمن با مسموم ساختن افکار جوانان و نوجوانان فتنه‌ها را راه بیندازد.

این روحانی فعال فرهنگی و اجتماعی بیان کرد: مبلغان باید پای کار مردم باشند و آنان را همراهی کنند، ما نیز در حال حاضر با همین رویکرد برای غنی‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان و دانشجویان برنامه‌ریزی کرده‌ایم و اگر راهبرد صحیح باشد، در تبلیغ دین هم موفق خواهیم بود. همچنین با تبلیغ چهره به چهره توانستیم از متلاشی شدن قریب به ۳۰ خانواده جلوگیری کنیم که زن و مرد با دریافت آموزش‌ها در مسجد به کانون خانواده خود بازگشتتد. 

مددی با مهم ارزیابی کردن تبلیغ چهره به چهره در شرایط جنگ ادراکی امروز، توضیح داد: بنده با تجربه و مشاهده اثرات اعلام می‌کنم که اثرات تبلیغ چهره به چهره در میان مردم و در کف جامعه به مراتب اثرگذارتر از خطابه و سخنرانی دو ساعته بر روی منبر است. مبلغ باید در جمع جوانان قرار بگیرد. ما به گروهی از جوانان که مسیر اشتباهی را رفته بودند، اما به لطف الهی بازگشتند اتاقی را در مسجد واگذار کردیم تا اهمیت دادن به جوانان سبب جذب این قشر به مسجد بشود و این مصداق تبلیغ دینی است. 

مبلغ از مردم جدا نیست

در پایان، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم حاجی‌حسنی، مبلغ طرح هجرت حوزه علمیه چهارمحال‌وبختیاری در گفتگو با ایکنا از استان مردمی بودن مبلغ را بسیار حائز اهمیت دانست و بیان کرد: مبلغ باید با مردم باشد و فراتر از تبلیغ لسانی، بتواند با زیستن در کنار مردم و تبلیغ عملی به ارائه و انتقال دین بپردازد. 

وی ادامه داد: مبلغ باید بتواند شکل غالب زیست مردم را داشته باشد یعنی اگر مردم منطقه به کشاورزی مشغول هستند مبلغ نیز قاعدتاً جزئی از مردم است و می‌تواند همراه مردم کشاورزی کند و سبک زندگی مردمی داشته باشد، در چنین حالتی است که مردم نیز مبلغ را از خودشان می‌دانند و او و سخنانش را خواهند پذیرفت؛ مبلغ اگر خود را تافته جدا بافته از مردم بداند و مثلاً سبک زندگی شهری را در یک منطقه روستایی داشته باشد طبیعتاً مردم نمی‌پذیرند.

این روحانی فعال فرهنگی و اجتماعی استان با اشاره به تجربیات خود در امر تبلیغ، تصریح کرد: بنده در شهرستان اردل بخش میانکوه و در چند روستا مشغول تبلیغ هستم و به همراه مردمان این مناطق در برنجکاری و نشاکاری در شالیزار‌ها و نیز کاشت و دروی گندم و جو فعالیت دارم و در کنار مردم کار و زندگی می‌کنم. 

حاجی‌حسنی ادامه داد: همچنین یک مرغداری کوچک خانگی در پشت‌بام منزلم ایجاد کرده‌ام که کمک‌هزینه زندگی است و در عین حال، مردم نیز این کار بنده را می‌بینند و می‌دانند که من نیز عضوی از آنان هستم و جدا نیستم بلکه در حوزه کار رایج این منطقه نیز فعالم.

وی با تأکید بر اینکه مبلغ هم در قبال اهالی مسجد و هم کسانی که به مسجد نمی‌روند مسئول است، گفت: مبلغ اگر مخاطب خود را فقط در مسجد ببیند موفق نخواهد بود بلکه باید مخاطبان خود را در محله، کوچه ها، سالن ورزشی، مکان‌های اجتماعی و ... جستجو کند.

حاجی‌حسنی در پایان گفت: مبلغ باید آحاد جامعه را مخاطب خود بداند یعنی کل روستا یا شهری که در آن مشغول به تبلیغ است حکم مسجد را برایش داشته و در هر موقعیت و مکانی دغدغه تبلیغ را داشته باشد.