پروین نماد تعلیم و تربیت اخلاقی

پروین جزو پیشتازان شعرمعاصر است ونماینده ای مقتدر برای زنان هم عصر خوداست. او یادگار دورانی است که با زبان شعربه موضوع سوادآموزی زنان در جامعه توجه ویژه داشت. پروین درعصر مشروطیت، در خانواده‌ای عالم پرورش یافت و نزد استادان بزرگی چون بهار و دهخدا تعلیم دید وذوق شعری خود را شکوفا کرد.

برخلاف فضای تغزل و اشعار عاشقانه در عصروی،رویکرد اشعار پروین مسیر دیگری را پیمود به طوری که می توان نگرش تربیتی ممتازی را در اشعارش جستجو کرد که وی را ازاین حیث نیز ممتاز کرده است به طور کلی دو نوع سبک شعر در اشعار پروین می توان یافت: دسته اول که به آن سبک خراسانی گفته شده است همچون اشعار ناصر خسرو به بیان اندرز و نصیحت می پردازد .

دسته دوم اشعاری است که به سبک عراقی معروف است. و بیشتر جنبه داستانی و مناظره ای دارد وبه سبک سعدی نزدیک است.

این بعد از اشعار پروین نگاهی آموزشی و تربیتی دارندو می توان گفت که پروین نماینده موفق شعر اخلاقی آمیخته با عرفان‌گرایی در ادبیات معاصر است. شاعر دوره‌ای است که اشعار رمانتیک و انتقادهای اجتماعی برجسته است اما او در چنین دوره‌ای که آشفتگی ناشی از وقایع سیاسی و اجتماعی جامعه را می‌‌بیند به شعر تعلیمی روی می‌آورد و آن را بهترین راه ممکن برای بهبود جامعه می داند.

اشعار تربیتی پروین منطبق بر فطرت پاک انسانی است. در اشعار وی باتوجه به ظرفیت های بزرگ و مبناهای تربیتی قوی میتوان برخی اهداف شاخص تربیتی را استخراج کرد که از آن جمله:

اعتلای اخلاقی انسان با هدف به کمال رساندن وی

ارایه الگوهای شایسته و مناسب برای اعصار و نسل ها

ضرورت آگاهی به زمان و درک و ارزیابی مسائل

بهره بردن از روش های بدیع و صحیح تربیت با آگاهی از آموزه های تربیتی

توجه به بیداری مردم برای حصول کمال

گهر وقت بدین خیرگی از دست مده آخر این درّ گران مایه بهایی دارد

فرّخ آن شاخک نورسته که در باغ وجود وقت رستن، هوس نشو و نمایی دارد

صرف باطل نکند عمر گرامی، پروین!آن که چون پیر خرد، راهنمایی دارد

توجه به فضیلت و اخلاق وضرورت استفاده از ابزار ادبی برای تحقق آنهاگهر وقت بدین خیرگی از دست مدهآخر این درّ گران مایه بهایی داردفرّخ آن شاخک نورسته که در باغ وجودوقت رستن، هوس نشو و نمایی داردصرف باطل نکند عمر گرامی، پروین!آن که چون پیر خرد، راهنمایی دارد.

پروین همچنین با معرفی برخی مباحث مهم اخلاقی ، در تعلیم و تربیت خود متوجه نقش اخلاق سلیم در تربیت، پرورش و تعالی روح انسان گردیده است؛ بطوری که با بررسی اشعار وی می توان گفت: اخلاقیات در راس تعلیم و تربیت پروین اعتصامی قرار دارد. نگاه فلسفی حاکم بر تعلیم و تربیت در اشعار پروین را می توان درابعاد مختلفی چون انسان شناسی و معرفت شناسی جستجو کرد.

و از آنجایی که تعالیم دینی در طرح این مفاهیم تربیتی و اخلاقی تأثیر فراوان داشته است بنابراین آیات و احادیثی که همخوان با مضامین اشعار پروین است در ذیل آن جای گرفتند.

پروین یک فیلسوف نیست و دیوان او نیز یک کتاب فلسفه نیست، اما وجود عناصری مانند جهان شناسی، انسان شناسی، مباث قضا و قدر، و نقش اراده و اختیار آدمی، تفکرات فلسفی این شاعر را نشان می دهد و آشنایی او را با مباحث فلسفی تایید می کند.

جهان شناسی پروین، مانند غالب هنرمندان مسلمان، نگرش تسبیحی به هستی وکائنات است و او نیز همه هستی را مظهروجود خداوند می بیند.در حوزه انسان شناسی انسان را موجودی چندبعدی می بیند و همچون نگرش حکمت اسلامی ،از نظر او انسان دارای جسم و روح است و عقل و علم، تقویت کننده روح، و نفس و شیطان رهزنان درونی انسان اند.

در اشعار تعلیمی و تربیتی پروین خوب زندگی کردن، با نیکی و نیکنامی جهان به سر بردن، قناعت و راستی پیشه کردن از کلید واژه های مهم تربیتی است و البته تعلیمات او برای تمام اقشار جامعه است .

البته توجه خاصی نیز به کودکان دارد و خوب می‌داند که دوران کودکی مهمترین دورانی است که هنوز شخصیت او در جامعه شکل نگرفته و ضرورت دارد که تعلیم اخلاقی را بیاموزد .(مثل شعر پرپرواز، کمان قضا، رنج نخست، کودک آزمند، مادردوراندیش). وی در نگاهی سلبی در مقابل شعر تعلیمی به نکوهش خصلت‌های زشت همچون غرور، خودبینی، طمع و آزمندی پرداخته است و آن ها را دشمنان انسان می داند.

چنین گفت روزی به پیری، جوانی

که چون است با پیری ات زندگانی؟

بگفت: اندرین نامه حرفی است مبهم

که معنیش جز وقت پیری ندانی

تو به کز توانایی خویش گویی

چه می پرسی از دوره ناتوانی

جوانی نکو دار کاین مرغ زیبا

نماند در این خانه استخوانی

متاعی که من رایگان دادم از کف

تو گر می توانی، مده رایگانی

هر آن سرگرانی که من کردم اول

جهان کرد از آن بیشتر، سرگرانی