قالب‌های تفهیم معارف در قرآن کدامند
یک مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه قرآن کریم از روش‌های متعدد برای القا و تفهیم مطلب استفاده می‌کند به بیان نمونه‌هایی از روش‌های این کتاب آسمانی برای تفهیم و انتقال معارف اشاره کرد.
به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طاهری، مدرس حوزه و دانشگاه، امروز، پنجم دی‌ماه در کلاس هفتگی معارف مدیران استان با اشاره به شیوه‌های مختلف بهره‌مندی از معارف قرآن کریم اظهار کرد: قبلاً بحث شد که تفسیر روایی و توضیح آیات براساس روایات یکی از این شیوه‌هاست؛ همچنین تفسیر آیه به آیه مانند تفسیر المیزان یا تفسیر موضوعی مانند تفسیر مرحوم علامه مصباح یا علامه جوادی آملی و نیز تفسیر واژگانی از دیگر شیوه‌های بهره‌گیری از قرآن است.
وی با ذکر اینکه همه مردم در همه دنیا در طول تاریخ مخاطبان قرآن هستند، ادامه داد: وقتی مخاطب متنوع و متکثر است پس قاعدتاً روش‌های متعددی هم برای القا و تفهیم مطلب باید وجود داشته باشد و استفاده شود؛ قانع‌کننده‌ترین قالبی که قرآن برای تفهیم مطالب به مخاطبان استفاده می‌کند، «تمثیل» است و خدا برای توضیح مطالب، فراوان از مثال استفاده می‌کند.
طاهری تصریح کرد: از جمله این مثال‌های قرآنی مربوط به آیات 261 و 265 از سوره مبارکه بقره است که خداوند در آیه 261 می‌فرماید مثل آنان که «فِي سَبِيلِ اللَّهِ» انفاقی را انجام می‌دهند، به مانند دانه‌ای است که از آن هفت خوشه بروید و در هر خوشه صد دانه باشد. چند آیه بعد اما قائل است مثل آنان که برای «مَرْضَاتِ اللَّهِ» یعنی خشنودی خدا اموالشان را انفاق می‌کنند، مانند باغی است که در زمین بلندی باشد و بر آن باران زیادی به موقع ببارد و حاصلی دو چندان دهد. از این دست مثال‌ها در قرآن کریم فراوان است که می‌تواند منشأ فهم مفاهیم و معانی باشد.
این مدرس حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه قالب دیگر فهم قرآن کریم ناظر بر حکمت‌هاست، افزود: حکمت متفاوت از مثال است و جنبه تخصصی دارد یعنی خداوند متعال حکمت‌ها را برای مخاطبان خاص که سطح فهم بالاتری دارند، بیان می‌کند؛ برخلاف مثال که زمینه فکر کردن را کمتر کرده و سریعاً اقناع‌سازی می‌کند، حکمت ممکن است با خود پرسش به دنبال داشته باشد و سطح فهم را عمیق‌تر کند.
طاهری با ذکر مصداقی از حکمت‌های قرآنی سوره مبارکه لقمان را نمونه خوبی دانست و تصریح کرد: این حکمت‌های متعدد و متکثر از زبان لقمان حکیم به فرزندش بیان می‌شود و حکمت‌های قرآنی دسته‌ای از فهم قرآن کریم است.
وی اظهار کرد: «عبرت» را باید قالب سوم بیان مطالب در قرآن کریم بدانیم با این توضیح که خداوند متعال گاهی سرگذشت برخی‌ها را عبرتی برای دیگران دانسته است، به‌طور مثال در آیه 10 از سوره مبارکه تحریم: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ» می‌فرماید برخی انسان‌ها در بهترین موقعیت بدترین کارها را انجام می‌دهند، بنابراین ممکن است انسانی همسر پیامبر خدا باشد، اما قرآن او را به‌عنوان مایه عبرت برای دیگران معرفی کند. همچنین قرآن از اقوام مختلف مانند قوم لوط، قوم هود، قوم نوح، قوم صالح و... در قالب عبرت‌ها یاد کرده و به سرنوشت آنها اشاره دارد.
طاهری «الگو» را دیگر قالب قرآنی برای انتقال مفاهیم برشمرد و توضیح داد: در این قالب، خداوند متعال یک انسان را به‌عنوان الگو به انسان‌ها معرفی می‌کند؛ اگرچه محیط بر نوع تربیت و عملکرد انسان‌ها تأثیر دارد، اما نمی‌تواند بهانه و عامل اساسی برای انجام هر کار یا اتخاذ هر تصمیمی باشد؛ در آیه 11 سوره مبارکه تحریم نمونه‌ای از این الگوها یعنی همسر فرعون به ما معرفی شده و می‌فرماید: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»، بانویی که در بدترین موقعیت بود، اما بهترین تصمیم‌ها را گرفت.
تأملی در قواعد و فرمول‌های قرآن
این مدرس حوزه و دانشگاه «قاعده و سنت‌های الهی» را یکی از ابعاد پراهمیت قرآن کریم دانست و افزود: فهم این قواعد و فرمول‌ها قدری تخصصی‌تر و تحلیلی‌تر است از جمله این فرمول‌ها، سنت امداد و کمک است که برای فهم بهتر این موضوع باید دو واژه «نصرت» و «امداد» را در قرآن کریم بررسی کنیم.
طاهری با طرح این پرسش که آیا نصرت الهی مطلق است یا مشروط یعنی خدا همه را کمک می‌کند یا برای کمک خود شرط دارد؟ گفت: قرآن کریم می‌فرماید: «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» (محمد/ 7) پیداست قاعده اول نصرت خدا این است که انسان او را کمک کند؛ خداوند دو نوع رحمت رحمانی و رحیمی دارد که رحمانیت خدا شامل همه موجودات می‌شود، اما رحیمیت ذات باری‌تعالی مشروط است یعنی خدا با همه مهربان نیست بلکه «بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ» (توبه/128). پس سنت نصرت الهی شامل همه نمی‌شود بلکه کلید نصرت و امداد الهی در آسمان روی زمین است و تا زمانی که انسان کاری روی زمین انجام ندهد، انفتاح سماوی اتفاق نمی‌افتد.
انتهای پیام
