تحلیلی بر سیره جوادیه؛ از گفتار تا کردار

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین صغیرا، مدرس حوزه و دانشگاه در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از استان با تسلیت سالروز شهادت حضرت جوادالائمه امام محمدتقی(ع) و در پاسخ به این‌ پرسش که چرا در معرفی الگوهای دینی خود، جنبه ملکوتی زندگی ائمه(ع) در اذهان نقش بسته است و از جنبه مُلکی ایشان غفلت صورت گرفته است، اظهار کرد: نکته‌ در اینجاست که در معرفی و بیان ویژگی‌ها و صفات ملکوتی ائمه اطهار(ع) نتوانستیم آن‌گونه که باید و شاید عمل کنیم هرچند ممکن است که به‌طور اندک فعالیتی شده باشد اما ترسیم واقعی ملکوتی ائمه(ع) در اذهان مردم به واقع شکل نگرفته است.

وی ادامه داد: البته از آنجا که هر چیزی را با فکر و با دید ظاهری خودمان ملاک قرار می‌دهیم باعث می‌شود آن حقیقت باطنی برای ما مکشوف نشود. حضرت رضا(ع) در کلامی مشهور می‌فرمایند: «فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا» یعنی اگر مردم حُسن و نیکویی کلام ما را ببینند، قطعاً پیروی می‌کنند، از این روایت این نکته استنباط می‌شود که علت عدم تبعیت جامعه اسلامی از اهل بیت(ع)، درک نکردن زیبایی کلام ايشان است.

صغیرا در ادامه توضیح داد: اگر مشکلات و نواقصی در جامعه اسلامی و شیعی دیده می‌شود از این بابت است که حقیقت کلام اهل بیت(ع) روشنگری و تبیین نشده و ما در نگاه سطحی و ظاهری به مسائل دینی متوقف شدیم که برای عمق‌بخشی به این نگاه، نیاز به‌کار فراوان داریم. اگر قرار است در خطبه‌ها، منبرها و جلسات کلامی گفته شود بهتر است که منقش به کلام اهل بیت(ع) باشد.

وی با اشاره به اینکه باید از حدیث سابق‌الذکر حضرت رضا(ع) درس زندگی گرفت، تصریح کرد: وقتی که حقیقت و زیبایی کلام اهل بیت(ع) را دنبال نکردیم، در واقع از ایشان تبعیت نکردیم. البته نقش دشمنان اسلام در طول تاریخ برای اینکه چراغ حقیقت اهل‌بیت(ع) روشن نباشد، بسیار مؤثر است.

شرایط سیاسی و اجتماعی در عصر حضرت جواد(ع)

این کارشناس مسائل دینی در استان با بیان اینکه موقعیت زندگی حضرت جواد(ع) به لحاظ تاریخی و اجتماعی همزمان با دوران خلافت مأمون عباسی است، گفت: مأمون همان کسی است که امام رضا(ع) در روایتی از او به «عالم بنی‌العباس» یاد کردند و برای هیچ خلیفه‌ای غیر از مأمون، چنین تعبیری در روایات تاریخی دیده نمی‌شود که این تعبیر امام، بسیار دقیق بود.

این مدرس حوزه و دانشگاه در ادامه بیان کرد: وقتی مأمون امام رضا(ع) را به شهادت رساند، برای اینکه خدشه‌ای به وجاهت و اعتبارش در میان مردم وارد نشود، دخترش اُم فضل را به همسری امام جواد(ع) در می‌آورد و با این کار می‌خواست که خود را محب خاندان عصمت و طهارت(ع) نشان دهد، البته غرض او این بود که نورانیت اهل‌بیت را از بین ببرد اما حضرت جواد(ع) با روشنگری خودشان، افراد و شیعیان را از حقایق حتی به‌طور مخفیانه مطلع می‌کردند.

صغیرا در خصوص مطلع کردن اصحاب نسبت به حقایق، روایتی را به‌طور نمونه بیان کرد و افزود: در روایت است یکی از یاران امام جواد(ع) می‌خواست که دق‌الباب کند و سؤالش را حضوری از حضرت بپرسد ولی از بابت شرایط خفقانی آن زمان نتوانست به حضور امام برسد. به حضرت گفت: یا بن رسول‌الله چگونه جواب سؤالم را از شما جویا شوم؟ حضرت فرمودند: سؤالت را به‌صورت مکتوب بنویس و زیر سجاده‌ات بگذار، من جوابت را به گونه‌ای می‌دهم که دلت آرام شود. این سیره عملی امام از آن روست که یاران در خلأ معرفتی قرار نگیرند.

کوتاهی در تبیین سیره رفتاری و عملی ائمه(ع)

وی با تأکيد بر اینکه که مسائل مربوط به حیات ائمه(ع) به درستی تبیین نشده است، بیان کرد: علمایی داریم که کتاب‌هایی در زمینه سیره عملی و رفتاری ائمه به رشته تحریر درآوردند؛ از جمله آن‌ها کتاب مفاتیح الحیاه آیت‌الله جوادی آملی و کتاب سنن‌النبی اثر علامه طباطبایی که به سیره عملی و رفتاری حضرت رسول اکرم(ص) در مسائل دنیوی می‌پردازد.

