واکاوی حلقه‌های مفقوده در زنگ قرآن مدارس

مریم قاسمی کُرانی، رئیس هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه مدرسه یک محیط اجتماعی بزرگ برای آموزش و تربیت است، اظهار کرد: فرایند تربیت خانوادگی و روند تعلیم و تربیت در مدرسه ارتباطی دوسویه با یکدیگر داشته و از هم تأثیر می‌گیرند و اگر تربیت قرآنی در مدارس شکل بگیرد، حتماً شاهد تربیت نسلی سالم‌تر در پهنه خانواده و اجتماع خواهیم شد.

وی با ذکر اینکه آموزش قرآن کریم در مدارس مستلزم ساختارهایی است که شاهد آن نیستیم، ادامه داد: ما در مدارس مقاطع مختلف تحصیلی به‌ویژه ابتدایی شاهدیم که درس‌هایی مانند ورزش و هنر معلم‌ جداگانه و تخصصی دارند، این رویکرد باید در مورد درس قرآن نیز وجود داشته باشد و فردی باسواد تخصصی در حوزه قرآن کریم باید بر سر کلاس درس قرآن حاضر شود اما متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد‌ یعنی در دوره ابتدایی، معلم پایه در کنار درس‌های علوم و فارسی و ریاضی و غیره باید تدریس قرآن را نیز عهده‌دار باشد.

قاسمی تصریح کرد: در مقاطع متوسطه اول و دوم نیز با وجود معلم جداگانه برای درس قرآن، معمولاً معلمان این درس از سواد و تخصص لازم برای درس قرآن بهره‌مند نیستند و چه بسا نیروهایی که برای پر کردن موظفی خود به تدریس درس قرآن گماشته می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

• آیا کتب درسی پاسخگوی مسائل دینی هستند؟
• بایدها و نبایدها در تربیت دینی کودکان 
• نگاهی به مدارس امین و طرح چند نکته

این معلم آموزش و پرورش استان با اشاره به تجربه خود در آموزش درس قرآن در مقطع متوسطه اول، بیان کرد: در این مقطع دانش‌آموزان باید صفات حروف را بیاموزند اما متأسفانه مشاهده کردم که آنان هنوز در زیر و زبر حروف یعنی روانخوانی مشکل داشتند حال آنکه قاعدتا‌ً چون مخارج حروف را در دوره ابتدایی آموزش دیده‌اند باید قادر به روخوانی و روانخوانی قرآن باشند.

جای خالی تعالیم قرآنی در مدارس

قاسمی مشکل دیگر درس قرآن را ناظر به محتوای کتاب‌های آموزشی دانست و بیان کرد: به‌نظرم محتوا به هیچ‌وجه متناسب و مطلوب نیست چرا که متون کتب درسی قرآن صرفاً به روخوانی می‌پردازند و از مفاهیم و آموزه‌ها و اصول تربیتی قرآن و منطق این کتاب آسمانی برای تربیت بشر غفلت شده است.

وی افزود: امام علی(ع) در فرازی از خطبه ۳۱ نهج‌البلاغه خطاب به امام حسن(ع) با این مضمون فرمودند که در ابتدا بر آن شدم تا قرآن را به تو بیاموزم پیش از آنکه شبهات ذهن خود را خراب کنند. در اینجا مراد حضرت قطعاً آموزش روخوانی و روانخوانی و تجوید قرآن نیست بلکه منظور، تربیت و اشاعه سبک زندگی قرآنی است لذا اگر بخواهیم گامی رو به جلو در تربیت کودکان و نوجوانان در مدارس داشته باشیم باید به این موضوع دقت شود.

قاسمی بیان کرد: ادب و آداب قرآن، راه و رسم قرآنی رفتار با پدر و مادر، رفتار با دوستان و همسایگان، آداب راه رفتن، دوست‌یابی و هزاران موضوع دیگر در قرآن مطرح است که جای خالی این تعالیم در مدارس محسوس است.

وی با ابراز تأسف از جبهه‌گیری برخی خانواده‌ها در برابر آموزش قرآن به فرزندانشان، گفت: آنان نسبت به ساحت قرآن توجیه نیستند و لذا اهمیت نمی‌دهند، معمولاً جا افتاده است دروسی مانند ریاضی و علوم مهم هستند اما درواقع سواد ریاضی شاید در ساحت‌های مختلف زندگی اعم از فرزندپروری، همسرداری، روابط اجتماعی و غیره به‌قدر سواد قرآنی کارآمد و هدایت‌کننده نیست. لذا این عدم توجه به مبانی و مفاهیم نورانی قرآن در مدارس باعث شده است که فرهنگ و منش‌های رفتاری و سبک زندگی دانش‌آموزان دور از دستورات خدا در دین باشد.

