نگاه اگزیستانسیالیستی به حرکت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا

افراسیاب صادقی، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و مدرس دانشگاه در یادداشتی که در اختیار ایکنای چهارمحال‌وبختیاری قرار داده است به حرکت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا از نگاه اگزیستانسیالیستی می‌پردازد که این یادداشت را با هم می‌خوانیم؛

 

ماهیت انسان را مجموعه انتخاب‌هایش می‌سازند و قیام امام حسین(ع) یک انتخاب بود. انتخابی اصیل، آگاهانه و آزادانه. انتخاب اصیل در برابر جبر اجتماعی و سیاسی در اگزیستانسیالیسم، انسان موجودی است که باید «خود» را از خلال انتخاب‌هایش تعریف کند. امام حسین  (ع) با آگاهی کامل از پیامدهای قیام خود، مسیر کربلا را برگزید. این انتخاب در برابر شرایط اجتماعی _ سیاسی آن زمان، نوعی شورش علیه جبر و تحمیل بود؛ عملی اصیل که از درون باور، عقیده و مسئولیت شخصی وی برخاست، نه از مصلحت‌اندیشی. آزادی در معنای اگزیستانسیالیستی شاید عجیب باشد ولی در دل فاجعه و رنج، امام حسین(ع) آزادترین انسان زمان خود بود. او میان بیعت با ظلم یا ایستادگی در برابر آن، گزینه دوم را آگاهانه برگزید.

 

اگزیستانسیالیست‌ها، آزادی را نه آسایش، بلکه قدرت انتخاب در دل اضطراب و ناامنی می‌دانند و چه انتخابی سخت‌تر از «رفتن به مسلخ» برای حفظ حقیقت و چه جاودانگی بالاتر از سمبل شدن برای آزادگی معنا در دل رنج هستی‌شناسانی مانند ویکتور فرانکل، معنا را در «رنجی که آگاهانه تحمل می‌شود» می‌دانند. عاشورا مصداقی کامل از این معناست: رنجی عظیم، اما پذیرفته‌ شده در راه هدفی والا. امام حسین(ع) نه قربانی تاریخ، بلکه معناکننده‌ آن بود و از واقعه عاشورا تاریخ معنا و مفهوم دیگری یافت.

 

مسئولیت فردی، نه توده‌گرایی در تفکر اگزیستانسیالیستی، انسان مسئول سرنوشت خود است. قیام امام نه یک شورش توده‌وار، بلکه پاسخی فردی به مسئولیت عقیدتی و اخلاقی او نسبت به جامعه و زمان خود بود. حتی در شب عاشورا، او به یارانش حق انتخاب داد تا بروند؛ نشانه‌ای از باور به «آزادی و مسئولیت فردی» است، نهایت اینکه قیام امام حسین(ع) قیامی به وسعت هستی انسان است، حرکت امام حسین(ع) تنها یک رخداد تاریخی نیست؛ بلکه پژواکی ابدی از توان انسان برای ایستادن در برابر بی‌عدالتی، حتی در تنهایی مطلق است. در منظومه‌ اگزیستانسیالیستی، حسین نه صرفاً یک قهرمان، بلکه آینه‌ تمامی انسان‌هایی‌ است که در نبرد بین «بودنِ اصیل» و «سازش با پوچی»، مسیر رنج‌آلود اصالت را برمی‌گزیند.

 

او با آگاهی از عاقبت راه، رنج را پذیرفت تا معنایی ژرف برای هستی خود و جهان پیرامونش بیافریند؛ معنایی که تا امروز همچنان جان می‌لرزاند. حرکت امام حسین(ع) به ما یادآوری می‌کند که اصیل بودن، همیشه با از دست دادن همراه است؛ اما در دل همین از دست دادن، انسان، خویشتن راستین خود را باز می‌یابد.