این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ائمه اطهار(ع) نورانیت صرف نبودند، ادامه داد: آنان بشری دارای جسمانیت بودند همچنان که در آیه 18 از سوره مبارکه کهف آمده است: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ». ائمه(ع) با مردم رفت‌وآمد، تعامل و ارتباط داشتند، بندگی خدای متعال را می‌کردند این نه فقط سیره خاصه اهل‌بیت باشد، بلکه سیره اولیاء الله است و این سیره را در آیه «رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّه» (نور/37) نیز مشاهده می‌کنیم که می‌فرماید برای مردان الهی تجارت، بیع و شراء، آن‌ها را از یاد خدا باز نمی‌دارد.

صغیرا در خصوص سرمنشأ رفتار مردان الهی، تصریح کرد: آنان از یک طرف با مردم هستند و از طرفی نیستند بلکه با خدای خود هستند و سرمنشأ این رفتار، ارتباط با خداست که در این مورد، روایاتی وارد شده است.

مصادیق عملی از جود امام نهم 

وی با طرح این پرسش که چرا حضرت امام محمد تقی(ع) به لقب جواد در نام‌گذاری آراسته شدند، گفت: وقتی که حضرت جواد(ع) متولد شدند، اشکالاتی را اطرافیان بر حضرت رضا(ع) وارد کردند و شایعه می‌کردند که حضرت جواد(ع) به لحاظ شکل و شمایل و هیئت شباهتی با پدر خود ندارند و با این شایعات، می‌خواستند که نور امامت را خاموش کنند و طبعاً حرکت متقابل امام را می‌طلبید تا شمع هدایت به خاموشی دچار نشود در صورتی که امام رضا(ع) در جمع اصحاب در خصوص فرزند خود فرمودند: مولودی پر برکت‌تر از فرزندم جواد متولد نشده است.

صغیرا افزود: لقب جواد را حضرت رضا(ع) برای فرزند خود انتخاب کردند تا اعلام کنند که جامعه اسلامی با حضور ایشان پربرکت‌ است و اگر ایشان نبودند، سیره امام رضا(ع) معلوم نبود که در دسترس ما قرار گیرد.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان به بیان نمونه‌ای از سیره عملی آن حضرت که اثبات‌کننده لقب جواد است پرداخت و گفت: از جمله سیره رفتاری آن حضرت این بود که خودشان را از مردم دور نمی‌کردند و کمک به مردم و مستمندان در کارنامه عملی حضرت هویداست که روایان زیادی بر عمل آن حضرت صحه گذاشتند با اینکه برخی از این افراد از مخالفان تشیع بودند.

وی ادامه داد: در روایت آمده است که فردی اعتقاد قلبی به حضرت نداشت و تقاضای حل مشکلش را از حضرت جواد(ع) خواستار بود و حضرت با تمام وجود به او یاری رساندند. سائل رو به حضرت کرد و گفت: أنتَ الجوادُ حقّاً؛ حقّا تو جواد و سرچشمه جود و سخاوت هستی. اگرچه آن شخص مرید امام(ع) نبود ولی به جود و سخاوت حضرت ایمان داشت.

صغیرا با بیان اینکه تمامی ائمه عصمت و طهارت به القابی مشهور بودند و در عمل آن لقب را به منصه ظهور رساندند، تأکید کرد: اگر حضرت جواد(ع) در زمان امام حسین(ع) زندگی می‌کردند همان رفتار حسینی را سرلوحه کار خود قرار می‌دادند زیرا همه ائمه نور واحد هستند. لذا اگر برای ائمه القابی مطرح است از بابت شرایط زمانه و جامعه آن زمان بود و باید در ظرف تاریخ و با عنایت به فضای اجتماعی جامعه این القاب، مورد دقت قرار بگیرند.

وی شأن امام(ع) را هدایت همه مردم مطرح کرد و گفت: اگر دشمنی هم وجود داشت حضرت برای هدایت و بیان حجت ذره‌ای مضایقه نمی‌کردند و با استدلال او را در مسیر حق قرار می‌دادند، پیداست که ائمه بزرگوار نورانیت محض بودند چه در گفتار و چه در رفتار، که این نورانیت در سیره جواد الائمه(ع) نیز جاری و ساری بود.

سیره جواد الائمه(ع) در رفتار با همسر 

این مدرس حوزه و دانشگاهی در پاسخ به این پرسش که به غیر از ملکه جود، چه ویژگی برجسته‌ای شخص را شیفته آن حضرت می‌کند، گفت: از موارد برجسته سیره آن حضرت می‌توان به رفتار ملایم ایشان با همسر اشاره کرد. همسر حضرت، ام فضل دختر مأمون بود که با حضرت دشمنی داشت حتی نقل شده که پیکر مبارک بدون لباس آن حضرت را بعد از زهری که به حضرت داد، تا سه روز بر پشت بام خانه در برابر آفتاب قرار داده بود.

وی افزود: درس عملی از زندگی حضرت این است که رفتار خوب در خانه داشتند و با وجود اینکه ام فضل ملعون دشمنی می‌کرد ولی در هیچ روایت تاریخی نقل نشده که حضرت با همسر خود ناسازگاری داشتند و این رفتار هم برخاسته از جود و سخاوت ایشان بود.

صغیرا در پایان به ذکر منابعی در جهت شناخت سیره عملی جواد الائمه(ع) پرداخت و اظهار کرد: کتاب «سیره پیشوایان» مهدی پیشوایی و کتاب «جلاء العیون، زندگانی چهارده معصوم» علامه محمدباقر مجلسی منابع خوب مطالعاتی برای سیره‌شناسی هستند و در کنار این کتب، کتب دیگری به زبان عربی نگاشته شده است که برای علاقه‌مندان و اهل فن سودمند است.