ضرورت بازخوانی مفهوم علم در مدارس

قاسمی با تأکید بر اینکه نیازمند یک انقلاب برای بازخوانی مفهوم علم هستیم، بیان کرد: پیامبر(ص) در روایتی که در اصول کافی آمده به تعریف علم پرداخته‌اند و قائلند که علم شامل سه بخش اعتقادی، اخلاقی و باید و نبایدهای شرعی است که باید مورد توجه قرار گیرد. هر مطلبی که دانستن آن برای انسان ضروری باشد به‌گونه‌ای که با جهل نسبت به آن راهش را گم می‌کند برای ما در مدارس مغفول مانده و در عوض به مطالبی توجه شده است که علم به آن سود چندانی در متن زندگی ندارد.

وی با ذکر اینکه دانش‌آموزان با حجم بالایی از مطالب علمی محض روبرو هستند که باید یاد بگیرند و برای موفقیت در کنکور از پس تست‌‌زنی به خوبی برآیند، افزود: در چنین شرایطی آنان حق دارند که جسور و غیرمطیع بار بیایند، آنان حق دارند از خود بپرسند که دانستن این حجم از مباحث تئوری چه ضرورتی دارد و به چه دردی می‌خورد. پیداست که چنین فردی ضرورت‌های طی مسیر صحیح زندگی را نمی‌آموزد، حدود خود را در زندگی گم می‌کند، احترام به والدین و رفتار صحیح تعاملات اجتماعی و حتی احترام به خود برایش بی‌معنا و دچار بحران هویت می‌شود.

قاسمی با طرح این پرسش که چرا دختر دانش‌آموز ما باید خوشبختی را در برداشتن حجاب ببیند؟ گفت: باید پرسید تعریف خوشبختی برای امثال این دختران نوجوان چیست که این ذهنیت برای آنان ایجاد شده است؛ پیداست که ما تعریف و ذهنیت درست را به او یاد نداده‌ایم و خودش، موقعیتش و سعادت واقعی را نمی‌شناسد.

آموزش سبک زندگی قرآنی در مدارس

این معلم آموزش و پرورش استان با استناد به حدیثی از امام رضا(ع) که قائلند اگر مردم زیبایی کلام اهل‌بیت(ع) را بفهمند تبعیت خواهند کرد، بیان کرد: پیشنهاد بنده این است که یک محتوای متناسب و کارآمد در اختیار معلمان مدارس قرار گیرد که سبک زندگی قرآنی را به دانش‌آموزان تعلیم دهند و منطق حقیقی قرآن را برای آنان تبیین کنند که هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی استان نیز در راستای تولید محتوا اعلام آمادگی می‌کند؛ امروز زمان آن است که از مرحله روخوانی و روانخوانی صرف در مدارس توقف نکرده و عبور کنیم و دانش‌آموزان را با سخن قرآن آشنا و مأنوس سازیم.

قاسمی با تأکید بر اینکه در زنگ قرآن مدارس علاوه بر ظاهر قرآن باید به باطن قرآن نیز پرداخته شود، بیان کرد: باطن قرآن قطعاً واجب‌تر است و دانش‌آموزان باید با سبک زندگی قرآنی و منطق کلام قرآن آشنا شوند و بدانند که این کتاب آسمانی چه هویتی برای انسان تعریف کرده و از او چه می‌خواهد.

بایسته‌های معلم قرآن

رئیس هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی استان با اشاره به سیره رسول گرامی اسلام در تبلیغ دین و آموزش قرآن کریم، تصریح کرد: نرمی و عطوفت یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های ایشان در راستای هدایت بود و لذا معلم قرآن نباید با تندی و امر و نهی بخواهد مخاطب را مجبور به فراگیری کند، همچنان که خداوند نیز بر طبق آیه شریفه لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ (بقره/۲۵۶) هیچ اجباری در دین تعیین نکرده است.

قاسمی در خصوص بایسته‌های یک معلم قرآن توجه به اخلاق و رفتار را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: معلم همواره زیر ذره‌بین دانش‌‌آموز قرار دارد و لذا باید در اصلاح خودش بکوشد؛ دیگر آنکه معلم تنها به ظاهر قرآن نپردازد بلکه معنا و مفهوم را نیز تبیین کند و چارچوب قوانین قرآن که برای بشر ترسیم کرده است را به دانش‌آموزان بگوید. معلم همچنین باید عامل به آنچه می‌گوید باشد نه آنکه خودش اولین نافی دستورات قرآن شود.

وی اهمیت ارائه به‌روز و نوین و آشنایی معلم با روش‌های جدید تعامل با کودکان و نوجوانان را نیز یادآور شد و بیان کرد: معلم باید حیطه‌های روانشناختی و مهارتی ارتباط با دانش‌آموزان را بداند؛ امروز کودکان و نوجوانان دیگر روش‌های سخنرانی موعظه‌وار را بر نمی‌تابند لذا از روش‌های صوتی و تصویری و غیره باید در انتقال مفاهیم و آموزه‌ها استفاده کرد. معلم باید دانش‌آموز را درگیر و ذهن او را دچار چالش و دغدغه کند.

