شب یلدای قرآنی؛ فرصت صعود تا «مَقَامًا مَحْمُودًا»

به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، «یلدا» طولانی‌ترین شب سال و یکی از مناسبت‌هایی است که از دیرباز نزد ایرانیان مورد توجه و احترام بوده و در نقاط مختلف این مرز و بوم با آداب و رسوم و آیین‌های رنگارنگ پاس داشته می‌شود. 

سنت دیرپای یلدا را با توجه به مصادیق فراوان آداب نیکو و پسندیده رایج در این شب، اسلام عزیز امضا کرده است و پیدایش و تکرار هر ساله این نظم در طبیعت از مظاهر قدرت خداوند متعال است. ایکنای چهارمحال‌وبختیاری در آستانه شب یلدا میزبان مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد و مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر چهارمحال‌وبختیاری و از قاریان ممتاز کشور بود که در خصوص «مبناهای قرآنی سنت شب یلدا و شاخصه‌های یلدای قرآنی» مباحثی را ارائه کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا قاسمی‌نژاد، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی استان در این نشست با اشاره به اینکه شب یلدا سنتی دیرپا و مورد احترام در میان ایرانیان بوده و در مناطق مختلف گستره پهناور ایران گرامی داشته می‌شود، اظهار کرد: وقتی اسلام به ایران آمد، این رسم کهن از جمله آدابی بود که تأیید شد زیرا دین اسلام نسبت به رسوم و آدابی که در این شب حاکم و مرسوم است توصیه دارد. در واقع اسلام نسبت به آداب و رسوم حاکم و جاری در جوامع دو رویکرد سلبی و ایجابی داشت و لذا بسیاری از رسوم عرب یا دیگر مردمان توسط این دین نفی و رد شد اما برخی آداب همچون میهمان‌نوازی مورد تأیید و تأکید قرار گرفت.

یلدا، سنتی که امضای اسلام را دارد

وی با ذکر اینکه شب یلدا بر طبق مبانی اسلامی یک سنت پسندیده و مطلوب است، ادامه داد: اگر بخواهیم با نگاهی به مضامین قرآن کریم، جایگاه این سنت زیبا را ردیابی کنیم در چند ساحت می‌توان به آن پرداخت که بنده در سه موضوع شامل جایگاه شب و طولانی بودن آن، صله رحم و دید و بازدیدها و نیز محتوای شب یلدا مطرح می‌کنم.

قاسمی‌نژاد با اشاره به مضامین آیه «ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ» (حج/۶۱)، بیان کرد: خداوند در این آیه می‌فرماید که شب تار را در روز روشن پنهان می‌کند و روز روشن را در شب تار، واژه «يُولِجُ» از مصدر ایلاج به معنی داخل شدن شب در روز یا روز در شب است. این آیه در واقع به یک نظم دقیق ریاضی اشاره دارد به طوری که وقتی شب وارد روز می‌شود، روز کوتاه می‌شود. بر طبق محاسبات این اتفاق از اول تابستان می‌افتد که شب روند طولانی‌شدن را آغاز می‌کند تا اینکه در اول زمستان، طولانی‌ترین شب سال می‌رسد. 

وی تصریح کرد: همین روند طولانی‌شدن روز از اول زمستان آغاز می‌شود تا در ابتدای تابستان طولانی‌ترین روز سال رقم می‌خورد و شب کوتاه می‌شود. 

جایگاه «شب» در ادبیات قرآن

این مدرس حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه خداوند در قرآن کریم این نظم دقیق حاکم بر طبیعت را از نشانه‌های الهی و قدرت پروردگار می‌داند، گفت: از جمله در فرازی از آیه ۱۲ سوره اسراء می‌فرماید: «وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ» یعنی شب و روز آیات خدا هستند و لذا از این نشانه‌ها باید امیدوار شده و زندگی هدفمند داشت. 

قاسمی‌نژاد نگاه قرآن کریم به شب به عنوان بستر آرامش را نیز مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: از جمله در فراز «وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا» از آیه ۹۶ سوره انعام اشاره می‌شود که خدا شب را برای آرامش قرار داده است. شب جایگاه ویژه‌ای دارد و قرآن نیز در موعد شب یعنی شب قدر نازل شده پیداست که اوقات شب دارای اهمیت است. 

وی با اشاره به مضمون آیه «وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا» (اسراء/۷۹)، توضیح داد: این آیه به انسان توصیه دارد که پاره‌ای از شب را با خدای خود راز و نیاز کند تا با کمک قرائت قرآن و راز و نیاز بعد از نماز در شبانگاه به مقام محمود یعنی شفاعت نائل شود. پیداست که شب بهترین زمان برای عبادت و تقرب است، لذا شب یلدا با این نگاه قرآنی جایگاه والایی دارد و باید با هوشمندی و عاقلانه در جهت جلب شفاعت مورد استفاده قرار گیرد.

