صحیفه سجادیه انسان را به خدا می‌رساند

غلامحسین فاتحی، حافظ کل، قاری ممتاز و مدرس قرآن کریم اهل فرخشهر و فرهنگی آموزش‌ و پرورش چهارمحال‌وبختیاری است که امسال در بخش معارفی چهل‌وهفتمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم توانست رتبه دوم رشته صحیفه سجادیه را کسب کند. فاتحی سال گذشته نیز توانسته بود رتبه نخست این مسابقات مهم را در رشته نهج‌البلاغه کسب کند. به بهانه این افتخارآفرینی، گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با این فعال قرآنی تقدیم مخاطبان می‌شود.

ایکنا ـ انگیزه شما از شرکت در رشته صحیفه سجادیه پس از کسب مقام‌های برتر کشور در رشته‌های تفسیر قرآن‌کریم و نهج‌البلاغه در مسابقات قرآن سال‌های گذشته، چیست؟ 

پس از اینکه در سال ۶۹ حفظ قرآن را آغاز کردم و به‌تدریج به حفظ کل نائل شدم، آرام‌آرام متوجه شدم که این کتاب آسمانی چه دنیای گسترده و دریای عمیقی است و کسی که با آیات مأنوس می‌شود فهم بسیار بیشتری نسبت به کسی دارد که صرفاً به تلاوت می‌پردازد. در اواخر دهه ۸۰ به‌تدریج به تفسیر قرآن کریم علاقه‌مند شدم و وقتی وارد دنیای تفسیر شدم فهمیدم که تفسیر بحری بسیار عمیق‌تر و وسیع‌تر نسبت به حفظ قرآن است و کسی که با تفسیر آشنا نشود، گویی چیزی از قرآن نمی‌داند. البته توفیق دارم که همچنان تفسیر را ادامه می‌دهم و تاکنون نیمی از تفسیر نمونه را خلاصه‌برداری و یادداشت‌برداری کردم. 

بعد از توفیقاتی که به فضل الهی در تفسیر کسب شد، به سمت کسب معارف نهج‌البلاغه رفتم و توفیقاتی هم کسب شد. آشنایی بنده با کتاب شریف صحیفه سجادیه مربوط به سال ۸۵ و ۸۶ است که کارشناس اداره‌کل آموزش‌ و پرورش استان بودم و در این سال‌ها مسابقه‌ای با عنوان وداع با ماه مبارک رمضان برگزار کردیم که سؤالات آن را از دعای ۴۵ صحیفه سجادیه استخراج کردم و در مدارس اجرا شد که بازخوردهای خوبی هم دریافت کردم. از همان موقع، انس با صحیفه سجادیه بیشتر شد و در مسابقات مختلف هم شرکت داشتم. 

بیشتر بخوانید:

• تربیت نیرو لازمه اجرای نهضت نهج‌البلاغه‌خوانی است
• مظلومیت علی(ع) را با خواندن نهج‌البلاغه درک کردم
• ۱۰ رهیافت نهج‌البلاغه برای علی‌گونه زیستن

شرکت در مسابقات سراسری قرآن امسال توفیقی بود تا با ۱۰ دعای پایانی صحیفه سجادیه انس بیشتری بگیرم که البته بخش عمده این کتاب شریف را شامل می‌شود؛ مطالعه خودم از صحیفه را هم دارم که تا دعای بیستم مکارم اخلاق پیش رفتم و امیدوارم این راه را ادامه دهم و بیش از پیش با معارف والای کتاب مأنوس شوم. 

ایکنا ـ در خصوص آشنایی خود با معارف نهج‌البلاغه بیشتر بگویید. 

نخستین مسابقه‌ای که در دوران دانش‌آموزی شرکت کردم و به مرحله کشوری رفتم، مربوط به سال ۶۷ و رشته نهج‌البلاغه بود. بعد از آنکه با تفسیر نهج‌البلاغه آشنا شدم و در جلسات مختلف شرکت کردم متوجه شدم که اگر بخواهیم از قرآن بهره‌برداری مطلوب داشته باشیم و متوجه شویم باید از کلام معصوم(ع) بهره بگیریم چراکه ترجمان و تفسیر کلام وحی است. 

بنابراین توفیقی شد که سال گذشته در جریان مسابقات سراسری قرآن کریم اوقاف با جدیت بیشتر به مباحث نهج‌البلاغه پرداختم و ضمن توفیق انس بیشتر با این کتاب شریف، مقام اول را در این رشته کسب کردم. 