قاسمی با تأکید بر اینکه امروز نوجوانان و جوانان ذهنی آکنده از سؤال و شبهه دارند و لذا نمی‌توان خوراک محتوایی معمولی در اختیار آنان قرار داد، گفت: فردی که بیمار است حتی اگر لذیذترین غذاها را نیز جلوی او بگذاریم میلی نشان نخواهد داد، چون ذائقه او تغییر کرده و از حالت عادی خارج شده است پس عقل حکم می‌کند که ابتدا در رفع بیماری و اصلاح ذائقه بکوشیم تا خوراک درست را بپذیرد و تناول کند.

چگونگی تغییر ذائقه دانش‌آموزان

وی ادامه داد: متأسفانه به علت کم‌کاری‌ها و کوتاهی‌ها، همین تغییر ذائقه برای نوجوانان و جوانان ما نیز رخ داده و به این بیماری قرن مبتلا هستند لذا خوراک درست را نمی‌پذیرند، معلم و مربی قرآن اگر در چنین شرایطی بی‌گدار به آب بزنند بر این بیماری دامن زده‌اند، یک معلم متخصص اما برای انبوه شبهات و گره‌های ذهنی و نقاط تاریک ذهن دانش‌آموزان پاسخی به‌جا و اقناع‌کننده دارد. معلم باید به حدی قوی و توانمند باشد که بتواند اولاً ویروس‌های فکری را در ذهن دانش‌آموزان از بین ببرد و سپس بتدیج خوراک محتوایی سالم را به آنان تزریق کند.

قاسمی کار فرهنگی و قرآنی را دیربازده و مستلزم صبر و مقاومت دانست و بیان کرد: راه صحیحی که معلم قرآن در پیش می‌گیرد شاید نتیجه فوری و آنی نداشته باشد اما قطعاً چند سال بعد در یک برهه زمانی آثار و برکات خود را در دانش‌آموزان نشان خواهد داد لذا معلمان باید صبورانه و امیدوارانه مسیر صحیح را طی کنند، به فرموده امام راحل(ره)، «همه ما مأمور به تکلیف و وظیفه‌ایم نه مأمور به نتیجه».

این حافظ کل قرآن کریم با تأکید بر اینکه معلمان باید وظیفه خود را فارغ از نتیجه به‌خوبی انجام دهند و حرف حق را به گوش مخاطبان برسانند، گفت: خداوند در قرآن خطاب به رسولش می‌فرماید که وظیفه تو تذکر دادن است و هدایت دست تو نیست و کسی که هدایت می‌کند من هستم و سپس می‌فرماید فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَىٰ (اعلی/۹)، تو تذکر بده، حتماً سودمند خواهد بود.

ربوبیت؛ منطق حقیقی قرآن 

قاسمی ادامه داد: اصل منطق قرآن ربوبیت است که به معنای زدودن رذائل و متخلق شدن به فضایل اخلاقی و اعتقادی و اجتماعی است که خداوند بر طبق آیه ۳۴ سوره مبارکه فصلت راهکار رساندن مردم به ربوبیت را در پررنگ ساختن فضایل و خوبی‌ها می‌داند تا بدی‌ها خود به خود رنگ ببازند، این باید رویکرد مواجهه معلمان با نوجوانان و جوانان امروز باشد. آنان باید تلاش کنند نقاط قوت را ببینند و به روی خودشان بیاورند، یعنی خوبی‌های نوجوانان و جوانان را به خودشان تذکر دهند تا خودشان را غریب با قرآن نبینند.

این معلم آموزش و پرورش استان با اشاره به اینکه اگر معلم از حیث سواد قرآنی قوی باشد می‌تواند با همین محتوای موجود در کتب درسی کلاس را مدیریت کند، بیان کرد: معلم می‌تواند در کنار آموزش درس قرآن، از هر نکته‌ای گریزی به آموزه‌ها و درس‌های قرآنی بزند و دانش‌آموزان را به فهم قرآن و سبک زندگی قرآنی برساند.

قاسمی با تأکید دوباره بر وجود اشکالات اساسی در محتوای کتاب‌های درسی قرآن، گفت: سبک آموزشی قرآن باید از آخر به اول باشد در حالی که آموزش و پرورش ۱۰ جزء اول را در مقطع اول متوسطه گنجانده است که فهم و درک آن برای دانش‌آموزان دشوار است، مثلاً آیات ابتدایی سوره مباركه اسراء که به مبحث عرفانی معراج پیامبر(ص) می‌پردازد برای نوجوان موضوعیت ندارد و باید مباحثی از قرآن مثلاً از سوره‌های حجرات یا تکاثر یا معارج مطرح شود که برای این سن کاربردی باشد.