ذائقه افراد مذهبی‌ را با موسیقی تغییر ندهیم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدصادق کاظمی، استاد دانشگاه امام صادق(ع) شامگاه 17 خردادماه در نشست علمی «موسیقی و مناسک دینی» با بیان اینکه این بحث نباید به محل منازعه میان جریان حزب‌اللهی و مذهبی تبدیل شود، گفت: الان ما آنقدر گرفتاری‌های اقتصادی و فرهنگی و ... داریم که نباید این موضوع را هم به چالش‌ها اضافه کنیم و خوب است به عنوان یک مباحثه عمیق علمی به آن بنگریم. 

وی با بیان اینکه این بحث نکات جامعه‌شناختی و علمی فراوانی دارد، افزود: اگر کسی نگاه متفاوتی با فضای موجود در  حوزه موسیقی و تبلیغ دین داشته باشد متأسفانه فوراً او را به عناوینی منتسب می‌کنند که فلانی جامعه را نمی‌شناسد و یا منکر موسیقی است و درک صحیحی از شرایط ندارد و این به نظر بنده به خاطر آن است که نگاه علمی به این بحث ندارند. بنده منکر این نیستم که موسیقی برای برخی افراد به عادت و یک کالای مصرفی پراستفاده و حتی ضروری تبدیل نشده است ولی مخالفت با کاربرد وسیع موسیقی نباید باعث اتهام به افراد شود. 

کاظمی تصریح کرد: ما با فراز و نشیب‌ها و نگرش جوانان جامعه آشنایی داریم لذا عنوان نشناختن جامعه و ... آفت برای مباحثی است که قرار است با غنای علمی بررسی شود. جامعه نسبت به سال‌های گذشته در مواجهه با دین و دینداری سست‌تر شده است و با علم به این موضوع که موسیقی تبدیل به نیاز جامعه شده است وارد این بحث می‌شوم.

وی با بیان اینکه وقتی امثال بنده در عرصه موسیقی اظهارنظر می‌کنیم متهم می‌کنند که عقیده بنده این است که موسیقی مطلقاً حرام است، گفت: نباید چنین سخنان و عناوینی را برای افراد به کار ببریم گرچه اگر کسی بگوید موسیقی مطلقاً حرام است باز هم یک بحث علمی است و نباید عنوان تحجر را برای این افراد به کار ببندیم.

ضرورت فقه تبلیغ

کاظمی بیان کرد: ما یکسری مبحث مبنایی و یکسری مباحث کارکردی داریم؛ در عرصه مباحث مبنایی به شدت نیازمند فقه تبلیغ هستیم، البته نه فقط برای موسیقی. در برخی روایات تبلیغ تشیع برای برخی افراد و گروه‌ها، نفی شده است یا عباراتی در قرآن داریم که خطاب به پیامبر فرموده است که فلان عده را رها کن و اینکه تو هر قدر هم تلاش کنی نمی‌توانی آنها را دیندار کنی.

وی افزود: با این نگاه وقتی وارد موسیقی شویم باید به دو سؤال مقدماتی جواب دهیم؛ اول اینکه براساس فرمایشات فلاسفه و علما و متون و نصوص دینی، هدف تبلیغ در راستای اهداف خلقت یعنی سعادت انسان و کسب رضایت خداوند و تقرب به پروردگار است. ما دین را برای کارکردهای اجتماعی آن تبلیغ نمی‌کنیم بلکه دین تبلیغ می‌شود تا انقلاب درونی بشر رخ دهد و این انقلاب درونی آثار اجتماعی بسیار زیاد و مفیدی دارد؛ بنابراین این محل اختلاف است که برخی دچار خلط شده‌اند و هدف از تبلیغ دین را کارکرد اجتماعی آن می‌دانند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به چگونگی تبلیغ دین و احکام مرتبط با آن مانند بایدها و نبایدها، گفت: برخی مراتب تبلیغ و ابزار و صور و برخی بیان‌های تبلیغ نهی شده است و ما باید تکلیف خود را با این موارد روشن کنیم.  حال این پرسش مطرح است که آیا موسیقی می‌تواند ابزاری برای تبلیغ دین باشد؟ حتی برخی از معممین گفته‌اند که موسیقی ابزاری مانند موبایل است و فقیه نمی‌تواند وارد این مسئله شود که به نظر بنده درست نیست زیرا حتی اگر چیزی ابزار باشد از ذیل موضوعیت فقهی بیرون نمی‌رود؛ موسیقی مسئله جدیدی نیست و اصل ماجرا  در زمان شارع بوده است و شارع هم موضع‌گیری در آن باره داشته است.

