فرهنگ‌سازی مطالعه از کدام مسیر می‌گذرد
۲۴ آبان‌ماه، روز کتاب و کتابخوانی بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با چند چهره فرهنگی و مسئولان حوزه کتاب در چهارمحال‌وبختیاری، برخی مؤلفه‌های سودمند در راستای فرهنگ‌سازی مطالعه در جامعه مرور شود.
با وجود تلاش‌های گسترده در زمینه ارتقای سطح سواد خواندن و نوشتن در جامعه و نیز افزایش گستره و سطح تحصیلات آحاد جوانان در سطوح بالاتر، آمار مطالعه غیردرسی در کشور وضعیت مطلوبی ندارد و وضعیت نگران‌کننده ۲ تا ۷۰ دقیقه سرانه مطالعه در ایران سال‌هاست که مطرح و بر ضرورت فرهنگ‌سازی و نهادینه‌سازی فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه تأکید می‌شود. ۲۴ آبان‌ماه، روز کتاب و کتابخوانی بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با چند چهره فرهنگی و مسئولان حوزه کتاب در استان، برخی مؤلفه‌های سودمند در راستای فرهنگ‌سازی مطالعه در جامعه مرور شود.
تعریف یک نویسنده از کتاب
عباس قنبری عدیوی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از استان با اشاره به اینکه کتاب موهبتی الهی و نماد فرزانگی جامعه است، اظهار کرد: کتاب عاملی برای گفت‌وگو، اندیشه‌ورزی، خودشناسی و ارتباط با جهان هستی است و خداوند نیز وقتی پیامبرانی را برای گفت‌وگو با مردم مبعوث کرد و به میان آنان فرستاد، کتاب‌های مقدس را به پیامبران عطا فرمود؛ درواقع کتاب‌های دینی عامل پیوند انسان‌های زمینی با پروردگار بوده‌اند.
وی با ذکر اینکه کتابخوانی و عادت مطالعه باید در خانه‌ها و کوچه و خیابان‌ها و محل کار رواج یابد تا جامعه در مسیر بیداری و آگاهی قرار بگیرد، ادامه داد: مطالعه قطعاً بخشی از برنامه یک زیست هدفمند، فایده‌بخش و اثرگذار است که به رشد و شکوفایی فرد کمک می‌کند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه با تأکید بر اهمیت پرداختن به کتابخوانی از دوران کودکی، بیان کرد: همانطور که مادران به کودکان خود پیش از خواب قصه می‌گویند و افسانه تعریف می‌کنند و گویی از کتاب شفاهی در ذهن خود برای کودکان خود داستان می‌خوانند، می‌توانند از کتاب‌های کاغذی نیز استفاده و کودکان خود را به سمت رشد، فرهنگ‌پذیری، هویت‌بخشی و شخصیت‌پذیری راهنمایی کنند.
قنبری با تصریح اینکه پدر و مادرها در کنار وسایل بازی کودکان باید بتوانند یک کتابخانه شخصی نیز برای آنان ایجاد کنند، افزود: کتابخانه شخصی کودک در خانه و حتی ایجاد کتابخانه جذاب در کلاس و مدرسه خواه ناخواه منجر به انس و الفت کودکان با این ابزار فرهنگی مهم می‌شود. کتاب آنچنان باید در بین اعضای خانواده به‌ویژه پدر و مادر بروز و ظهور داشته باشد و به چشم بخورد که گویی تبدیل به یکی از اعضای خانواده شود.
راه‌های کتابخوان شدن فرزندان
این مدرس دانشگاه ادامه داد: رواج کتاب در خانه سبب شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی قوی در فرزندان می‌شود؛ فرزندان باید یاد بگیرند که در هر وقت بیکاری کتاب به دست بگیرند و مطالعه کنند، همچنین فرهنگ هدیه دادن کتاب در کنار گل و شیرینی و غیره باید جا بیفتد تا انس آحاد جامعه با کتاب ارتقا بیابد.
قنبری با تأکید بر اینکه کتاب را باید وارد تمام بخش‌های زندگی افراد و اجتماع کنیم، گفت: کتاب باید یار همنشین افراد جامعه در تمامی لحظات آزاد از صف‌های انتظار گرفته تا زمان انتظار برای ویزیت پزشک و غیره باشد؛ این ابزار فرهنگی و نیز تصاویر نویسندگان و اهالی کتاب باید در نمادها و المان‌ها و تابلوها و بیلبوردهای شهری نمود داشته باشد و این نمادها و تبلیغات آحاد جامعه را به کتابخوانی دعوت کنند.
