۲ راهبرد کار فرهنگی از دیدگاه امام علی(ع)

نهج‌البلاغه ممتازترین کتاب‌ علمی معرفتی بعد از قرآن کریم است که نام این کتاب شریف مرکب از دو کلمه «نهج» به معنای راه و روش و «بَلاغت» به معنای شیواسخنی است و شخصیت ممتازی جز علی(ع)، امیر بیان، نمی‌توانسته چنین کلامی را بر زبان جاری سازد.

الحق کلام مولایمان نمونه مُمثَّل «ألمَرءُ مَخْبوءٌ تَحْتَ لِسانِه» و کتاب گران‌سنگ نهج‌البلاغه به معنای واقعی تفسیری از قرآن کریم است و معانی باطنی قرآن از طریق بیانات حضرت امیر(ع) روشنگری شده به گونه‌ای که مرحوم سیدرضی، گردآورنده نهج‌البلاغه، از بیانات لطیفِ اميرالمؤمنين(ع) لب به ستایش می‌گشاید.

باید گفت که اگرچه از زمان صدور بیانات اميرالمؤمنين(ع) تا به امروز قرن‌های متمادی‌ می‌گذرد اما از نهج‌البلاغه حضرت می‌توان راهبرد استراتژیکی در جهت حل معضلات فرهنگی پیدا کرد و برای تک‌تک مشکلات جامعه راه‌حل‌هایی یافت.

مقام معظم رهبری در کتاب «شرح فرمان» در شرح نامه ۵۳ نهج‌البلاغه که طولانی‌ترین نامه این کتاب شریف و مشهور به «عهدنامه مالک اشتر» است، فرمودند: «آنچه که در این نامه به عنوان توصیه اميرالمؤمنين(ع) به مالک اشتر آمده، چیزهایی است که امروزه هم نو است. با آنکه سازمان‌های حکومتی در آن موقع با سازمان‌های حکومتی امروز بسیار تفاوت دارند... [ولی] نوع توصیه‌ها و دستورهای ایشان، سازمانی نیست؛ محتوایی و جهتی است این‌ها در همه زمان‌ها یکسان است». بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 1379/9/3

این مطلب نشان می‌دهد که امام علی(ع) در تمامی ساحت‌های فردی و اجتماعی از جمله امور فرهنگی خط مشی‌هایی تعیین کرده‌اند که از حیث محتوا فرازمانی و فرامکانی است؛ به تعبیری بیانات آن حضرت برای هر عصری کارآمد است که به عنوان نمونه به ۲ مورد از راهبردهای کار فرهنگی از دیدگاه نهج‌البلاغه اشاره می‌کنیم:

راهبرد نخست برگرفته از فرازی از حکمت ۵۰ نهج‌البلاغه است که حضرت فرمودند: «قُلوبُ الرِّجالِ وَحْشِیةٌ فَمَنْ تَأَلَّفَها أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ»؛ از واژه «وحشیةٌ» معنای منفی توحش و عمل غیرعاقلانه اراده نمی‌شود بلکه منظور از آن تشتت‌خاطر است و حکایت از نگرانی‌هایی دارد که در این عصر به‌علت غرق شدن در گرداب مظاهر فناوری و مدرنیته دامن‌گیر ما شده و همچون قفس آهنین جان بشر را محبوس خویش ساخته است.

مفهوم واژه وحشیة، چه در ظرف قلب یا در ضمیر ذهن، از دو تعبیر بعدی این حکمت یعنی «تألّف» به‌معنی الفت و خوشرویی و «إقبال» به‌معنی روی آوردن و گرایش استنباط می‌شود؛ چه خوب است که ائمه جماعات، استادان و فعالان فرهنگی از این حکمت برای فتح قلوب نوجوانان و جوانان وام بگیرند.

حضرت همچنین در حکمت ۷۳ نهج‌البلاغه فرموده است: «...وَلْیَکُنْ تَأدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبْلَ تَأدیبِه بِلِسانِه...»، مضمون حکمت ناظر بر تعلیم مفاهیم ناب اخلاقی از کانال عمل است نه سخنوری. نکته کاربردی این کلام گهربار این است که جریان‌سازی فرهنگی باید کارکردگرا باشد نه وعده‌گرا، در این حوزه نبايد صرفاً به یک سری کلیات مبرهن و روشن اکتفا شود.

بهتر است سخنرانان مذهبی و منبری‌ها احیای مفاهیم جامع نهج‌البلاغه را در دستور کار خود قرار بدهند و خودشان از پیشتازانِ عامل به نهج‌البلاغه باشند؛ می‌طلبد گعده‌های علمی و معرفتی در هیئات، مساجد و دانشگاه‌ها منور به بیانات حضرت علی(ع) شود که در واقع نهج‌البلاغه حلقه مفقوده پیشبرد مسائل کلان کشور و از عوامل مهجوریت‌زدایی قرآن کریم است.

منبع: کتاب شرح فرمان، نشر ایمان جهادی، گردآوری: صهبا، چاپ1401.

محمد سهرابی، کارشناس فقه و مبانی حقوق و فعال فرهنگی در چهارمحال‌وبختیاری