هیچ فقیهی موسیقی را برای تبلیغ دین تجویز نکرده است

استاد دانشگاه امام صادق(ع) با تأکید بر اینکه موسیقی از سوی هیچ فقیهی برای ترویج و تبلیغ دین تجویز نشده است، بیان کرد: امام خمینی(ره) تأکید داشتند که فضای آموزشی به صدا و سیما بدهید و می‌فرمودند اینکه گفته شود اگر موسیقی در صدا و سیما نباشد برخی می‌روند و از جای دیگر می‌گیرند، بگذارید بگیرند؛ شما اجالتاً آلوده نباشید و آنها هم کم‌کم برمی‌گردند و این عذر نیست که اگر موسیقی نباشد، آنها از جای دیگر موسیقی می‌گیرند؛ حالا اگر از جای دیگر بگیرند ما باید به آنها موسیقی بدهیم؟ ما باید خیانت کنیم؟ خیانت است به جوانان؛ موسیقی را حذف کنید و چیزهای آموزنده جای آن بگذارید. امام به این دلیل چنین فرمایشاتی دارند که موسیقی را به عنوان ابزاری برای تبلیغ دین سازگار نمی‌دانند.

کاظمی با اشاره به مباحث کارکردی موسیقی، تصریح کرد: بحث اصلی در این باره آن است که جوانان ما موسیقی مصرف می‌کنند و کم هم نیست و باید مدیریت مصرف موسیقی در عرصه فرهنگی داشته باشیم  و ذائقه‌ها و امیال را طبق موسیقی تولیدی خودمان جهت‌دهی کنیم یعنی معتقدان به این مسئله بر این باروند که موسیقی وسیله‌ای برای جذب مخاطب است و به نظر بنده این محل بحث جدی است.

وی تأکید کرد: فرض کنید موسیقی اصلاً جذاب نبود و جوانان را جذب نمی‌کرد، آیا ما باز هم سراغ موسیقی برای جذب جوانان به دین می‌رفتیم؟ اگر جواب منفی است پس موسیقی ذاتاً مطلوبیت ندارد و مسائل کارکردی، بهانه است؛ در این صورت موسیقی ممکن است به صورت مسکن استفاده شود ولی با کارکرد گسترده تفاوت دارد. بنده معتقدم اگر این نگاه وجود داشته باشد، موسیقی از باب اکل میته تجویز می‌شود و محوریتی ندارد. 

چرا باید در همه مسائل سراغ موسیقی برویم

کاظمی اظهار کرد: حرف بنده این است که ما چرا باید وقتی می‌خواهیم مثلا نشان دهیم امام حسین(ع) مهربان است حتماً باید سراغ موسیقی برویم؟ ما اصل عبادت را بدون تمسک به اهل بیت(ع) ممکن نمی‌دانیم و اصل تبلیغ هم، ترویج معارف اهل بیت(ع) و تبیین توحید است ولی چه ضرورتی دارد که برای ترویج دین از موسیقی استفاده شود؟

استاد دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به روایتی در مورد غنا در وسائل الشیعه و فتوای شیخ حر عاملی، اظهار کرد: من نمی‌خواهم همراه با فتوای شیخ حر بشوم ولی وی جمیع ملائی یعنی همه آلات موسیقی مانند دف و نی و ... را حرام می‌داند.