وی بیان کرد: کتاب زنده و زندگی‌بخش، حرکت‌آفرین و نوافزا، مبدع و مبتکر است و باید همانطور که فرزندان را برای خرید پوشاک و دیگر ملزومات به خرید می‌بریم، آنان را برای انتخاب و خرید کتاب نیز با خود همراه کنیم و حتی‌الامکان کتاب را در سبد خرید خانواده داشته باشیم.
قنبری اهمیت دعوت از نویسندگان، مترجمان، ناشران، کتابداران و فعالان حوزه کتاب در مدارس را یادآور شد و بیان کرد: شنیدن اندیشه‌ها و تجارب این قبیل افراد قطعاً برای کودکان و نوجوانان درس‌آموز است و تجلیل از این افراد در جمع دانش‌آموزان سبب نهادینه شدن فرهنگ کتاب و کتابخوانی می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه کتاب محور توسعه کشورهاست، گفت: زمانی می‌توان اندیشه‌ها و اراده‌ها را تقویت کرد که افراد به سمت مطالعه سوق یابند. کتاب با قدمت بیش از پنج هزارساله خود در زندگی بشر، جایگاه خود را به‌عنوان یک ابزار فرهنگی ضروری پیدا کرده است، یعنی کتاب بهترین وسیله برای دانستن سرنوشت پیشینیان و نیز اهدای اندیشه امروز به آیندگان بوده و سبب ایجاد جامعه‌ای ثروتمند از افکار و اندیشه‌هاست.
برکات کتابخوانی
قنبری با اشاره به حدیث امام علی(ع) با این مضمون که کتاب‌ها بوستان دانشمندان هستند، بیان کرد: همه ما از طریق مطالعه کتاب با اندیشمندان گذشته ارتباط برقرار می‌کنیم و با اندیشه‌های آنان آشنا می‌شویم، شعر حافظ و سعدی، فردوسی و نظامی و دیگران را با کمک دیوان‌های آنان می‌خوانیم و گویی با آنان سخن می‌گوییم. افکار و اندیشه‌های بیهقی و بوعلی سینا تا رازی و خواجه نصیرالدین طوسی و دیگر دانشمندان را از همین طریق متوجه می‌شویم.
وی با استناد به آیات آغازین سوره مبارکه بقره که اشاره دارد شکی در کتاب خداوند نیست، تصریح کرد: کتاب با توجه به محتوایی که در راستای رشد و تعالی به دست مخاطب می‌دهد، عاملی برای هدایت خردمندان و پرهیزگاران است که اندیشه و تعقل دارند و اهل تهذیب و تحلیل و بررسی هستند.
قنبری کتاب را عامل سنجش موفقیت جامعه بیان کرد و گفت: کتاب صرفاً نباید به‌عنوان یک کالای تزیینی یا لوکس در خانه تلقی شود بلکه پیونددهنده انسان‌ها با تمام اندیشه‌ها و افکار است و اگر ارزش و جایگاه خود را بیابد، می‌توان به داشتن جامعه‌ای پرتحرک و اثرگذار، متعهد و مسئولیت‌پذیر امیدوار بود.
این نویسنده و پژوهشگر در استان در پاسخ به چرایی اقبال اندک عموم مردم از خرید کتاب، تصریح کرد: کتاب نیز مانند سایر کالاها با افزایش گرانی و تورم دچار جهش قیمت شده و طبیعی است که بسیاری از مردم با بضاعتی که در اختیار دارند قادر به خرید کتاب نباشند؛ کسانی چون دانشجویان، معلمان و اساتید که با کتاب سروکار دارند نیازمند حمایت هستند و این حمایت باید از نویسندگان و ناشران و کتابخانه‌ها نیز وجود داشته باشد.
کتاب؛ کالای حذف شده از سبد مصرفی خانواده
قنبری تأکید کرد: به‌عنوان یک نویسنده و ناشر و نیز کتابخوان و کتاب‌دوست معتقدم که کتاب در مقایسه با سایر کالاها قیمت چندان بالایی ندارد اما متأسفانه از دیرباز این کالای فرهنگی یکی از اولین کالاهایی بوده که از سبد خرید مردم به دلیل مشکلات اقتصادی حذف شده است. لذا دولت باید از بخش چاپ و نشر، خرید و نویسندگان و فعالان کتاب حمایت اثربخش داشته باشد تا مردم هم اقبال بهتری نسبت به کتاب و کتابخوانی داشته باشند.