ایکنا ـ تعریف شما از صحیفه سجادیه چیست؟ 

هر چه بیشتر با این کتاب شریف آشناتر و مأنوس‌تر می‌شوم به این یقین می‌رسم که صحیفه سجادیه امام زین‌العابدین(ع) نیز همچون نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع)، ترجمان و تفسیر کلام وحی است و امام راحل(ره) صحیفه سجادیه را «قرآن صاعد» نامیدند و فرمودند: «ما مفتخریم که ادعیه حیات‌بخش که او را قرآن صاعد می‌خوانند از ائمه معصومین(ع) ماست. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و صحیفه سجادیه – این زبور آل محمد(ص) و صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ماست». بنابراین همانطور که ما با قرآن نازل آشنا می‌شویم با قرآن صاعد نیز که دعا و کلام نورانی سیدالساجدین امام سجاد(ع) است، باید آشنا باشیم تا به فهم قرآن برسیم.

ایکنا ـ چه بهره‌هایی از کتاب صحیفه سجادیه داشتید که در زندگی کمک‌کننده هستند؟ 

به‌نظرم صحیفه انسان را با هدف خلقت و چرایی آفرینش انسان آشنا می‌کند، یعنی نهج‌البلاغه بیشتر به بایسته‌های زندگی اجتماعی انسان می‌پردازد و راهکارهایی برای پیشرفت جامعه ارائه می‌دهد و عمده نهج‌البلاغه زمانی ایراد شده که امام(ع) در مسند خلافت بودند یعنی اینها بیانات حاکم اسلامی هستند. صحیفه سجادیه اما معطوف بر زندگی فردی و تعالی درونی انسان است و این دعاها را امام(ع) در زمان خفقان بیان کردند. به‌نظرم صحیفه انسان را از خودش جدا می‌کند و به خدا می‌رساند، دعاهای امام سجاد(ع) به ما کمک می‌کند بفهمیم که بزرگ‌ترین حجاب رسیدن به خدا، وجود خودمان است. این خویشتن اگر کنار زده شود و هر فرد خود را هدف قرار ندهد، هم افراد و هم جامعه اصلاح خواهد شد و به تعبیر سعدی: رسد آدمی به جایی که به‌جز خدا نبیند. صحیفه سجادیه کمک بزرگی برای تعالی فردی افراد جامعه است که اگر افراد درست شوند، جامعه هم سالم خواهد شد. 

ایکنا ـ جامعه امروز چقدر محتاج معارف صحیفه سجادیه است؟ 

جامعه امروز گرفتار انواع مشکلات و بحران‌های هویتی و روحی و روانی است و انسان امروز گاه جایگاه خودش را در عرصه خلقت گم می‌کند، صحیفه سجادیه جایگاه انسان را در این عرصه بزرگ و بی‌نهایت روشن کرده و لسان شکرگزاری را به انسان‌ها یادآوری می‌کند تا قدر نعمت‌ها را بدانند. 

صحیفه سجادیه یک کتاب عرفانی است که باعث شد در دوران خفقان خلفای بنی امیه، نام پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و خاندان عصمت و طهارت(ع) به فراموشی سپرده نشود. ذکر شریف صلوات یکی از دعاهای صحیفه است که حضرت امام سجاد(ع) در دوران خفقان حکومت مروان با این ذکر، نام خاندان پیامبر(ص) را که چراغ هدایت بشریت هستند، زنده نگه داشتند. 

صحیفه سجادیه روش خواستن از خدا را به ما می‌آموزد، یعنی یاد می‌دهد چگونه به درگاه خداوند دعا کنیم که استجابت شود. برای نمونه در دعای ۵۰ از این کتاب می‌خوانیم: «وَ لَكِنْ سُلْطَانُكَ اللَّهُمَّ أَعْظَمُ، وَ مُلْكُكَ أَدْوَمُ مِنْ أَنْ تَزِيدَ فِيهِ طَاعَةُ الْمُطِيعِينَ، أَوْ تَنْقُصَ مِنْهُ مَعْصِيَةُ الْمُذْنِبِينَ» یعنی اما خدایا! سلطنتت بزرگ‌تر و پادشاهی‌ات بادوام‌تر از آن است که فرمان‌بردن فرمان‌برندگان بر آن بیافزاید، یا معصیت گناهکاران از آن بکاهد.