قاسمی‌نژاد تصریح کرد: در حدیثی قدسی در بحارالانوار می‌خوانیم که خداوند متعال به حضرت موسی فرمود: «ای پسر عمران دروغ می‌گوید کسی که گمان می‌کند مرا دوست دارد، ولی هنگامی که شب فرا می‌رسد همه شب را می‌خوابد». کسی که خدا را دوست دارد باید در موعد شب با خدا خلوت و راز و نیاز کند.  

این مدرس حوزه و دانشگاه صله رحم و دورهمی‌ها را یک سنت دینی دانست که در شب یلدا نیز مرسوم است و افزود: آیات قرآن توجه ویژه به مبحث صله رحم دارند و خدا در آیه «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ» (نحل/۹۰) این رفتار نیکو را هم‌تراز با عدالت می‌داند یعنی عدل، احسان و صله رحم را با هم مطرح کرده و رسیدگی به بستگان و خویشان را از دستورات دین معرفی می‌کند. 

صله ارحام مبنای قرآنی دارد

قاسمی‌نژاد با اشاره به هشدار خداوند در آیه «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» (بقره/۲۷) مبنی بر قطع صله رحم، ادامه داد: کسی که ارتباط با خویشان و صله رحم را قطع کند، دچار خسران خواهد شد. کسی که ارتباط خود با فامیل و دوستان یا پدر و مادر و خانواده را قطع می‌کند، در واقع به خودش ضربه زده و از بسیاری از فرصت‌ها و منفعت‌ها خود را محروم می‌کند. 

وی تعبیر دیگر قرآن در خصوص صله رحم را که در آیه آغازین سوره مبارکه نساء آمده مورد تأکید قرار داد و گفت: خداوند تأکید دارد که «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ» یعنی رعایت حقوق خویشان و فامیل و ارتباط با بستگان لازمه تقوای الهی است لذا سنت شب یلدا از مصادیق عملی صله رحم است که آیات و روایات و ادبیات دین نسبت به آن تأکید چندین باره دارد. 

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: در بیان اهمیت خویشان و نزدیکان از نگاه قرآن کافیست مروری بر داستان‌های حضرت شعیب(ع) و نیز حضرت صالح(ع) داشته باشیم از جمله در داستان حضرت شعیب(ع) می‌خوانیم که کفار و مشرکان به این پیامبر الهی می‌گویند اگر اقوام تو نبودند، تو را نابود می‌کردیم پیداست که قرآن جایگاه مهم و ضروری بستگان و فامیل را یادآوری می‌کند و انسان‌ها باید برای موفقیت در عرصه اجتماع، با خویشان و نزدیکان خود حُسن تعامل داشته باشند.

قاسمی‌نژاد محتوای شب یلدا را نیز مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: در این شب خوانش اشعار حافظ و نیز شاهنامه‌خوانی معمول است اما این سنت نیکو و پسندیده در مواقعی با برخی خرافات و آسیب‌ها نیز همراه شده است و محافل خانوادگی گاه منجر به برخی اعمال ناپسند مانند غیبت و بدگویی یا چشم و هم‌چشمی می‌شود و جا دارد دقت شود. در واقع اصل مطلب و محتوای شب یلدا اعم از شعرخوانی حماسی و عرفانی، قصه‌گویی، دورهمی‌های دوستانه و صله ارحام و... خوب و نیکو است به شرطی که دچار آفت نشود. 

چگونه یلدای قرآنی برگزار کنیم

وی افزود: به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی جا دارد از اسراف و ریخت و پاش‌های غیرضروری پرهیز شود و این رسم غلط که برخی‌ها زرق و برق میهمانی‌های خود را در فضای مجازی در معرض نمایش قرار می‌دهند، زیبنده روح و معنای شب یلدا نیست؛ اینها هیچ‌یک مبنای قرآنی ندارند بلکه بر خلاف آموزه‌های نورانی دین هستند.

این مدرس حوزه و دانشگاه به بهره‌گیری از محتوای قرآنی برای پربار کردن و معنوی ساختن شب یلدا اشاره کرد و توضیح داد: این کتاب آسمانی روایت‌گر قصه‌ها و داستان‌های زیبایی است که چون سخن خدا هستند، هیچ‌گاه کهنه و تکراری نمی‌شوند بلکه واقعی، سودمند و همواره درس‌آموز هستند لذا جا دارد از نقل قصه‌های قرآنی در جمع‌های شب یلدا غافل نشویم. 