وی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد موسیقی، اظهار کرد: ایشان در سال 1370 در دیدار با مدیران صدا و سیما فرمودند که در سحرهای ماه مبارک رمضان چه ضرورتی دارد که تک‌نوازی بگذاریم و یکنفر بیاید ویولن و سنتور بنوازد؛ اینهایی که سحر بیدار می‌شوند کدامشان چنین توقعی دارند؟ البته در ایام دیگر و برنامه‌های عادی، مردم موسیقی می‌خواهند و نمی‌شود به صورت کلی در موسیقی را بست ولی در سحرهای ماه رمضان افراد مؤمنی که بیدار می‌شوند دعای ابوحمزه بخوانند و مناجات بشنوند و سحری بخورند کدام توقع تکنوازی دارند؟ و به نظر بنده این موسیقی در سحر لازم نیست.

آفت کنسرتی که به نام حضرت معصومه(س) اجرا شد

کاظمی افزود: عرض بنده این است که دختر و پسر مؤمن ما که در شب میلاد با سعادت حضرت معصومه(س) دنبال این است که چند کلمه درباره آن  حضرت بشنود چرا باید به کنسرت دختر ایرانی برود؟ این کنسرت به ظاهر مذهبی چه چیزی کمتر از سایر کنسرت‌هایی داشت که در برج میلاد و ... برپا می‌شود؟ ذائقه‌سازی یعنی این؟ فردی که در سحر دعای ابوحمزه و مناجات می‌خواهد ما برای او موسیقی می‌گذاریم و کم کم ذائقه به او می‌دهیم یا همین کنسرتی که صحبت شد 90 درصد افراد شرکت‌کننده در آن چادری بودند و من چادری‌ها را دیندار  می‌دانم و چرا باید ما ذائقه این افراد مذهبی را با موسیقی تغییر دهیم؟ اینکه ما دنبال جذب افراد غیرمذهبی باشیم ولی ذائقه مذهبی‌ها را هم خراب کنیم چه دلیلی دارد؟ ما مذاق خانواده‌های مذهبی را هم تغییر می دهیم.

وی افزود: ما این آفات را در حوزه مداحی هم داریم. در گذشته محوریت منبر، روایت‌خوانی اهل بیت(ع) بود و نه روضه و مداحی زیرا اساساً توسل گره کامل به مداحی نخورد و هر کسی بخواهد به ائمه(ع) متوسل شود برود سراغ مداحی حاج محمود کریمی و دیگران و توسل آدابی دارد و موسیقی هم در حال تخریب ذائقه متدینین است.

وی با اشاره به ضرورت نهادسازی که برخی به آن قائل هستند، تصریح کرد: اگر ما برای تبلیغ دین چارچوبی قائل هستیم یعنی باید تابع یکسری آداب باشد، اینکه ما با صلات ضحی اهل سنت مخالفیم چون هر ساعتی که عشقمان کشید نمی‌توانیم یک نماز وضع کنیم و باید تابع  رضایت الهی باشد بنابراین هر نهادسازی چارچوبی دارد؛ همین بحث پیاده‌روی اربعین غایت اشکالی که آورده‌اند این است که پیاده‌روی فقط مخصوص اربعین نیست و  در زمان‌های دیگر هم اشکالی ندارد و از منزل به سمت کربلا هم ذکر شده است.

ذائقه مذهبی‌ها را با موسیقی تغییر ندهیم

وی افزود: ما نباید موسیقی را وارد کارکردهای متعدد کنیم و کار به جایی برسد که مداح ما هم با ساز و آواز بخواند زیرا وقتی ذائقه مذهبی ما عوض شد چگونه خواهیم توانست این افراد را به هیئت بیاوریم و آنها به دنبال توسل و دعا باشند. 

کاظمی گفت: الان جوان حزب اللهی ما برخلاف دهه 70 و 80 دنبال فلان شعر از فلان مداح معروف است یا اینکه منتظر است تا فلان تکه موسیقی دختر ایران را بشنود؟ به نظر من ذائقه سازی نادرستی صورت می‌گیرد و این در مجالس مذهبی قابل مشاهده است.