ایکنا ـ از دیدگاه شما، برای افزایش انس جامعه با این منابع گرانبهای دینی چه باید کرد؟ 

بر طبق نص صریح قرآن در آیه ۳۰ سوره فرقان، «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» قرآن کریم در میان امت پیامبر(ص) مهجور مانده است اگرچه به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی تلاش‌هایی برای مهجوریت‌زدایی انجام گرفته و گام‌های خوبی برداشته شده است و نسل‌های مختلف با معارف قرآنی انس گرفتند بااینحال اما متأسفانه کارهای بر زمین مانده بسیاری برای بهره‌برداری از بحر عظیم کلام وحی همچنان وجود دارد و هر چقدر هم کار شود باز کم است و به‌نظرم از کیلومترها دریای گسترده و عمیق قرآن شاید چندصد متر توانستیم پیش برویم. 

همین مهجور ماندن متأسفانه به نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه نیز تسری یافته و بلکه کارهای کمتری شده است و این منابع در طول تاریخ کمتر معرفی شدند. به برکت انقلاب اسلامی و دیدگاه امام راحل(ره) نسبت به این منابع دینی، کارهایی برای شناساندن معارف این دو کتاب گرانبها صورت گرفته که البته بسیار کم است. 

بنیاد نهج‌البلاغه یا بنیاد بین‌المللی غدیر در راستای اشاعه معارف نهج‌البلاغه تشکیل شدند و حقیقتاً کارهای خوبی صورت گرفته است تا آحاد جامعه با دیدگاه‌های پیشوای اول شیعیان آشنا شوند. خوشبختانه این رشته به مسابقات مختلف قرآنی اضافه شده است. به یاد دارم در چهارمین دوره مسابقات قرآن دانش‌آموزی رشته نهج‌البلاغه هم اضافه شد که این روند سال به سال بهتر شده و به پختگی از حیث شکل اجرا و منابع و ... رسیده است. 

خوشبختانه مسابقات سراسری قرآن نیز چند سالی است که رشته نهج‌البلاغه را اضافه و انگیزه‌ای را برای علاقه‌مندان ایجاد کرده تا با کلام مولا بیشتر انس بگیرند. در جامعه هم به‌نظرم حرکت‌های خوبی شکل گرفته و بنیاد نهج‌البلاغه خوانی استاد مهدوی‌ارفع در رأس کار قدم‌های خوبی را برداشته که امیدواریم این کارها منتج شود به بهره‌برداری عموم مردم از معارف این کتاب شریف و کاربردی‌سازی آن در سبک زندگی.

ایکنا ـ آیا همین میزان هر چند اندک آشنایی مردم با نهج‌البلاغه در مورد صحیفه سجادیه نیز ساری و جاری است ؟

متأسفانه در مورد کتاب ارزشمند صحیفه سجادیه گام‌های خوبی برداشته نشده و خیلی خیلی عقب هستیم یعنی مقدار کار اندکی که برای نهج‌البلاغه شده را در مورد صحیفه سجادیه نمی‌بینیم. البته در شهرهای بزرگ تشکیلاتی با عنوان بنیاد صحیفه سجادیه در حال تشکیل است که هنوز به استان ما نرسیده است. امیدواریم کارهای این بنیاد شرایطی را فراهم آورد که افراد دغدغه‌مند دین و مؤمنان و افراد انقلابی با معارف این کتاب گرانبها آشنا شوند و انس بگیرند. 

مقام معظم رهبری در برهه‌های مختلف نسبت به قرائت دعاهای صحیفه سجادیه تأکید داشتند برای نمونه در دوران کرونا بر قرائت دعای هفتم توصیه کردند که خوشبختانه حرکت‌های خوبی شکل گرفت و پویش‌ها و جلسات تفسیر، کارهای رسانه‌ای و ... در راستای ترویج معارف این دعای شریف برگزار شد و جامعه انس خوبی با این دعا گرفت. 

دعای عرفه امام حسین(ع) در واقع دعای ۴۷ صحیفه سجادیه است که هر ساله محافل پرشمار قرائت این دعا در جای‌جای کشور تشکیل می‌شود و کاش می‌شد این فرهنگ نهادینه شود که هر صبح دعای غرفه امام سجاد(ع) نیز قرائت شود که ترجمان دعای عرفه امام حسین(ع) است و معارف بسیار عمیقی دارد که انسان با مطالعه آن لذت می‌برد. 