قاسمی‌نژاد با تأکید بر اینکه نگاه قرآنی به شب یلدا داشته باشیم، بیان کرد: در روایات هم داریم خانه‌ای که قرآن در آن تلاوت شود مانند ستاره‌ای بر روی زمین می‌درخشد و لذا خانه‌ای که محروم از تلاوت قرآن باشد از رفت و آمد ملائکه نیز محروم است و نور و روشنی ندارد. جا دارد شب یلدا را با یک محتوای قرآنی با پرهیز از آسیب‌ها و آفت‌هایی که ذکر شد از جمله اسراف، چشم و هم‌چشمی، تجمل‌گرایی، غیبت و نورانی و معنوی کنیم.

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد استان در پایان گفت: اگر نگاه قرآنی به شب یلدا داشته باشیم، ثمرات معنوی خوبی نصیب ما می‌شود؛ شب یلدای قرآنی منافاتی با شادی و نشاط این شب ندارد و انسان می‌تواند در کنار آداب جاری این شب، نگاه قرآنی را نیز در شکل و محتوای آن ساری و جاری کند، در چنین فضایی است که شب یلدای معنوی و عبادی فرصت نائل شدن انسان به «مقام محمود» و شب قدر دیگری خواهد شد که آغاز یک سال جدید برای اهل ایمان است. 

توصیه‌ها برای شب یلدای ایمن و معنوی 

در ادامه، مسعود مثنوی، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان و قاری ممتاز قرآن کریم نیز در این نشست با تشریح کامل فعالیت‌های این مجموعه در حوزه‌های فرهنگی و قرآنی و با اشاره به اینکه خدمات هلال‌احمر به تأسی از مبانی و دستورات آیات قرآن و مکتب اهل‌بیت(ع) است، اظهار کرد: تمامی اهداف و وظایف این مجموعه در همین چارچوب و در راستای اهداف دین قرار دارد و خدمات هلال‌احمر احمر را باید مصداق عمل به این آیه شریفه دانست که می‌فرماید: «وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا» (مائده/۳۲) یعنی هر کس نفسی را حیات بخشد و از مرگ نجات دهد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.

وی ادامه داد: امدادگران هلال‌احمر در جای‌جای استان، در محورهای مواصلاتی، پایگاه‌های جاده‌ای، پایگاه‌های کوهستان و بسیاری دیگر از نقاط مشغول خدمت‌رسانی به مردم هستند و امدادگران بدون هیچ تعهد استخدامی بهترین مواقع سال و روزهایشان را صرف امداد و کمک‌رسانی می‌کنند و این ایثار و فداکاری جز در راستای عمل به اعتقادات و باورهای دینی و قرآنی نیست. این کمک‌ها به همنوعان منشأ آرامش و طمأنینه امدادگران است که قطعاً با بهره‌گیری از رهنمودهای وحیانی حاصل می‌شود.

این قاری ممتاز قرآن تأکید کرد: فراز نورانی «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ» از آیه دوم سوره مائده دیگر درس قرآن کریم است که امدادگران و داوطلبان هلال‌احمر به خوبی به آن جامه عمل پوشانده و در میدان خدمت‌رسانی به نیازمندان و محرومان حاضر هستند.

مثنوی در خصوص تمهیدات جمعیت هلال‌احمر استان در ایام زمستانی به‌ویژه در آستانه شب یلدا، توضیح داد: مجموعه هلال‌احمر هر ساله از ۲۱ آذرماه تا ۲۰ اسفندماه طرح زمستانی امداد و نجات را برگزار می‌کند که یکی از وظایف ما در این طرح، پوشش امدادی و خدمات‌رسانی شب یلدا است.

وی تأکید کرد: در آستانه شب یلدا و به‌ویژه امسال که مصادف با تعطیلات پایان هفته است، صله رحم و دید و بازدیدها پررنگ می‌شود و لذا مسافرت‌ها و ترددهای جاده‌ای افزایش می‌یابد. در چهارمحال و بختیاری ۲۳ پایگاه امداد و نجات جاده‌ای و کوهستان و ۱۲ مرکز عملیاتی در این ایام با حضور بیش از ۹۵۰ امدادگر بانو و آقا فعال و آماده امدادرسانی در محورهای مواصلاتی و دیگر مناطق استان هستند.

مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان در پایان گفت: به مردم توصیه می‌کنیم که در رفت و آمدهای خود با توجه به احتمال بارش‌ها و برودت هوا، خودروهای خود را به وسایل ایمنی مجهز کنند و تمهیدات لازم را بیندیشند تا ترددهای ایمن داشته باشند و یک شب یلدای معنوی و پربار را در کنار عزیزان خود تجربه کنند.