وی در خصوص ضرورت فرهنگ‌سازی برای ارتقای سرانه مطالعه در کشور و استان، بیان کرد: کتاب را باید از دوران کودکی به‌عنوان یک ضرورت به زندگی فرزندان حتی پیش از ورود به مدرسه پیوند بدهیم، همچنین هدیه دادن کتاب به عزیزان و بخشش کتاب‌های مطالعه شده برای استفاده دیگران، برپایی رویدادها و مسابقات کتابخوانی، جشنواره‌های کتاب و غیره بی‌تأثیر نیست؛ تعبیه کتابخانه‌های هر چند کوچک در کلاس‌های درس، مساجد، زیارتگاه‌ها، کارخانه‌ها، ادارات، بانک‌ها، خیابان‌ها، اماکن عمومی، اتوبوس‌ها، پارک‌ها و هر جایی که امکان وقت آزاد برای مراجعان وجود دارد، از دیگر راه‌های ترویج کتابخوانی است.
قنبری با اشاره به در دسترس بودن گوشی‌های هوشمند، گفت: مطالعه کتاب‌های الکترونیکی و دیجیتال نیز شکل امروزین کتابخوانی است که باعث دانش‌افزایی و بینش‌افزایی در افراد می‌شود و همین شیوه مطالعه نیز باید مورد توجه قرار گیرد و فرهنگ آن تقویت شود.
توجه به فضای مجازی در فرهنگ‌سازی کتابخوانی
در ادامه، سیدرضا نژادحسینی، معاون فرهنگی، مطبوعات و رسانه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با گرامیداشت سی‌امین هفته کتاب جمهوری اسلامی و با اشاره به اینکه کتاب زیباترین و بهترین کالای ساخت بشر است، اظهار کرد: کتاب انسان را از ظلمات جهل به سوی روشنایی‌ها هدایت می‌کند و هر کسی که با کتاب مأنوس‌تر باشد، توفیقات بیشتری در زندگی دارد و مسیر کمال و تعالی پیش روی او باز است.
وی با اشاره به برنامه‌های متنوع اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در هفته کتاب و در راستای بهره‌مندی عموم مردم، ادامه داد: مسابقه بزرگ کتابخوانی ویژه خانواده‌ها با عنوان «بهشت من، خانواده» برگزار شده است که پنج کتاب مناسب رده‌های سنی نوجوانان و جوانان معرفی شد و اختتامیه آن با جوایز قابل توجه و با مساعدت ستاد پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر استان در روز ۲۶ آبان‌ماه برگزار می‌شود.
نژادحسینی جشنواره ادبی «مادرانه» با عنوان بختیاری «داوار» را از دیگر رویدادهای مهم هفته کتاب امسال در استان دانست و گفت: این جشنواره امروز در شهر ناغان برگزار می‌شود؛ اهدای کتاب به تمامی شهرستان‌ها هر یک به مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال از دیگر اقدامات است که این کتاب‌ها در مدارس، کتابخانه‌ها، کانون‌های فرهنگی هنری و ادارات هر شهرستان توزیع می‌شود.
وی با اشاره به فراگیر شدن فضای مجازی و گسترش کتابخانه‌های مجازی، دیجیتال و آنلاین و نیز توسعه کتاب‌های صوتی و دیجیتال، بیان کرد: اگرچه هنوز هم بسیاری از کتابخوانان ترجیح می‌دهند از نسخه‌های کاغذی کتاب برای مطالعه استفاده کنند اما می‌طلبد که در فرهنگ‌سازی مطالعه در میان آحاد مردم به رویکرد عمومی نسبت به فضای مجازی نیز توجه و از فناوری نوین و نشر دیجیتال در راستای ترویج کتاب و کتابخوانی استفاده شود.
معاون فرهنگی، مطبوعات و رسانه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گفت: طی وبیناری که به‌مناسبت هفته کتاب در سطح معاونان فرهنگی ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد بر این موضوع تأکید کردیم که توسعه نشر دیجیتال به‌ویژه در استان‌های محروم پیگیری و حمایت شود و تولیداتی که به این بخش سوق می‌یابند، حمایت از حقوق پدیدآورندگان و تهیه‌کنندگان آثار فرهنگی دیجیتال و تقویت بازار نشر دیجیتال در برنامه‌ریزی‌ها دیده شود.
تمهیدات نهاد کتابخانه‌ها برای ترویج کتابخوانی در بین کودکان
در ادامه، احمد فرهادی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص وضعیت کتابخانه‌ها در استان، بیان کرد: در حال حاضر بیش از ۹۸۰ هزار کتاب ثبت شده در کتابخانه‌های عمومی استان وجود دارد که تقریباً يک کتاب به ازای هر نفر است؛ در تلاش هستیم که طی افق پنج‌ساله این رقم را به سه کتاب به ازای هر هم‌استانی برسانیم.