ایکنا ـ از دیدگاه شما چه راهکارهایی برای اشاعه معارف صحیفه سجادیه در بین آحاد جامعه وجود دارد؟

باید با تبلیغ چهره به چهره یا تشکیل جلسات متعدد، کارهای رسانه‌ای قوی و ... دست مردم را بگیریم و وارد این وادی کنیم، مسابقات هم گام خوبی در این راستاست. اگر در مسابقات قرآن امسال دقت کنیم تعداد شرکت‌کنندگان در دیگر رشته‌های معارفی بیشتر از صحیفه سجادیه بود پیداست که خیلی‌ها هنوز با متن صحیفه آشنا نیستند. البته این کتاب ارزشمند یک متن ادبی و عرفانی است و برای دستیابی به معنا باید خیلی کار کرد. جا دارد که در راستای ترویج معارف صحیفه سجادیه تربیت نیرو صورت بگیرد که دغدغه‌مندانه به نشر این معارف در بین مردم بپردازند و مردم را جذب کنند. 

ایکنا ـ مسابقات قرآن امسال را از حیث شکل اجرا، محتوا و منابع، میزبانی و ... چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

خوشبختانه سه سالی است که مسابقات بخش معارفی با میزبانی شهر مقدس قم برپا می‌شود و باتوجه به ظرفیت‌ عظیم دینی این شهر، میزبانی دائمی را بر عهده گرفته است که جای قدردانی از مسئولان اوقاف دارد و میزبانی بسیار خوبی را در این سال‌ها از قم شاهد بودیم. 

از حیث محتوا، باید گفت که منابع صحیفه سجادیه به اندازه منابع تفسیری و شرح نهج‌البلاغه چندان در دسترس نیست. البته کارهایی انجام شده از جمله شرح استاد انصاریان که منبع مسابقات است اما شرح‌های عامه‌پسندتر هنوز در دسترس نیست اگرچه آیت‌الله مکارم شیرازی نیز شرح خوبی بر صحیفه سجادیه نوشتند. 

از حیث شکل اجرا هم به‌نظرم بهترین شکل ممکن را شاهد بودیم اگرچه انتقاداتی نسبت به مرحله مقدماتی که به‌صورت ویدئوکنفرانسی برگزار شد، وجود دارد اما تا زمانی که راهکاری برای جایگزینی اندیشیده نشود، به نظر می‌رسد همین شکل اجرا مناسب باشد. مرحله مقدماتی و شفاهی به این منظور برگزار می‌شود که افراد با بیان بهتر برای مرحله فینال انتخاب شوند چرا که هدف از این مسابقات، تربیت مبلغان در زمینه‌های تفسیر، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه است و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مبلغ، بیان قدرتمند است بنابراین کسانی انتخاب می‌شوند که بهتر بتوانند معلومات خود را به مخاطب ارائه کنند. 

در نهایت در سه رشته معارفی، ۷۴ نفر انتخاب شدند و در شهر مقدس قم به رقابت پرداختند که تمامی اجراها از شبکه‌های صدا و سیما پخش شدند پیداست که سطح کیفی مسابقات بسیار بالا و قابل ارائه بود. 

ایکنا - کلام پایانی...

امروز دشمنان اسلام، تمام‌قد علیه آرمان‌های دینی و انقلابی به پا خاسته و اکنون که دشمنان پرشمار اطرافمان را گرفته جای آن نیست که خودمان با هم دشمنی کنیم، گاهی کج‌سلیقگی‌ها باعث می‌شود خودمان همدیگر را طرد کنیم که این زیببنده نیست. اگر معتقدیم که مسابقات قرآن شکل آرمانی و ایده‌آل ندارد، آن را مهجور نگذاریم چرا که این رویداد قرآنی به برکت انقلاب اسلامی برپا می‌شود و در زمان طاغوت وجود نداشت. پس نسل‌های انقلابی و کسانی که دل در گرو دین و انقلاب و آرمان‌های امامین انقلاب دارند، نباید صحنه را خالی بگذارند بلکه مشکلات و ضعف‌ها را چشم‌پوشی کنند و پای کار بیایند. این مسابقات اگر پررونق‌تر برگزار شود قطعاً در تربیت جامعه دینی موفق‌تر خواهیم بود اما اگر این دست رویدادهای قرآنی کم‌رنگ شوند، فضای دینی رفته رفته رنگ خواهد باخت. لذا از تمامی قرآنیان می‌خواهم که با اغماض ایرادات، شرکت گسترده در رویدادهای قرآنی و مسابقات قرآن داشته باشند که زمینه خوبی برای انس بیشتر با معارف قرآن و اهل بیت(ع) است.