وی با ذکر اینکه همکاری کتابخانه‌های عمومی با سایر دستگاه‌ها همواره در دستور کار قرار دارد، ادامه داد: این نهاد اعلام آمادگی می‌کند که بخش‌های تخصصی را در برخی کتابخانه‌ها با همکاری دیگر نهادها راه‌اندازی کند. از جمله هفته گذشته با حضور معاون قوه قضائیه پیشنهادی مبنی بر ایجاد بخش تخصصی حقوق در یکی از کتابخانه‌ها ارائه شد که در حال پیگیری هستیم.
فرهادی با تأکید بر اینکه تمامی تلاش‌ها برای توسعه زیرساخت‌ها و فضاهای کتابخانه‌ای و نیز گسترش دامنه و تنوع فعالیت‌ها در ۵۶ کتابخانه عمومی استان در راستای ایجاد و نهادینه‌سازی فرهنگ کتاب و کتابخوانی انجام می‌شود، گفت: برای این منظور، علاوه بر تلاش بر ارتقای سخت‌افزاری کتابخانه‌ها، برنامه‌های متنوعی نیز به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان در کتابخانه‌ها طراحی و اجرا می‌کنیم تا علاقه به کتاب و کتابخوانی در وجود آنان نهادینه شود.
وی با تأکید بر اینکه فرهنگ مطالعه از دوران کودکی در وجود انسان نهادینه می‌شود، تصریح کرد: با توجه به این اصل، برنامه‌هایی برای کودکان و نوجوانان در کتابخانه‌های عمومی پیش‌بینی می‌شود که تفکر خلاق، روحیه کار گروهی در کنار علاقه‌مندسازی به کتاب و کتابخوانی در آنان ایجاد شود. آموزش کاردستی، طراحی بازی‌های گروهی، طرح‌های کتابخوانی و آشنایی کودکان و نوجوانان با کتاب‌های ارزنده، مطالعه و ارائه کتاب، جمع‌خوانی کتاب از عناوین برنامه‌هایی است که با حضور دانش‌آموزان در کتابخانه‌ها یا حضور کتابداران در مدارس انجام می‌شود.
فرهادی با اشاره به اینکه در کنار کودکان برنامه‌های آموزشی برای مادران نیز طراحی و اجرا می‌شود، بیان کرد: آنان در این کلاس‌های آموزشی با کتاب‌ها و تولیدات فرهنگی متناسب با سن فرزندان خود آشنا می‌شوند که این کلاس‌ها با اقبال خوبی از سوی مادران مواجه شده است.
مسیر هموار ترویج کتابخوانی در سایه فناوری
سجاد خالقی، نویسنده و داستان‌نویس چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به رواج استفاده از فضای مجازی و نرم‌افزارهای متنوع موجود در زمینه کتابخوانی در میان آحاد جامعه، اظهار کرد: به‌دلیل دسترسی آسان به کتاب به کمک ابزار و امکانات فناوری نوین به‌نظر می‌رسد مسیر هموارتری برای نهادینه شدن فرهنگ کتابخوانی و سوق یافتن به مطالعه پیش روی ما قرار گرفته است.
وی با ذکر اینکه نهادهای فرهنگی نقش مهمی در فرهنگ‌سازی مطالعه بر عهده دارند، ادامه داد: در کنار نهادهای متولی فرهنگی، نهادهای غیرمتولی که اعتبارات فرهنگی دریافت می‌کنند در امر کتاب و کتابخوانی فعالیت قابل توجهی انجام نمی‌دهند که لازم است برای ترویج فرهنگ کتابخوانی از نظر متخصصان و ناشران حوزه کتاب کمک گرفته شود، درواقع باید کار فرهنگی قوی در این زمینه صورت گیرد.
خالقی بیان کرد: برگزاری مسابقات کتابخوانی که امروز شاهد رواج آن به‌صورت مداوم و مستمر هستیم اگر صرفاً یک کار مقطعی و بدون دنباله در راستای مطالعه کتابی خاص و اهدای جوایز باشد بهره‌وری لازم را نخواهد داشت؛ تا زمانی‌که نتوان مخاطب را بر مطالعه کتاب دلگرم کرد اتفاق خاصی نمی‌افتد و برگزاری این یا آن رویداد و مسابقه مناسبتی و مقطعی منجر به فرهنگ‌سازی مطالعه نمی‌شود.
این نویسنده کتاب در خصوص راهکارهای پیشنهادی برای ترویج و گسترش کتاب و کتابخوانی، گفت: لازم است فضاهای دوستانه در راستای ترویج کتابخوانی در سطح جامعه و میان اقشار مختلف شکل بگیرد، یعنی زمانی‌که دوستان در کنار هم قرار می‌گیرند بعد از مطالعه کتاب موردنظر، بتوانند در مورد آن صحبت کنند، البته تا حدودی اقداماتی در این راستا در سطح استان انجام شده است.
انتهای پیام
